?ысымны? ?атта денелер, с?йы?тар ж?не газдар ар?ылы берілуі

Өткен тақырыпты қайталау.

Физикалы қ шамаларды ө лшем бірліктерімен т ұ тастыры ң дар.

Еркін түсу үдеуі g

Тұ рақты шамалар V 9,8 Н/кг

Дене көлемі м 3

Жылдамдық

Күш

Уақыт

Ұзындық

Тығыздық

t кг/м 3

ϑ м/с

ρ м

F с

ℓ Н

Физикалы қ шамаларды ө лшем бірліктерімен т ұ тастыры ң дар.

Еркін түсу үдеуі g

Тұ рақты шамалар V 9,8 Н/кг

Дене көлемі м 3

Жылдамдық

Күш

Уақыт

Ұзындық

Тығыздық

t кг/м 3

ϑ м/с

ρ м

F с

ℓ Н

Қысым. Қысымның

қатты денелер, сұйықтар

және газдар арқылы берілуі.

Паскаль заңы.

Себебі шаңғы бетінің ауданы адамның табанының ауданынан жиырма еседей үлкен. Сондықтан ол шаңғымен тұрғанда қар бетінің ауданын шаңғысыз тұрғандағыдан гөрі жиырма еседей аз күшпен басады.

Белгілі бір бетке түсетін күш әрекетінің нәтижесін сипаттайтын шаманы қысым деп атайды.

Паскаль (Па)

гектаПа (еселік)= 100 Па =10 2 Па

кПа = 1000 Па =10 3 Па

МПа = 1 000 000 Па = 10 6 Па

Физикалық тәжірибе.

Сіздердің алдарыңызда тәжірибе өткізу үшін бірнеше құралдар бар.

Піскен жұмыртқа, қағаз, сіріңке, бөтелке. Қағазды жағып, бөтелкенің ішіне саламыз да, үстіне жұмыртқаны қоямыз. Жұмыртқа бөтелкенің ішіне кіреді. Неліктен?

Жауабы:

Қағаз жанғанда ауа қызып, қысым ұлғаяды да, ауаның жарты бөлігі жұмыртқаға шығады.

Қатты денелер, сұйықтар және газдар өзіне

түсірілген қысымды қалай жеткізеді?

« Ойлан тап » ойыны арқылы білімдерін тексеру

• Елеуішпен су ә келу ге бола ма?

(Болады. Қ ар мен м ұ з к ү йінде )

2. М ұ з қ андай к ү йге жатады ?

( Қ атты к ү йге )

3. Егер кеседегі суды ң б ә рін ішіп қ ойса қ не қ алады ?

( Ауа )

4. Ауа қ андай к ү й ?

( Газ к ү йі )

5. Қ андай ыдыс қ а су құ йылмайды ?

(Су толы ыдыс қ а )

6. Ал су қ андай к ү йге жатады ?

( С ұ йы қ к ү йге )

7. Орнынан қ оз ғ алмай не ө тіп бара жатыр ?

( Уа қ ыт )

Тәжірибе жасайық

• Алақаныңызды жоғары қаратып, сол қолыңызды үстелге қойыңыз. Кітапты алақаныңызға қырымен қойып, оң қолыңызбен төмен қысып басыңыз.

Сол қолыңыз қысымның артуын сезе ме?

• Енді кітапты алақаныңызға емес, үстелге қойыңыз. Бір қолыңызбен кітаптың үстінен ақырын басыңыз, екінші қолыңызды кітаптың қырына тигізіп ұстап тұрыңыз.

Осы кезде қол қосымша қысымды сезе ме?

Қатты денелер өзіне түсірілген қысымды бір бағытта ғана жеткізеді

Паскал шары деп аталатын құралмен тәжірибе жасайық

Егер шарға су немесе түтін толтырып, поршеньді бассақ, шардың саңылауларынан су немесе түтін барлық бағытқа бірдей ұзындықта шапшып немесе будақтап шығатынын байқаймыз. Бұдан қысымның барлық бағытқа таралып қана қоймай, оның мәнінің де бірдей болатыны көрінеді.

Блез Паскаль - XVII-ғасырда өмір сүрген  француз   математигі және физигі, гидростатиканың   негізгі

заңының авторы. Паскаль

12 жасынан бастап ғылыммен шұғылданды. Сол кездегі ғалымдармен бірдей ғылым туралы пікірлескен. Ол газбен сұйықтардың қасиетін

көп зертттеп, заңдылығын

тағайындаған және атмосфералық қысымның

бар екендігін өз тәжірибесімен дәлелдеп берді.

F

Сұйыққа немесе газға

түсірілген

қысым осы сұйықтың

немесе газдың әрбір

нүктесіне өзгеріссіз

беріледі.

F

ПАСКАЛЬ

ЗАҢЫ

V. Есептер

шығару

Байқау (1 шапалақ)

15-жаттығу №1

S=0,01 м 2 ауданға F=50 H күш әрекет етеді. Қысымды P анықтаңдар?

15-жаттығу №2

Қар үстінде тұрған шаңғының салмағы F=780 Н. Оның әр шаңғысының ұзындығы a=1,95 м, ал ені b=0,06 м. Шаңғышының қар бетіне түсіретін қысымын P табыңдар?

№ 565 К

Шынжыр табанды ДТ-75М тракторының массасы

m = 7710 кг, ал оның екі шынжыр табанының тіреу ауданы S=1,8 м 2 . Осы трактордың топырақ бетіне түсіретін қысымын P анықтаңдар?

Байқау (1 шапалақ)

ЕСЕПТІҢ ЖАУАБЫ

15-жаттығу №1

P= F/S P = 5000 Па= 5•10 3 Па= 5кПа

15-жаттығу №2

S= 2 ab S=2•1,95•0,6= 0,234 м 2 ;

P= F/S P=780/0,234≈3333,3 Па

№ 565 К

F=mg F=7710•10=77100 H

P=F/S P= 77100/1,8≈42833,3 Па

Бекіту (2 шапалақ)

№ 575 К

Асфальт төсеуде қолданылытын машина каток тірегінің ауданы S=0,15 м 2 , түсіретін қысымы Р = 300•10 3 Па екені белгілі. Катоктың салмағы F қандай?

№ 573 К

Вагонның барлық доңғалақтарының рельспен жанасқан ауданы S=0,001 м 2 . Бұл вагонның массасы m=30000 кг болса, ол жерде қандай қысым P түсіреді?

№ 572 К

Массасы m=78 кг спортшы шаңғыда тұр. Әр шаңғының ұзындығы a=1,95 м ені b=0,08 м. Спортшы қарға қандай қысым P түсіріп тұр.

Бекіту (2 шапалақ)

ЕСЕПТІҢ ЖАУАБЫ

№ 575 К

F=P•S F=300•10 3 •0,15=45•10 3 H=45кН

№ 573 К

P=F/S F=mg F=30000*10=300000 H

P=300000/0,001=300000000 Па= 300*10 6 Па=300МПа немесе

P=300*10 3 /10 -3 =300*10 6 Па=300МПа

№ 572 К

P=F/S; F=mg; S=2ab; F=78*10=780H

S=2*1,95*0,08=0,312 м 2

P= 780/0,312=2500 Па

Есте сақтау (3 шапалақ)

№ 567 К

Қай табақтың инесі оны ойнатқанда F=0,35 Н күш түсіреді. Егер ине ұшының ауданы S=5•10 -8 м 2 болса, оның қысымы P қандай болар еді?

№ 566 К

Массасы m=6000 кг жер тегістегіш машина тіреуінің ауданы S=0,2 м 2 . Оның топыраққа түсіретін қысымы P қандай?

№ 574 К

Егер доңғалақтың түсіретін қысымы P=3•10 9 Па, ал вагонның массасы m=60•10 3 кг болса, вагонның әрбір 8 доңғалақтың рельспен жанасатын ауданы S қанша?

Есте сақтау (3 шапалақ)

ЕСЕПТІҢ ЖАУАБЫ

№ 567 К

P=F/S

P=0,34/5*10 -8 = 0,068 *10 8 Па=6,8*10 6 Па=6,8 МПа

№ 566 К

Р=F/S F=mg

F=6000*10=60000H=60*10 3 H=60кН

P=60*10 3 /0,2= 300*10 3 Па=300кПа

№ 574 К

Р=F/S S=F/P F=mg

F=60*10 3 *10=600*10 3 H=600 кН

S=600*10 3 /3*10 9 =200*10 -6 =200 мкм

VІ. Саба қ ты қ орытындылау.

Венн диаграммасы: қысымның қатты денелер және

сұйықтар мен газдар арқылы берілуі

Үйге тапсырма

Күнделікті енді ашайық Үй тапсырмасын жазайық. Қысымнан алған білімді, Ұмытпай есте сақтайық.

§33, 34. 15- жаттығу №3

Назарларыңызға

рахмет !!!