Конспект уроков на тему "Архимед к?ші"

11.03.15ж

Үй тапсырмасын сұрау

Сұрақтар

1. Атмосфералық қысымды өлшейтін аспап?

2. Манометрлердің жұмыс істеу принципі қандай заңға негізделген?

3. Ашық сұйықтық манометр қалай жасалған және қалай жұмыс істейді?

4. Металл манометр қалай жұмыс істейді?

5. Қандай сорғыларды білесіңдер?

6. Шприцтің әрекеті қандай заңға негізделген?

7. Допқа, велосипедке ауа толтыруға арналған қарапайым сорғының құрылысы қандай?

Тақырыбы:

11.03.15ж

Архимед күші

. Ой қозғау

Допты суға батырып, қолды қоя бергеннен кейін, доп қайтадан су бетіне неліктен шығады?

Сол ыдысқа цилиндрді салайық. Дене батып кетті. Бұл жағдайда ығыстырушы күш әсер ете ме?

3.топ

  Ығыстырушы күштің

шамасын қалай

анықтауға болады?

1.топ

Сұйыққа батырылған

денеге сұйық

тарапынан күш әсер ете ме?

Архимед күші

2.топ

Сұйық ішіндегі денеге

сұйықтың әсерін қалай

теориялық түрде

түсіндіруге болады?

4.топ

Архимед заңы қалай

тұжырымдалады?

Архимед туралы қандай

аңыз айтылған?

Сұрақ

Су бетінде үлкен болса да ағаш бөрененің жүзіп жүретінін, ал оған тасталған кішкене металл кесегі батып кететіні әркімге де белгілі. Суда жүзе білетін әркім - ақ судың өзіне батырылған денені ығыстыратынын жақсы біледі. Адам аздап малти білсе, су да оның жүзуіне ықпал етеді. Сұйық тарапынан әрекет ететін бұл күш қайдан пайда болады?

Жауап

Сұйыққа батырылған денеге әрекет ететін бұл ығыстырушы күштің шамасы дене мен сұйықтың қандай сипаттамаларына байланысты болатынын қарастырайық. Бұл күштің мәнін тұңғыш рет ертедегі грек ғалымы Архимед ( б. з. б. 287 - 212 жж.) есептеп шығарған. Архимедке дейін де адамдар ығыстырушы күштің бар екенін білгені анық. Алайда осы күштің шамасы неге тең болатынын дәл есептеп шығарған Архимед болатын.

Архимедтің ашқан жаңалығын түсіну үшін тәжірибе жасап көрейік:

F А = Р 0 — Р с

• Сондықтан сұйықтың ішіндегі қандай да бір денеге әсер ететін Архимед күшін анықтау үшін, бұл денені ауада және сұйықта өлшеп, алынған мәндерінің өзгерісін анықтаймыз.
• Міне осы Архимед (кері итеруші) күші болып табылады.

Тәжірибе сұлбасы мынадай:

Сұйыққа батырылған денеге әсер ететін кері итеруші күш, осы дене ығыстырып шығарған сұйықтың салмағына тең болады.

Бұл заңды Архимед ашқан, сондықтан оның есімімен — Архимед заңы деп аталады.

Сұйықтықтың барлығында, әр түрлі тереңдікте әр түрлі гидростатикалық қысым болғандықтан Архимед (кері итеруші) күші тек суда емес, басқа да кез келген сұйықта әсер етеді. Одан басқа бұл күш газдарда да әсер етеді, осы себептен әуе шары, дирижаблі ұшады.

Архимед заңын былай тұжырымдаймыз:

• Тыныштық күйдегі сұйыққа (немесе газға) батырылған кез-келген денеге сұйық (немесе газ) тарапынан кері итеруші күш әсер етеді, оның шамасы сұйықтың немесе газ тығыздығын еркін түсу үдеуімен, сұйыққа (немесе газға) батып тұрған дене бөлігінің көлемінің көбейтіндісіне тең болады.

F A =ρ c gV Д

Сергіту сәті

Есептер шығару

Оқулықтан №1,2

Диктант

• Сұйыққа (газға) батырылған денелерге кері ___________ әсер етеді.
• Бұл күш жоғары бағытталған, оны ___________ немесе ___________деп атайды.
• Архимед күші дененің ауадағы және сұйықтағы ______________айырмасына тең.
• Архимед күші дененің ығыстырып шығарған ____________________
• Архимед заңы мына түрде жазылады: ____________
• Архимед заңы арқылы әуеде _______, суда кемелер _______, сүңгуір қайықтар _______ .

Диктант

• Сұйыққа (газға) батырылған денелерге кері итеруші күш әсер етеді.
• Бұл күш жоғары бағытталған, оны кері итеруші күш немесе Архимед күші деп атайды.
• Архимед күші дененің ауадағы және сұйықтағы салмақтарының айырмасына тең.
• Архимед күші дененің ығыстырып шығарған сұйықтың көлеміне тең.
• Архимед заңының формуласы: F А  = ρ c V c g.
• Архимед заңы арқылы әуеде ұшады , суда кемелер қалқиды, сүңгуір қайықтар жүзеді.

Есеп шығару үлгілері:

1-есеп

Берілгені

ХБЖ

V=100см 3

ρ=1000кг/м 3 .

=1*10 -4 м 3

формуласы

т/к F А  -?

шешуі

F А  = ρ c V c g.

Ғ А =1000*10 -4* 10=1H

Жауабы: Ғ А =1H

2-есеп

Берілгені

ХБЖ

m=500г

ρ(т)=7900кг/м 3 .

=0,5 кг

формуласы

т/к F А  -?

шешуі

ρ(к)=820кг/м 3 .

F А  = ρ (к) V c g.

V=m/p

V=0.5/7900=6,3*10 -5 м 3

Ғ А =820*6,3*10 -5 *10=0,51H

Жауабы: Ғ А =0,51H

№

Физикалық шамалар

1

Формуласы

Жылдамдық

2

Уақыт

Өлшем бірлігі

3

Масса

4

Өлшейтін құрал

Көлем

5

6

Ауырлық күші

7

Салмақ

Қысым

Физикалық тест

1. Деформация дегеніміз не?

А) Дененің өзгеруі Ә) Дененің тоқтауы, сынуы Б) Дененің ағуы

В) Сыртқы күштің әсерінен дененің көлемі мен пішінің өзгеруі

• Атмосфералық қысым бойынша биіктікті өлшеуге арналған құрал ... А) барометр Ә) альтиметр Б) анероид В) сорғылар
• Ауырлық күші әрекет еткен сұйықтың қысымының негізгі формуласы А) Р=Ғ/S Ә) Р=gрh Б) Р=gт В) Р=mV
• Пішіні мен көлемі өзгерген денені қандай дене дейді?

А) пластикалық Ә) деформацияланған Б) серпімді В) өзгертілген

5. Күшті өлшейтін құрал?

А) танометр Ә) динамометр Б) альтиметр В) амперметр

6. Ауырлық күші дегеніміз –

А) салмақ түскендегі күш Ә) механикалық күш Б) дененің Жерге тартылу күші В) сырттан әсер етуші күш

7. Тығыздықтың өлшем бірлігі

А) м/с Ә) м 3 Б) сағ В) кг/м 3

8. Бір дене екінші дене бетімен қозғалғанда пайда болатын күш ..... деп аталады

А) ауырлық Ә) серпімділік Б) қысым В) үйкеліс

9. Нормаль қысым күшін .... әрпімен белгілейді. А) N Ә) R Б) m В) F

10. Гук заңын өрнектейтін теңдеу

А) Ғ а =mg Ә) Ғ=mN Б) Ғ=kх В) р=m/V

Жауабы

4.А

3.Ә

2.А

1.В

7.В

6.Б

8.В

5.Ә

9.А

10.Б

Полиглот

№

Физикалық шамалар

1

Қазақ тілінде

V

2

F үйк

3

Орыс тілінде

Ағылшын тілінде

t

4

ρ

5

6

F a

7

h

s

8

F А

9

l

10

P

11

ν

12

S

Полиглот

№

Физикалық шамалар

1

Қазақ тілінде

2

V

3

F үйк

Орыс тілінде

көлем

t

үйкеліс күші

Ағылшын тілінде

объем

4

volume

ρ

уақыт

сила трения

5

the working power

тығыздық

время

F a

6

(force power)

плотность

time

ауырлық күші

h

7

the mass

8

s

биіктік

сила тяжести

высота

9

жол

power weight

F А

l

higher

10

дорога

Архимед күші

11

P

сила Архимеда

way

ұзындық

12

салмақ

Archimedes power

ν

длина

the long (length)

S

жылдамдық

вес

скорость

аудан

weight

the speed

площадь

square

Үйге тапсырма

Архимед күші

№ 5,6,7 есептер