Ёруғликнинг табиий ва сунъий манбалари

Mavzu:

YORUG‘LIKNING TABIIY VA

SUN’IY MANBALARI

DARS SHIORI:

ILMDAN BIR ZARRA DILGA TUSHGAN ON

SHUNDA ANGLADIMKI ILM BEPOYON

Kun tarixi: 11.03.2020

• 1941-yil Namangan viloyati tashkil topdi.
• Zambiyada Yoshlar kuni
• 1811-yilda fransiyalik matematik, astronom Urben Jan Jozef Leverye Quyosh sistemasidagi noma`lum sayyora borligi haqida nazariya e`lon qilgan. Keyinchalik bu sayyora 1846-yilda nemis astronomi Galle tomonidan topilgan Neptun deb atalgan.

KATTALIK

KATTALIK

BIRLIK

BIRLIK

m

m

ρ

O`LCHOV ASBOBLAR

O`LCHOV ASBOBLAR

kg

ρ

kg

V

Tarozi

kg/

Tarozi

V

Areometr

S

Areometr

S

t

t

Menzurka

m

Menzurka

m

O`lchov lentasi

s

ϑ

ϑ

s

O`lchov lentasi

Sekundomer

m/s

m/s

Sekundomer

F

F

Spidometr

Spidometr

N

P

N

P

T

T

Pa

Pa

Dinamometr

Dinamometr

K

K

Barometr

Barometr

Termometr

Termometr

MAQOLLARNI IZOHLANG

I guruh:

Ish quroling soz bo`lsa, mashaqqating oz bo`lar.

II guruh:

Yozda to`ningni qo`yma qishda o`zing bilasan

III guruh:

Bo`sh qop tik turmas

“ SHOHSUPA” krossvordi:

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

SAVOLLAR:

1.Elektr kuchlanish qaysi harf bilan belgilanadi?

2.A=F*S formula qaysi fizik kattalikka tegishli?

3.Birligi N(Nyuton)?

4.Elektr kuchlanish birligi?

5…ning massasi atom massasining taqriban 99%ini tashkil qiladi.

6. Yadrodagi musbat zaryadli zarracha?

7. Yadrodagi zaryadsiz zarracha?

8.e=-1,6* C zaryadga ega zarracha?

9.Tok kuchini o`lchovchi asbob?

10.O`zidan elektr tokini o`tkazmaydigan jismlar va moddalar ….lar deyiladi

11.Jismlarning elektrlanganlik darajasini o`lchovchi asbob?

“ SHOHSUPA” krossvordi:

U

1

SH

I

2

U

K

CH

3

O

V

T

L

4

Y

A

O

R

D

5

6

R

O

N

O

T

P

T

Y

R

N

N

O

E

7

O

R

T

K

L

E

N

E

8

A

R

E

P

R

T

M

E

M

9

I

E

L

E

K

T

D

R

I

K

10

E

O

L

R

E

E

K

R

M

T

T

11

Yangi mavzuga tayyormisiz?

Yorug`likning

tabiiy va sun`iy

manbalari

Oldingi mavzularda aytganimizdek, Quyosh Yerdagi energiyaning asosiy manbai bo‘lishi bilan birga, undagi organik hayotning sababchisi hamdir. O‘simliklar va daraxtlarning o‘sishi uchun albatta yorug’lik kerak.

Yorug’lik deganda nimani tushunamiz? Ko‘rish qanday ro‘y beradi? Yorug‘lik nima sababdan qalin oynadan o‘ta o`tadiyu, lekin yupqa karton qog‘ozdan o‘tmaydi? Qanday tezlik bilan tarqaladi? Bu kabi savollarga insoniyat qadim zamonlardan javob topishga harakat qilgan. Lekin yorug`lik o‘z sirlarini, boshqa hodisalarga nisbatan uzoqroq saqlab keldi. Bizning ko‘rish orqali atrof olam haqida olgan bilimlarimiz boshqa sezgilarimiz tufayli olgan bilimlardan ancha ko‘p.

Qadimgi greklar inson ko‘zidan qandaydir nurlar chiqadi va ular narsa, buyumlarga tushib uni ko‘radi, deb o‘ylaganlar. U holda ko‘zning ko‘rishi kechasi va kunduzi bir xil bo‘lishi kerak emasmi?

Siz nima deb o‘ylaysiz?

Keyinchalik ingliz olimi I. Nyuton yorug‘likni juda mayda zarralar oqimi deb qarashni taklif qildi. Bu oqimni yorug‘lik nuri deb ataladi. Yorug`lik nuri biror manbadan, masalan, Quyoshdan chiqib narsa va buyumlarga tushadi. Ulardan qaytib ko‘zimizga tushsa, ularni ko‘ramiz deb tushuntiradi.

I. NYUTON

Bunday tushuntirish yorug’lik bilan bog‘liq ko‘pgina hodisalarni tushuntirsada, ayrimlarini tushuntira olmaydi. Masalan: Quyoshdan tananing qorayishi, gazlamalarning yorug`lik ta’sirida rangi o‘chib ketishi, o‘simliklar bargining yashil bo’lishi va h.k.

O‘zlaridan yorug‘lik chiqaradigan jismlar yorug’lik manbalari deb ataladi. Masalan, Quyosh, yulduzlar, elektr lampochkasi, yonib turgan sham, gulxan alangasi va h.k.

Ayrim jismlar o‘zlaridan yorug`lik

chiqarmasa-da, boshqa manbadan chiqib, o‘ziga tushgan yorug`likni qaytaradi. Masalan, Oy, ko‘zgular.

Ayrim hasharotlar, baliqlar ham o‘zlaridan nur chiqaradi.

TABIIY MANBALAR

YORUG`LIK MANBALARI

SUN`IY MANBALAR

Quyosh, yulduzlar, chaqmoq, shimol yog‘dusi, yaltiroq qo‘ng‘izlar, ayrim baliqlar, chirindilar yorug’likning tabiiy manbalari ga kiradi.

Inson aralashuvi bilan hosil qilinadigan yorug’lik manbalariga sun’iy manbalar deyiladi. Ularga elektr lampochkasi, gulxan alangasi, kerosin lampasi, televizor ekrani, elektr va gaz payvandi, lyuminessent lampalar, qizigan gazlar va h.k. lar kiradi.

Yorug’lik manbalaridan chiqadigan nur turli rangga ega bo‘ladi. Jismlarning yorug’lik chiqarishining asosiy sababi uning qizishidir. Jism temperaturasining yuqori yoki past bo’lishiga qarab, undan chiqayotgan nur rangi ham o‘zgaradi. Masalan, elektr lampochkasidan belgilangan tok o‘tmasa, u qizarib yonadi va xonani yaxshi yoritmaydi.

Yorug‘lik ta’sirida ishlaydigan jismlar yorug’likni qabul qilgichlar deyiladi.

Inson ko‘zi shu vazifani bajaradi. Fotoplyonkalar, fotosurat, videokamera, Quyosh batareyalari, pult bilan boshqariladigan televizor va magnitofonlar shular jumlasidandir. O‘simliklarda Quyosh nurlari ta’sirida murakkab jarayonlar boradi va Yerdagi hayot uchun muhim bo‘lgan kislorod ajraladi va oqsillar, yog‘ hosil bo‘ladi.

Yangi mavzuni mustahkamlash

Yangi mavzuni mustahkamlash

Yangi mavzuni mustahkamlash uchun ,,Zanjir’’ o`yini tashkil qilinadi.

Zanjir qayerda uzilishini topish kerak.Har ikkala guruhga ham bittadan zanjir beriladi.

QUYOSH

CHAQMOQ

SHIMOL YOG`DUSI

1

YULDUZLAR

OY

CHIRINDI

QIZIGAN GAZLAR

QUYOSH

LAMPOCHKA

2

TELEVIZOR EKRANI

KEROSIN LAMPASI

GULXAN

VIDEO

KAMERA

FOTO

QUYOSH

APPARAT

3

TELEVIZOR EKRANI

KO`Z

MIKRO

SKOP

Begonasini top!!!

I GURUH

II GURUH

Nyuton

III GURUH

m(metr)

Paskal

kg(kilogramm)

Joul

barometr

s(sekund)

Arximed

termometr

l(litr)

tarozi

dvigatel

Uyga vazifa:

Mavzuni o`qib o`rganib kelish

E`TIBORINGIZ

UCHUN

RAHMAT!!!

6-D

Urreee qo`ng`iroq chalindi!!!