Есиркепова Венера Мухитовна

Сабақтың барысы:

• Ұйымдастыру кезеңі.
• Ой толғау (өткен сабақты қайталау)
• Кім жылдам (тест тапсырмасы)
• Жаңа сабақ (мұғалім түсіндіреді)
• Кім тапқыр (физикалық құралдармен жұмыс)
• Қателеспе (сұрақ -жауап)
• Қорытындылау (оқушылардың білімін бағалау)
• Үйге тапсырма.

А) Жарық көздері қаншаға бөлінеді және оларды ата?

Ә) Күннің көрінетін беті не деп аталады?

Б) Жарық сәулесі дегеніміз не?

В) Жарықтың таралу заңы.

Г) Жарықтың шағылу заңы қалай тұжырымдалады?

Ғ) Жазық айнада қандай кескін алынады?

Д) Дербес жарық көздеріне не жатады?

Ж) Күнге ең жақын орналасқан 176 күнде бір айналатын планетаны ата?

З) Шағылған жарық көздеріне не жатады?

И) Күнді 365 күнде бір айналып шығатын тіршілік көзі бар планетаны ата?

А) Жарық көздері қаншаға бөлінеді және оларды ата?

Д) Дербес жарық көздеріне не жатады?

Дербес

жарық

көздеріне

З) Шағылған жарық көздеріне не жатады?

Дербес

жарық

көздеріне

Ж) Күнге ең жақын орналасқан 176 күнде бір айналатын планетаны ата

Меркурий

И) Күнді 365 күнде бір айналып шығатын тіршілік көзі бар планетаны ата?

ІІ. «Кім жылдам ? »

Шағылу бұрышын қандай әріппен белгілейміз?

А) α ;

Ә) β ;

Б) γ ;

Айнадағы кескін қандай болады?

А) айнаның жазықтығына симметриялы;

Ә) нәрсенің жалған кескіні;

Б) жазық айна.

Түсу бұрышын қандай әріппен белгілейді?

А) α ;

Ә) β ;

Б) γ ;

4 . Жарық көздері қанша топқа бөлінеді?

А) 3;

Ә) 2;

Б) 4;

5. Күннің көрінетін беті.

А) хромосфера;

Ә) Фотосфера;

Б) Ионосфера;

6. Дербес жарық көздері қанша топқа бөлінеді?

А) 3;

Ә) 2;

Б) 4;

7. Жарық шоқтары

А) жарық сәулелерінің жиынтығы;

Ә) жарық көзі;

Б) жарық энергиясы.

ІІІ. «Қатесін тап»

1).

2).

3).

4).

5).

6).

7).

22.04.2016

ЖАРЫҚТЫҢ СЫНУЫ. ЖАРЫҚТЫҢ СЫНУ ЗАҢЫ

Жаңа сабақ

Жарықтың сынуы. Жарықтың сыну заңдары.

Егер жарық шоғы екі ортаны бөлетін шекара арқылы өтетін болса, мысалы: ауадан суға, онда жарық ағымның бір бөлігі шағылады,екінші бөлігі нәрседен өтеді, тағы бір бөлігі жұтылады.

Түскен жарық

шағылдыру

сындыру

жұту

Ерекшеліктері әртүрлі

Екі ортаны бөлетін шекара арқылы өткенде, жарықтың таралу бағытының өзгеруін жарықтың сынуы дейміз.

Сынған сәуле мен екі ортаны бөлетін шекараға сәуле түскен нүктеден тұрғызылған перпендикуляр арасындағы бұрыш ( γ ) сыну бұрышы деп аталады.

Жарық аудан шыныға өткенде сынған сәуле перпендикулярға жақындайтынын тәжірибеден көрдік. Бұл сыну бұрышы түсу бұрышынан аз екенін көрсетеді. Сонымен қатар тұсу бұрышын сан мәнін (градус)сыну бұрышының сан мәніне бөле отырып олардың тұрақты екеніне назар аударамыз.

Бұдан қандай тұжырым айтуға болады?

Жауап:

Түскен сәуле, сынған сәуле және екі ортаны бөлетін бетке сәуле түскен нүктеден тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады.

Түсу бұрышы синусының сыну бұрышы синусына қатынасы екі орта үшін тұрақты шама болып табылады.

,

бұл формула мен анықтаманы сыну заңы деп атайды.

Бұл заңды Снеллиус заңы деп те атайды. Оны ХVІІ ғасырда (1621ж) В Снеллиус тұжырымдаған. Ал 1630 жылы Р. Декарт оған теориялық негіздеме жасаған. Формуладағы n – сыну көрсеткіші деп аталады.

Сыну көрсеткіші түсу бұрышына тәуелді емес және тек ортаның оптикалық тығыздығына тәуелді. Заттың ауамен салыстырғандағы к өрсеткіші «абсалют сындыру көрсеткіші» деп аталады.

Екі орта үшін (ауа – су, ауа – шыны...) заттың сындыру көрсеткіші

формуласымен де анықталады. С- жарықтың

вакумдағы жылдамдығы, –ортадағы жылдамдығы, Онда екі формуланы біріктіріп былай жазуға болады.

Оптикалық диск көмегімен осы формуланың дұрыстығына көз жеткізетін демонстрациялар көрсету.

Параллель шыны пластинадан өткен жарықтың сыну құбылысы

Үшбұрышты шыны призмаға бүйірінен түскен жарықтың сыну құбылысы.

Қазіргі кезде көптеген заттардың сындыру көрсеткіштері тәжірибеде анықталып кестеге жазылған.

Заттар

Ауаға қатысты сындыру көрсеткіші

    Су

   Глицерин

   Алмас

   Мұз

   Тұз

   Кварц

   Лағыл

   Қант

   Шыны сорттары

1.33

1,47

2,42

1,31

1,54

1.54

1,76

1,56

1,47 до 2.04

1 ТӘЖІРИБЕ: СТАКАНДАҒЫ СУҒА ҰЗЫН ТЕБЕН-ИНЕНІ САЛЫП, ОНЫ ЦЕНТРДЕН ШЕТКЕ ҚАРАЙ ЖЫЛЖЫТА ОТЫРЫП СЫНУ ҚҰБЫЛЫСЫН КӨРСЕТЕДІ. ҚАНДАЙ ӨЗГЕРІС/ҚҰБЫЛЫС КӨРДІҢДЕР? НЕГЕ БОЛАТ ИНЕ СУ-АУА ШЕКАРАСЫНДА «СЫНЫП» КӨРІНЕДІ?

2 тәжірибе : Тарелке, су, тыйынмен жасалатын тәжірибені көрсету.

Тарелкеге тиын салып қойып, оған тиын көрінбейтіндей қырынан қарап тұрып жәйлап су құямыз. Аздан соң тиын көрінеді.

Тыйын неге «көтерілді»?

Бұл тәжірибелер екі түрлі ортаның шекарасында, яғни су-ауа шекарасында жарық сәулесі түскенде бір бөлігі шағылып, ал бір бөлігі екінші ортаға өтетінін және өткенде бағытын өзгертінін (сынатынын) дәледейді.

«Қателеспе»

Таза суға қарасақ бейнемізді көруге болады, бұл құбылыс қандай заңға негізделген?

Сандыққа нені тығып қоюға болмайды?

Жазық айнадан өзіңді қандай кескінде көресің?

Көлеңке болмайтын жер қай жер?

Ортағасырлық Шығыс ғалымы, Хорезмде туылған Әбу Рейхан Мұхаммед ибн Ахмед әл – Бируни. Ай тұтылуы кезінде, Ай түсінің өзгеруін, Күннің толық тұтылуы кезіндегі Күн тәжі құбылысын бақылап және суреттеп жазған. Ол Жердің күнді айнала қозғалуы туралы ойын айтты және геоцентрлік теорияны жетілмеген деп есептеді.

Бирунидің замандасы, Еуропада Алхазен деген атпен белгілі болған египеттік Абу Али әл- Хасан ибн әл- Хайсам көрнекті физик болды. Оның негізгі зерттеулері оптикаға қатысты. Алхазен жарықтың сынуына арналған зерттеулермен айналысты. Ол сыну бұрышын өлшеу әдістерін жете зерттеді және сыну бұрышы түсу бұрышына пропорционал емес екенін эксперимент жүзінде көрсетті. Алхазен сыну заңының дәл анықтамасын таппағанымен, түскен және сынған сәулелер жарықтың түсу нүктесінде екі ортаның шекарасына тұрғызылған перпендикулярдың бір жазықтықта жататынын айтып, Птолемейдің нәтижелерін біршама толықтырды. Алхазенге жарық дөңес линзаның ұлғайтқыш әрекеті “көру бұрышы” ұғымы және оның қашықтықта тәуелділігі белгілі болды.