Просмотр содержимого документа
«Fizika 7- sinf Jism Impulsi. Kuch impulsi»
Mavzu:IMPULS
Darsning shiori:
“Aql tarozisida o`lchab ko`rilmagan
har qanday bilim asossizdir”
Ibn Sino
Qo’shrabot tuman 2-umumiy o’rta ta’lim maktabi
o’qituvchisi Duvlayev Komil tomonidan tayyorlandi.
“Oltin qoidalar”:
1. O`zaro hurmat
2. O`zgalar fikrini hurmat qilish
3. Erkin fikrlash
4. Intizomlilik
5. Topqirlik
6. Hozirjavoblik
O’tilganlarni yodga olamiz
Ikki guruhga bo’linamiz.
Birinchi guruhga “Beruniy” ikkinchi guruhga “Nyuton” deb nom beramiz.
Guruhlarga 5tadan topshiriq beriladi.
O’ylash uchun 3 minut vaqt beriladi.
Guruhlarga topshiriqlar
“Beruniy” guruhiga:
“Nyuton” guruhiga:
1.Tezlikka ta’rif bering.
1.Tezlanishga ta’rif bering.
2.Nyutonning birinchi qonuni.
2.Nyutonning ikkinchi qonuni.
3.Butun olam tortishish qonuni.
3.Nyutonning uchinchi qonuni.
4.Aylanish davri.
4.Aylanish chastotasi.
5.Jism og`irligi.
5.Og`irlik kuchi.
Guruhlarning Javoblarini eshitamiz
Moslikni aniqlaymiz
Sizga biror fizik kattalik nomi beriladi, shu kattalikka mos tarifni pastda nechanchi qatorda turganligini aniqlashingiz kerak.
Har bitta savolga 20 sekund ichida javob berishingiz shart, aks holda navbat ikkinchi guruhga beriladi.
Har ikkala guruhdan bittadan o’quvchini doskaga taklif qilamiz. Bu o’quvchilar qaysi guruh birinchi boshlashini aniqlab berdilar. Marhamat.
Raqamlardan birini tanlang
3
6
Trayektoriya
5
Ko`chish
Erkin tushish
8
Mexanik harakat
9
Ishqalanish kuchi
10
2
1
7
Kuch
4
Birinchi kosmik tezlik
Guk qonuni
Elastiklik kuchi
Vaznsizlik
1.Jismlarning fazodagi vaziyatining vaqt o’tishi bilan boshqa jismlarga nisbatan o’zgarishi
2.Jism haraktlanganda fazoda chizadigan uzluksiz chiziq
3.Jismlarning o’zaro ta’sirini tavsiflovchi fizik kattalik
4.Jism harakatidagi boshlang’ich va oxirgi vaziyatni tutashtiruvchi yo’nalishli to’g’ri chiziq
5.Jismning havosiz joyda faqat Yerning tortish kuchi tasiridagi harakati
6.Jism deformatsiyalanganda paydo bo’ladigan kuch
7.F=-k Δl formula
8. vI= 7,9 km/s
9.Jismning boshqa jism yuzasida haraktlanishida paydo bo’ladigan kuch
10.Faqat butun olam tortishish kuchlari tasiridagi erkin harkat
Jaoblar
S
1
J
2
7
3
3
4
1
5
8
6
9
7
2
10
8
9
4
10
5
6
Bugun o’rganamiz:
Impuls.
Kuch impulsi.
Jism impulsi.
Impuls formulasi, birligi.
Kuch impulsi formulasi, birligi.
Kuch impulsi va Jism impulsi orasidagi bog’lanish.
IMPULS
Impuls lotincha “ impulsus " so'zidan olingan bolib, “turtki” degan ma'noni bildiradi.
IMPULS
JISM IMPULSI
KUCH IMPULSI
Jismlarning o‘zaro ta’siri natijasikuchdan tashqari ta'sirlashishvaqtining davomiyligiga ham bog‘liq.
Bunga ishonch hosil qilish uchun quyidagi tajribalarni o'tkazib ko'raylik.
Jismlarning o’zaro tasiri natijasi
tasirlashish vaqtiga bog’liq.
F
F
t1
t2
t2t1
Jismlarning o’zaro tasiri natijasi
tasirlashish vaqtiga bog’liq.
F
t1
F
t2
t2t1
KUCH IMPULSI
Ikkala tajribadan xulosa chiqarish mumkinki, haqiqatdan ham, jismlarning o‘zaro ta’siri natijasi faqat kuch ga emas. balki uning ta’sir vaqti davomiyligiga ham bog‘liq.
Shuning uchun kuch impulsi degan kattalik kiritilgan.
Kuch impuisi jismga ta’sir etayotgan kuch ning shu kuch ta’sir etgan vaqt ga ko'paytmasi ga teng:
→ →
I = Ft.
Xalqaro birliklar sislemasida kuch impulsining birligi N • s .
1 N • s li impuls - bu 1 s davomida ta’sir etuvchi 1 N kuch impulsidir.
Kuch impulsi vektor kattalik bo'lib, uning yo'nalishi kuchning yo'nalishi bilan bir xil bo'ladi.
Harakatlanayotgan jismning boshqa jismga ta’siri natijasi jism massa siga hamda harakat tezligi ga bog‘liq.
Bunga ishonch hosil qilish uchun quyidagi tajribalarni o'tkazib ko'raylik.
O’zgarmas tezlikdagi harakat
m1
O’zgarmas tezlikdagi harakat
m2
m1m2
Harakatlanayotgan jismning urulish zarbi
massa oshishi bilan oshadi
Massa o’zgarmagandagi harakat
V2
V1
V1V2
Harakatlanayotgan jismning urulish zarbi
tezlik oshishi bilan oshadi
1.XULOSA: Harakatlanayotgan jismning tezligi o'zgarmaganda massasi qancha katta bo`lsa, uning urilish zarbi ham shuncha katta bo'ladi.
2.XULOSA: Harakatlanayotgan jismning tezligi qancha katta bo`lsa, uning urilish zarbi ham shuncha katta bo'ladi.
JISIM IMPULSI
Demak, jism harakatini tavsiflash uchun jism massa si va uning tezligi ni alohida tarzda emas, balki ularni birgalikda qarash kerak. Shu maqsadda
jism impulsi degan fizik kattalik kiritilgan.
Jism massasining uning tezligiga ko'payimasi jism impuisi deb ataladi:
→ →
р=mv.
Xalqaro birliklar sistemasida jism impulsining birligi
bo`ladi.
li impuls –
bu 1 m/s tezlik bilan harakatlanayotgan 1 kg massali jismning impulsi.
Jism impulsi vektor kattalik bo`lib, uning yo`nalishi tezlikning yo`nalishi bilan bir xil bo`ladi.
Jism impulsi jism massasi va tezligining ko’paytmasi orqali aniqlanadip=mv
Bu formulada Ft - kuch impulsi, mv0 - o'zaro ta'sirgacha, mv— o'zaro ta'sirdan keyingi jism impulslari ekanligini hisobga olsak, quyidagi xulosa kelib chiqadi:
O'zaro ta'sir jarayonida jism impulsining o'zgarishi ta’sir kuchi
impulsiga teng.
Δp=I
Blits test
Daftaringizda 5ta test savoliga javob belgilash uchun hozirlaning.
Har bir test savoli uchun 15 sekund vaqt beriladi.
1.Impuls so’zining ma’nosi
A) Zarba
B) Turtki
C) Ta’sir
D) To’qnashish
2.Jism massasi bilan tezligining ko’paytmasi.
A) Tezlanish
B) Kuch impulsi
C) Ta’sir kuchi
D) Jism impulsi
3.Impuls necha turga bo’linadi?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
4.Kuch impulsning o’lchov birligi
A) N∙kg
B) kg∙m
C) N∙s
D) m∙N
5. Jism impulsining o’zgarishi nimaga teng?
A) Kuch impulsiga
B) Jism impulsiga
C) Harakat vaqtiga
D) Ta’sir kuchiga
Partadoshingiz bilan test javoblaringizni almashing.
1 B
2 D
3 B
4 C
5 A
Test javoblarini tekshiring. To’g’ri javoblar sonini yozib qo’ying.
Bugun o’rgandik:
Kuch impulsi:I = Ft
Jism impulsi:p=mv
Jism impulsi bilan Kuch impulsi orasidagi bog’lanish:
Δp=I
?
45
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
46
29
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
30
28
27
26
25
24
23
22
21
11
3
4
5
6
7
8
9
10
15
12
13
14
1
16
17
18
19
20
2
Masalalar yechish
1. 10m/s tezlik bilan harakat qilayotgan 800 kg massali avtomobilning impulsini toping.
2. Bola 10N kuch bilan 25s davomida chanani tortdi. Chanaga ta’sir etgan kuch impulsini toping.
3. Impulsi 25kgm/s bo’lgan mashina simyog’ochga urilib impulsi 5kgm/s ga tushib qoldi. To’qnashish zarb kuchi 10N bo’lsa, tasirlashish vaqtini toping.
Javob
Javoblar
1. 8000 kg*m/s
2. 250 N*s
3. 2 s
IMPULS
I=Ft
p=mv
Δp=I
Uyga vaifa
1. Kuch impulsi qanday ifodalanadi? U qanday birliklarda o'lchanadi?
2. Harakatlanayotgan jismning massasi qancha katta bo`lsalining urilish zarbi ham shuncha katta bo’lishini asoslab bering.
3.Harakatlanayotgan jismning tezligi qancha katta bo`lsa, uning urilish zarbi ham shuncha kalta bo’lishini asoslab bering.
4. Jism impulsi qanday ifodalanadi? U qanday birliklarda o’lchanadi?
5. Kuch impulsi va jism impulsi orasida qanday munosabat mavjud?
Filmda qanday fizik hodisalar aks etgan ?
Foydalanilgan adabiyotlar: 1. 7-sinf fizika darsligi. 2.7-sinf Fizika (Oqituvchi uchun qo’llanma). 3. www.uchportal.ru. 4. www.ziyonet.uz