Саба?ты? та?ырыбы: §31.Дыбыс.
§32. Дыбыс сипаттамалаы
§33. Акустикалы? резонанс.
§34.Дыбысты? ша?ылуы. Жа??ыры?.
§35. Ультрадыбыс
Ма?саты
Білімділік: дыбыс тол?ындарын, оны? негізгі сипаттамаларын, акустикалы? резонанс, жа??ыры?, ультрадыбыс та?ырыптарын мысалдар ар?ылы т?сіндіріп, білімдерін ?алыптастыру
Дамытушылы?: о?ушылар?а білім беру ар?ылы ?ылыми к?з?арасын дамыту
Т?рбиелік: тере? ойлау?а, ?ылым?а, білімге деген ?ызы?ушылы?ын арттыра отырып т?рбиелеу
Саба? т?рі: аралас саба?
Саба? ?дісі: т?сіндіру, с?ра? жауап, есептер шы?ару, тест
К?рнекіліктер: камертон, домбыра, слайдтар, суреттер, топшамалар.
Барысы
?йымдастыру б?лімі
Сыныппен с?лемдесу, т?гендеу, саба??а зейінін аудару.
I. Ой ?оз?ау
а. ?йымдастыру. (Амандасу, т?гендеу)
?. Физикалы? диктант
б. “Ой ша?ыру” стратегиясы
II. Ма?ынаны тану
а) Жа?а та?ырыпты игерту
б) Бекіту тапсырмалары
III.Ой тол?ау
а) Есептер шы?ару
?) ?йге тапсырма
?й тапсырмасын тексеру.
Физикалы? диктант
1. Тербелістерді? серпімді ортаны? бір б?лшегінен екінші б?лшегіне таралу процесі механикалы? тол?ын деп аталады.
2. Б?лшектерді? тербелісі тол?ынны? ба?ытына перпендикуляр ба?ытта ж?зеге асатын тол?ынды к?лдене? тол?ын деп атайды.
3. Бойлы? тол?ын – б?лшектерді? тербелісі тол?ынны? таралуы бойында ж?зеге асатын тол?ын
4. Тол?ын ?зынды?ы – период?а те? уа?ыт аралы?ында тол?ын таралатын ара?ашы?ты?.
5. Тол?ын жылдамды?ы – тол?ын ?зынды?ыны? б?лшектерді? периодына ?атынасы ар?ылы аны?талатын физикалы? шама.
6. Сейсмикалы? тол?ын – жер сілкінісі кезіндегі тербелістерді? таралуы.
7. Гравитациялы? тол?ын – ауырлы? ж?не беттік керілу к?штері ?рекетінен туындайтын тол?ын.
“Ой ша?ыру” стратегиясы
Механикалы? тол?ындар ?лемінде біз к?рмейтін, біра?, сол ар?ылы бір-бірімізбен ?арым-?атынас жасап, музыка, радио ты?дайтын тол?ын т?рі бар.
Ол ?алай аталады?
(дыбыс)
Жа?а саба?
Дыбыс тол?ынын тербелістегі дене тудырады.
Тербелістегі денені? айналасында сырт?ы ортаны? к?йі ?згереді (?ысымы). Ауаны? ты?ыздалуы ж?не ?айта сиреуі н?тижесінде адам ??ла?ыны? естуін тудыратын дыбыс пайда болады. Сонымен ?атар сырт?ы ортада тербеліс тудыратын кейбір ??былыстар (жарылыс, жел, найза?ай, о?ты? ?шуы т.б.) да дыбыс к?зі болып табылады.
Адамны? есту м?шесіне ?сер етіп, дыбысты т?йсінуге ?келетін серпімді тол?ындарды дыбыс тол?ындары немесе акустикалы? тол?ындар деп атайды.
Адам тербеліс жиілігі 16 – 20 мы? Гц аралы?ын ести алады.
Жиілігі 20 000 Гц-тен жо?ары тол?ындар – ультрадыбыстар, 16 Гц-тен т?мен дыбыс тол?ындары - инфрадыбыстар деп аталады.
Адам жиілігі 16 Гц -20 000 Гц аралы?ында?ы диапазонда?ы дыбысты ?абылдай алады.
Инфрадыбыстарды адам ??ла?ы естімейді.
Кейбір тіршілік иелері 20-30 мы? Гц-ке (мысалы, жар?анат 21 мы? Гц-ке, дельфиндер -28 мы? Гц –ке) дейінгі тербелістерді ?абылдай алады.
Дыбыс ?андай ортада тарала алады?
Дыбыс барлы? (?атты, с?йы?, газ) ортада тарала алады.
Е? ал?аш ауада?ы дыбыс жылдамды?ын 1636 ж француз
физигі М.Мерсен аны?та?ан.
Не??рлым орта ты?ызды?ы арт?ан сайын дыбысты? таралу
жылдамды?ы артады. (1 - кесте)
Дыбысты сипаттамалары:
Дыбыс ?аттылы?ы дыбыс шы?аратын денені? тербелістер амплитудасымен аны?талады.
Дыбыс ?аттылы?ыны? ?лшем бірлігі – бел (Б).
Дыбыс тоны тербеліс жиілігімен аны?талады, я?ни тербеліс жиілігі ?лкен болса, тон да биігірек болады.
Тембр – адамны? дауысына, не аспапты? ?ніне ?зіндік бояу беретін дыбысты? сапасы.
Жа??ыры? – ?андай да бір кедергіден ша?ыл?ан ж?не бастап?ы тарал?ан орнына ?айта орал?ан дыбыс тол?ындары.
Дыбысты? ?р т?рлі кедергілерден ша?ылуы барысында естілу ?за?ты?ыны? артуы реверберация деп аталады.
Бекіту с?ра?тары
1. Дыбыс дегеніміз не?
2. Дыбыс ?алай таралады?
3. Дыбысты? ?андай сипаттамаларын білесі?дер?
4. ?андай дыбыстар музыкалы? деп аталады?
5. Жа??ыры? дегеніміз не?
6. Ультрадыбысты? ?андай ерекшелігі оны эхолокацияда ?олдану?а м?мкіндік береді?
Бекіту есептері
1. Жиілігі 510Гц дыбыс к?зінен тол?ын ауада 340м/с жылдамды?пен таралады. Тол?ын ?зынды?ын табы?дар.
2.Ба?ылаушы найза?айды? жар?ылын к?рген мезеті мен к?нні? к?ркіреуін есту арасында?ы уа?ыт 10с бол?анын бай?ады. Найза?ай ба?ылаушыдан ?андай ?ашы?ты?та жар?ылда?ан? Ауада?ы дыбысты? таралу жылдамды?ы 343 м/с деп есепте?дер.
3. Тол?ын ?зынды?ы 2м, б?лшектерді? тол?ында?ы тербеліс периоды 0,2с. Тол?ын ?андай жылдамды?пен тарайды?
4.Б?лшектерді? тол?ында?ы тербеліс жиілігі 0,6Гц, тол?ынны? таралу жылдамды?ы 12м/с. Тол?ын ?зынды?ын табы?дар.
Тест ж?мысы
1. Жиілігі 16 Гц-тен т?мен дыбыстар ?алай аталады?
А) инфрадыбыстар Б) акустикалы? дыбыстар
С) ультрадыбыстар Д) тол?ынды? дыбыстар
2. Адамны? есту м?шесі ?абылдайтын дыбыс тол?ындарыны? жо?ары жиілігі ?андай?
А) 20 000Гц Б) 200 000Гц С) 200Гц Д) 2Гц
3. Дыбыс ?аттылы?ы немен аны?талады?
А) осциллограф Б) дыбыс зорайт?ыш
С) камертон Д) генератор
4. Дыбыс ?аттылы?ы ?андай шама?а т?уелді?
А) тонны? биіктігіне Б) тербеліс амплитудасына
С) тербеліс жиілігіне Д) таралу жылдамды?ына
5. Дыбыс ?аттылы?ыны? бірлігі ?андай?
А) метр Б) герц
С) метр/секунд Д) децибел
6. Ауада?ы дыбысты? таралу жылдамды?ы
А) 330м/с Б) 50м/с
С) 1480м/с Д)5600м/с
7. ?ша?ты? к?терілу кезіндегі дыбыс ?аттылы?ы
А) 100дБ Б) 50-60дБ
С) 120дБ Д) 10дБ
Физикалы? диктант
1. Дыбыс – есту т?йсігін ту?ызатын серпімді тол?ындар.
2. Жиілігі 20Гц-тан жо?ары тол?ындарды адам ??ла?ы естиді.
3. Найза?ай – таби?и дыбыс к?зі.
4. Акустика –дыбысты зерттейтін физика б?лімі.
5. Дыбыс ?аттылы?ы тербеліс жиілігімен аны?талады.
6. Дыбыс тоны тербеліс жиілігімен аны?талады.
7. Дыбысты? ауда?ы жылдамды?ы 330 м/с.
8. Дыбыс ?аттылы?ыны? ?лшем бірлігі – Бел.
Бірі?ді – бірі? тексер!
^-^^-^^^
1 2 3 4 5 6 7 8
Ба?алау: 7-8 –”5”
5-6 – “4”
3-4 – “3”
?йге тапсырма
31-35. 27- жатты?у.
Ба?алау.
?орытынды.
