"Б?кіл?лемдік тартылыс за?ы. Б?кіл?лемдік тартылыс к?ші " та?ырыбында?ы саба? жоспары

Қарағанды облысы

Қарқаралы ауданы

Бүркітті ауылы

№ 20 орта мектебінің

физика пәні мұғалімі

Аханова Кызгалдак Жасулановна

Сабақтың тақырыбы:

Механикадағы күштер.

Бүкіл әлемдік тартылыс күші.

Бүкіл әлемдік тартылыс заңы.

(9-сынып)

Сабақтың мақсаты:

• Механикалық күштер және бүкіл әлемдік тартылыс заңын түсіндіру, тартылыс күшінің басқа шамалармен байланысын қарастыру;
• Гравитациялық тұрақтының физикалық мағынасын, тартылыс күшінің тәжірибелік дәлелдемелерін қарастыру;
• Қолданылуын, қолдану шегін айту.

Үй тапсырмасы

§ 10. Ньютонның ІІІ заңы.

Салыстырмалы принципі.

10 - үй жаттығуы (№1)

Сұрақтар:

• Ньютонның ІІІ заңын тұжырымдаңдар.
• Ньютонның ІІІ заңын тәжірибеде қалай тексеруге болады?
• Галилейдің салыстырмалылық принципінің мәні неде?

Жаңа сабақты меңгеру

Табиғаты түрліше төрт күш:

• гравитациялық;
• электромагниттік;
• күшті;
• әлсіз.

Гравитациялық күштің пайда болу себебі - дененің массасы болып табылады

Гравитациялық күштер - бүкіл әлемдік тартылыс күші, ауырлық күші

Бүкіл әлемдік тартылыс заңының тұжырымдамасы

Әлемдегі барлық денелер гравитациялық тартылыс күшінің әсерінен бірін – бірі тартады.

Бүкіл әлемдік тартылыс заңын кім және қашан ашты? Ненің негізінде?

1667 жылы ағылшын ғалымы Исаак Ньютон “Горизонталь лақтырылған тас ауырлық күшінің әсерінен түзу жолынан ауытқып, қисық траектория сызып, соңында жергет құлайды. Егер оны үлкен жылдамдықпен лақтыратын болса, ол ұзақтау жерге құлайды” деген талқылаулар негізінде ашылды.

Теориялық тұрғыдан

түсіндіру

Ньютонның ІІ заңы ; ;

бірақ g=const. Олай болса,

және Ғ = mg;

Сондықтан

Гравитациялық тұрақтылық

Гравитациялық тұрақтылық дегеніміз массалары 1кг екі дене бір – бірінен 1 м қашықтыққа орналасқанда қандай күшпен өзара әрекеттесетінін көрсететін физикалық шама.

1798 жылы ағылшын ғалымы Генри Кавендиш гравитациялық тұрақтыны зертханалық әдіспен анықтады.

Заңның анықтамасы

Екі нүктелік денелер арасындағы өзара әрекеттесу күші олардың массаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, арақашықтығының квадратына кері пропорционал.

Формуласы

Тәжірибелік дәлелдемесі

1 . Дененің жерге құлауы;

2. Ай Жерді Т=27,3 тәулікте

айналады;

3. Планеталардың Күнді

айналуы;

4. Тасу және қайту;

5. Барлық денелердің Жерге

бірдей а = g түсуі;

Физикалық шамалармен байланысы

• Инертті массамен;
• Ғ күштің әрекет етуімен жылдамдық өзгеріп, а үдеу пайда болады. Неғұрлым инерттілік қасиеті жоғары болса, соғұрлым үдеу аз болады.

Қолданылуы

• 1846 жылы Нептун ғаламшары ашылды.
• Ғарыш аппараттарының қозғалыс траекториясы есептеледі.
• Айдың және Күннің тұтылу уақыттары анықталды.
• Ғаламшарлардың, жұлдыздардың массалары анықталды.

Қолдану шегі

1. Тек материялық нүктелер үшін;

2. Шар формалы денелер үшін;

3. Үлкен радиусты шар

әсерлесетін дененің өлшемі.

Жаңа сабақты бекіту

Деңгейлік тапсырмалар:

1-деңгей

1. Электр зарядтары бір – біріне тартылуы және тебілуі мүмкін. Денелердің арасында гравитациялық тебілу күштері бар ма?

2. Жасанды серіктер неліктен жерге құламайды?

3. Әрқайсысының массасы 650 т болатын екі кеме бір – бірінен 2 км қашықтықта тұр. Кемелердің арасындағы тартылыс күшін тап.

2-деңгей

1. Ғарышкер Айға қонды.Оны Ай да, Жер де тартады. Ғарышкердің Айға тартылу күші Жерге тартылу күшіне қарағанда неше есе артады? Айдың радиусы 1730 км – ге тең.

2. Массасы 9 т болатын ғарышкеме массасы 25 т орбиталық ғарыш станциясына 200 м қашықтыққа дейін жақындап келеді. Өзара тартылу күшін тап.

3-деңгей

1. Зымыран жер бетінен Жер радиусына тең қашықтыққа алыстағанда, оның Жерге тартылу күші неше есе кемиді? Жердің бес радиусына алыстағанда ше?

Үйге тапсырма

§ 11. Механикадағы күштер.

Бүкіл әлемдік тартылыс күші.

Бүкіл әлемдік тартылыс заңы.

11 – үй жаттығуы (№1, 2)

Назарларыңызға рахмет!