Б?кіл ?лемдік тартылыс

Бүкіл әлемдік тартылыс заңы

Физика пәні мұғалімі;

Берд ібаева Рима Қыдырбековна

Мақсаты

• Бүкіл әлем тартылыс заңын үйрену
• Оқушылардың ойлау қабілетін шыңдау

Әдіс

• Диалог,АКТ,сыни тұрғыдан ойлауды дамыту

Проблемалық жағдай.

• Бір бірімізбен сөйлесіп тұрғанда арамыздағы тартылысты неге сезбейміз?
• Адам неге құс сияқты ұшып кетпейді?

C ұрақтар

• Табиғи күштер туралы не білесіңдер?

2. Ньютон заңдарын топтастырыңдар

3. Бүкіл әлем тартылыс заңы

4. Генри Кавендиш тәжірибесі және БӘТның өмірдегі маңыздылығы

Ғаламшарлардың қозғалыс заңдары

• XVII- ғасырдың басында көптеген ғалымдар Коперниктің жүйесін дұрыс деп санап және Дат ғалымы Т.Брагенің шәкірті Кеплер планеталардың қозғалысының гелиоцентрлік үш заңын тұжырымдады:

Иоганн Кеплер

(1571-1630)

Кеплердің 1-заңы

• Планеталар эллипс бойымен қозғалады, оның бір фокусында Күн орналасқан.

Кеплердің 2-заңы (тең аудандар заңы)

• Планеталардың радиус-векторлары тең уақыт аралығында тең S аудан жасап өтеді.

Кеплердің 3-заңы

• Ғаламшарлардың периодтарының квадраттарының қатынасы, үлкен жарты осьтерінің кубтарының қатынасына тең.

Топтастыру

И.Ньютон

4

заңы

3 заңы

2

заңы

1

заңы

F1=-F2

F=ma

Инерция

F~m1m2

F~1/R2

F~a

Бүкіл әлемдік тартылыс заңы.

• Заңды И. Ньютон 1667 жылы ашты.. 1665 жылы 23-жасында Ньютон Айды орбитада ұстап тұратын күш Жерге алманың құлауына септігін тигізетін күш табиғатына ұқсас екендігін болжап айтты. Оның болжамы бойынша Әлемдегі барлық денелер арасында массалар центрін жалғастыратын түзу бойымен тартылыс (гравитациялық күштер) күштері әсер етеді.

Ньютонның Кеплер заңдарын дәлелдеуі

• Ньютон онан кейінгі жылдары астроном И. Кеплердің XVII ғасыр басында ашқан ғаламшарлардың қозғалыс заңдылығының физикалық түсіндірмесін табуға тырысты және гравитациялық күштердің сан мәні қанша болатынын есептеді. Ғаламшарлардың қалай қозғалатынын біле отырып Ньютон оларға қандай күштер әсер ететіндігін анықтағысы келді. Бұл әдіс механиканың кері есебі деп аталады.

Бүкіләлемдік тартылыс заңы

• Кез-келген екі бөлшектің гравитациялық тартылу күші олардың массаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал олардың ара қашықтығының квадратына кері пропорционал.

Птолемей

И.Ньютон

-

1727)

(1643

Дж.Бруно

Н.Коперник

-

1600)

(1548

1600)

(1548

-

1543)

-

(1473

1543)

-

(1473

Генри Кавендиш тәжрибесі

Пропорционалдық коэфициент G табиғаттағы барлық денелер үшін бірдей және оны бүкіл әлемдік тартылыс тұрақтысы немесе гравитациялық тұрақты деп атайды.

Бүкіләлемдік тартылыс заңының бір байқалуы ауырлық күші болып табылады.

• Егер M – Жер массасы , R З – оның радиусы, m – берілген дене массасы болса , онда ауырлық күші

• мұндағы g – Жер бетіндегі еркін түсу үдеуі.

Табиғаттағы көптеген құбылыстар бүкіләлемдік тартылыс заңымен түсіндіріледі.

• Күн жүйесіндегі ғаламшарлар қозғалысы,
• Жердің жасанды серігінің қозғалыстары ,
• Баллистикалық зымырандардың ұшу траекториясы
• Жерге жақын денелердің қозғалысы,
• Денелердің жерге құлауы,
• Тасу және қайту,
• Сарқырамалар,
• Қол сөмкесінің ауырлығы.
• Жер атмосферасының болуы т.б

Ғаламшарлардың массасы осы заң бойынша анықталған.

• Жерден қашықтап бара жатырған ғарышкерге әсер ететін тарту күшінің өзгерісі.
• Жерден қашықтап бара жатырған ғарышкерге әсер ететін тарту күшінің өзгерісі.

Формуладан формуланы шығару

Топ

1

2

G=?

3

M=?

4

m= ?

R= ?

1 топ

G=?

Жауабы

2 топ

M=?

• Топ

m=?

4 топ

r=?

Үйге тапсырма $15,12 жаттығу №2