Архимед к?ші 7 сынып ашы? саба?

Физика сабағы

Тақырыбы :“ Архимед күші”

7 сынып

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Архимед күші, Архимед заңы, сұйық ішіндегі кері итеруші күштің қандай физикалық шамаларға байланысты екендігін білуге баул у.

Дамытушылығы:

Сұйық ішіндегі, сұйыққа батырылған денеге кері итеруші қысым күші туралы білімдерін, оқушылар-дың өзіндік сыни ойлау белсенділігі мен танымдық қызығушы-лығын дамыту.

Тәрбиелігі: Өмірдің барлық ағымы физикалық заңдылыққа қатысты екендігін көрсету, балаларды еңбектене, іздене білуге баулу; тәжірибе нәтижелерін қорыта білуге, есептер шығаруға дағдыландыру.

Жаңа сабақты меңгерту сабағы

Сабақтың түрі

Сабақтың әдісі:

Сұрақ-жауап, СТО технологиясы, топтастыру, кім білгір, суреттер галереясы,семантикалық карта,ойды қозғау, термин сөздермен жұмыс.

Интерактивті тақта,тірек - сызба, бағалау парағы.

Көрнекілігі :

Тарих, математика, әдебиет,сурет.

Пәнаралық байланыс:

САБАҚ БАРЫСЫ

ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗЕҢІ

АМАНДАСУ

ОҚУШЫЛАРДЫ

ҚҰРАЛ-

САБАҚҚА

ТҮГЕНДЕУ

ЖАБДЫҚТАРЫН

НАЗАРЫН

ТҮГЕЛДЕУ

АУДАРУ

Сабақтың

Формасы

Түрі

Әдіс – тәсілдері

Әңгімелесу

Жаңа сабақты

Сыныптық және

жекелей оқыту

меңгерту.

Тірек – сызба

Сто

Ассосациялау

Қызықшылығын ояту.

Үй тапсырмасына шолу.

• Өткен тақырыпты қайталау .

Жауабын табыңыз:

1.Сұйыққа немесе газға түсірілген қысым осы сұйықтың немесе газдың

әрбір нүктесіне өзгеріссіз беріледі. Бұл кімнің қағидасы .

2. Мақтаны, қағазды, ағаш жаңқаларын т.б престеу үшін қолданылатын

машиналар .

3. Газдың ыдыс қабырғасына түсіретін қысымы газ

соқтығысуынан пайда болады.

4. Газдың көлемін кішірейтсе , оның қысымы , ал көлемін

ұлғайтса, қысымы .

5.Жер бетіне және ондағы барлық денелерге

түседі.

6.Атмосфера қабаттары: .

7. қысымды өлшеуге арналған құрал

деп аталады.

8. қысым айырымын өлшеуге арналған аспап.

• Атмосфералық қысымның әрекетіне негізделген құрылғылардың біріне

жатады.

10.Қалыпты атмосфералық қысым тең.

5

“ Сен маған, мен саған” алмасып дұрыс жауабын

тексереміз

1.Сұйыққа немесе газға түсірілген қысым осы сұйықтың немесе газдың

әрбір нүктесіне өзгеріссіз беріледі. Бұл кімнің қағидасы Блез Паскаль

2. Мақтаны, қағазды, ағаш жаңқаларын т.б престеу үшін қолданылатын

машиналар гидравликалық машиналар.

3. Газдың ыдыс қабырғасына түсіретін қысымы газ молекулаларының

соқтығысуынан пайда болады.

4. Газдың көлемін кішірейтсе , оның қысымы артады , ал көлемін

ұлғайтса, қысымы кемиді .

5.Жер бетіне және ондағы барлық денелерге атмосфералық қысым

түседі.

6.Атмосфера қабаттары: тропосфера,стратосфера,мезосфера,термосфера.

7. Атмосфералық қысымды өлшеуге арналған құрал барометр

деп аталады.

8. Манометр қысым айырымын өлшеуге арналаған аспап.

• Атмосфералық қысымның әрекетіне негізделген құрылғылардың біріне

сорғылар жатады.

10.Қалыпты атмосфералық қысым 760 мм сынап бағанына тең.

2 . Физикалы қ шамаларды ө лшем бірліктерімен т ұ тастыры ң дар.

С ұ йы қ ты ғ ызды ғ ы g кг/м 3

Т ұ ра қты шамалар V 9,8Н/кг

Дене көлемі ρ м 3

Жылдамдық

Күш

Уақыт

Ұзындық

Тығыздық

кг/м 3

м/с

м

с

Н

3) С ұ ра қ -жауап ар қ ылы с ұ ра қ тар беріп білімдерін тексеру.

• К ү шті ң т ү рлері н ата?
• Күштің өлшем бірлігі?
• Серпімділік күшінің формуласы қандай?
• Қысым дегеніміз не ?

5. Атмосфералық қысым деген не?

6. Атмосфералық қысым қандай құралмен өлшенеді?

7. Торричелли тәжірибесінің мәні?

8. Қан айналым жүйесіндегі қысымды өлшеуге арналған құрал?

5

№

1

Күштің түрлері

Ауырлық күші

2

Анықтамасы

Серпімділік күші

3

Формула

Денелердің жерге тартылу күшін айтамыз.

4

Үйкеліс күші

Дененің пішіні мен көлемі өзгерген кезде пайда болатын күшті айтады.

F = mg

сы

F = k I

Тең әрекет ті күш

5

Денелер тікелей жанасқанда пайда болатын күшті айтады.

F = μN

Денеге бір мезгілде әрекет ететін бірнеше күштің әркетіндей әрекет жасайтын күшті айтамыз.

F= F1+F2

F=F2-F1

4. « Ойлан тап » ойыны ар қылы білімдерін тексеру.

• Елеуішпен су ә келу ге бола ма?
• М ұ з қ андай к ү йге жатады ?
• Егер кеседегі суды ң б ә рін ішіп қ ойса қ не қ алады ?
• Ауа қ андай к ү й ?
• Қ андай ыдыс қ а су құ йылмайды ?
• Ал су қ андай к ү йге жатады ?
• Орнынан қ оз ғ алмай не ө тіп бара жатыр ?

4. « Ойлан тап » ойынының ж ауабы:

• Елеуішпен су ә келу ге бола ма? (Болады. Қ ар мен м ұ з к ү йінде )
• М ұ з қ андай к ү йге жатады ? ( Қ атты к ү йге )
• Егер кеседегі суды ң б ә рін ішіп қ ойса қ не қ алады ? ( Ауа )
• Ауа қ андай к ү й ? ( Газ к ү йі )
• Қ андай ыдыс қ а су құ йылмайды ? (Су толы ыдыс қ а )
• Ал су қ андай к ү йге жатады ? ( С ұ йы қ к ү йге )
• Орнынан қ оз ғ алмай не ө тіп бара жатыр ? ( Уа қ ыт )

Сабақтың тақырыбы :

§44. Архимед күші.

Еңбек түбі береке!

“ Ой қозғау ” (мақалдың жалғасын табу арқылы жаңа сабақ

тақырыбын ашу)

А р х и м е д к ү ш і

Мақалдың жалғасын табу...

1.Білегі күшті бірді жығады,

білімі күшті мыңды жығады;

2. Көптің күші -

бірлікте;

3. Көз қорқақ -

қол батыр;

4. Күшіңе сенбе,

ісіңе сен;

5.Асыл тастан шығады,

ақыл жастан шығады

Архимед

( Б.з.б 212-287 ж ж)

Физика сабағы

Архимед күші

АРХИМЕД кім ?...

Архимед (б.з.б. 287-212) Ежелгі Грекияның ұлы ғалымы, математигі,

механигі. Ол Сицилия аралындағы Сиракуз қаласында туып, сонда өмір

сүрген. Архимед астроном Фидийдің баласы деген жорамал бар. Архимед

сол замандағы ірі мәдениет орталығы - Мысырды аралап,

александриялық ғалымдардан, солардың ішінде Конон мен Эратосфеннен

білім алған. Оның математикалық еңбектері өз заманынан озық болған.

Архимедтің көптеген математикалық еңбектерінің ішінен қисық

сызықтардың ұзындықтарын, әр түрлі фигуралар мен денелердің көлемін

және беттердің ауданын есептеу ерекше орын алды. Архимед рычаг заңын,

суда өлшеу арқылы қорытпаның құрамын анықтау тәсілін тапқан, өз

атымен аталған гидростатика заңын ашқан, жер суаратын механизмдерді,

жүк көтеретін рычаг жүйелері мен блоктарды, тас ататын, қамал бұзатын

соғыс қондырғыларын, т.б. ойлап шығарған. Рычагтың математикалық

заңын тапқанда, Архимед “Тіреу нүктесін берсеңдер, Жерді де төңкеріп

тастаймын” деп айтқан екен. 9-11 ғасырларда Архимедтің еңбектері араб

тіліне, ал 13 ғасырда олар араб тілінен латын тіліне аударылып, Батыс

Еуропа елдеріне тараған.

Әкесі Фидий астроном әрі математик болған. Александриядағы атақты математика мектебінде оқыған Архимед Сиракуз қаласына оралғаннан кейін өзін математика мен механикаға арнайды. Оның құрастырған аппараттары мен машиналары замандастарына техника ғажайыбындай болды. Ол көтеру механизмдерінің теориясын зерттеді. Оның ашқан жаңалықтарының ішінде – Архимед бұрандасы арқылы су, құм т.с.с. материалдарды жоғары көтеруге болады. Архимед өзі зерттеген рычаг туралы «Маған белгілі бір нүкте берсеңіздер, мен барлық әлемді төңкеріп тастар едім» деген екен. 212жылы римдіктер Сиракуз қаласына шабуыл жасаған кезде, Архимед бір сарбаздың қолында қаза болды. Есептеп қарасақ, Архимедтің туғанына биыл шамамен 2300 жыл.

Архимед туралы аңыз

Аңыз бойынша, бұл заңның ашылуына себепкер болған Сиракуз патшасы Гиерон болған екен. Ол Архимедке зергер жасаған өзінің тәжінің таза алтыннан немесе алтын мен күмістің қоспасынан жасалынғанын анықтауды тапсырады.Бұл есепті шеше алмай, Архимед көп күн әуреленді.Бір күні толтыра су құйылған ваннаға түскен кезде кенеттен ойына әлгі есептің шешуі келген екен дейді.Өзінің ашқан жаңалығына шаттана қуанған ол «Эврика!» (Таптым!) деп Сиракуз көшелерінің бойымен айғайлап жүгірген екен.Сірә,жаңалық ашқан адам ерекше бір сезімге бөленетін болар.

АРХИМЕД ЖАЙЛЫ АҢЫЗ ...

Аңыз бойынша, бұл заңның ашылуына себепкер болған сиракуз патшасы Гиерон болған екен.

Ол Архимедке өзінің тәжінің таза алтыннан жасалғанын біліп беруді тапсырады.

Тірек-сызбалар:

F=pS=ρghS;

F Ы =F 2 -F 1 =ρgh 2 S-ρgh 1 S =ρgS (h 2 -h 1 ) =ρghS=ρgV;

F Ы = ρ С gV Д немесе

F А = ρ С gV Д

Архимед к ү ші : F А = ρ С gV Д

Архимед заңы

Сұйыққа батырылған денеге әсер

ететін кері итеруші күш, осы дене

ығыстырып шығарған

сұйықтың салмағына тең болады.

Еңбек түбі береке!

• Сұйықта орналасқан денеге әрекет ететін күштер:

Ауырлық күші және архимед күші

Архимед күші

Тәуелді

Тәуелді емес

Дененің көлемі

Дененің формасы

Дененің тығыздығы

Сұйықтың тығыздығына

F = p *g*V

дененің

сұйық

А

“ Ой қорыту” (жаңа сабақтың түйінді мәселелеріне

тоқталу)

• Сондықтан сұйықтың ішіндегі қандай да бір денеге әсер ететін Архимед күшін анықтау үшін, бұл денені ауада және сұйықта өлшеп, алынған мәндерінің өзгерісін анықтаймыз.

• Міне осы Архимед (кері итеруші) күші болып табылады.

F = p - p

A

ауа

сұйық

• Сұйыққа батырылған денеге әсер ететін кері итеруші

күш, осы дене ығыстырып шығарған сұйықтың

салмағына тең болады.

• Бұл заңды Архимед ашқан, сондықтан оның есімімен —

Архимед заңы деп аталады.

• Денеге әсер ететін Архимед күші F А төмен қарай әсер ететін салмақ күші mс g -мен теңеседі.

  F А =  mсg.  (1)

• (1) формуласын басқа түрде жазуға болады. Сұйықтың массасы m с оның тығыздығы ρ с мен V с көлемінің көбейтіндісіне тең екенін ескеріп

  F А = ρc V c g.  (2)

• Vc-Бұл көлем дененің сұйыққа батып тұрған бөлігінің

көлеміне тең болады.

Vc= V

• Тыныштық күйдегі сұйыққа (немесе газға) батырылған кез-келген денеге сұйық (немесе газ) тарапынан кері итеруші күш әсер етеді, оның шамасы сұйықтың немесе газ тығыздығын еркін түсу үдеуімен, сұйыққа (немесе газға) батып тұрған дене бөлігінің көлемінің көбейтіндісіне тең болады.

· Сұйыққа (газға) батырылған денелерге АРХИМЕД КҮШІ әсер етеді.

· Архимед күші ЖОҒАРЫ бағытталған.

· Архимед күші дененің ауадағы және сұйықтағы САЛМАҚТАРЫНЫҢ айырмасына

тең.

· Архимед күші дененің ығыстырып шығарған СҰЙЫҚТЫҢ салмағына тең.

· Архимед заңы мына түрде жазылады: F А = ρ c *g*Vд

· Архимед заңы арқылы суда кемелер ЖҮЗЕДІ .

Кім жүйрік?

Физика сабағы

Білгеннің үстіне біле берейік!

Есептер шығарып үйренейік!

1-есеп

Суға көлемі 100см 3 болатын дене батырылған. Осы денеге әсер ететін ығыстырушы күшті анықтаңдар. Судың тығыздығы-1000кг/м 3 .

Берілгені

V=100см 3

ХБЖ

=1*10 -4 м 3

ρ =1000кг/м 3 .

т/к F А  -?

формуласы

F А  = ρ c V c g.

шешуі

Ғ А =1000*10 -4* 10=1H

Жауабы: Ғ А =1H

3- есеп

Керосинге массасы 500г темір кесегі батырылған. Ығыстырушы күшті анықтаңдар.

Темірдің тығыздығы -7900кг/м 3 , ал керосиннің тығыздығы -820кг/м 3 .

Берілгені

ХБЖ

m=500г

формуласы

т/к F А  -?

ρ(т) =7900кг/м 3 .

=0,5 кг

шешуі

F А  = ρ (к) V c g.

ρ(к) =820кг/м 3 .

V=0.5/7900=6,3*10 -5 м 3

V=m/p

Жауабы: Ғ А =0,51H

Ғ А =820*6,3*10 -5 *10=0,51H

Эстафеталық білім картасы

№

Физикалық шамалар

1

Математикалық өрнегі

Жылдамдық

2

Өлшем бірлігі

ν=l/t

3

Уақыт

Масса

Өлшейтін құрал

t=s/ν

м/с

4

с

Спидометр

m=ρV

Көлем

5

кг

V=m/ρ

Сағат, секундомер

6

Ауырлық күші

Таразы

м 3

Қысым

7

F a =mg

Мензурка, сызғыш

P=F/S

Архимед күші

Н

Динамометр

Па

Барометр

F aрх =ρ с g V д

Н

Гидростатикалық өлшеу

Сапалық есептер:

1  Неге өзен суына қарағанда ,теңіз суына жүзген жеңілірек?

Жауабы:  теңіз суы тұзды , тұзы неғұрлым көп болған сайын тығызырақ келеді.Архимед күші көбірек болады.

2 Сүңгуір үйрек су бетінде қамыстың сабағынан ұя жасайды.Ұя су бетінде жел қалай соқса ,солай қарай жүзеді.Құстың ұясын су бетінде қандай күш ұстап тұрады.Ұяның пішіні мен көлемі туралы не айтуға болады?

Жауабы:  судың бетінде ұяға Архимед күші әсер етеді .Ұя пішіні ұяның салмағымен оған әсер ететін ығыстырушы күштен бірнеше есе аз болуы керек .

3. Сүңгуір үйрек суда жақсы сүңгиді.Судың тарапынан әсер ететін ығыстырушы күшті ол қалай азайтады?

Жауабы:  Сүңгуір үйрек өзінің көлемін азайтуға тырысады , яғни қанаттарын денесіне қысып алады.

4.Арқаңмен жүзгенде суда өзіңді жеңіл ұстайсың. Неге?

Жауабы:  Арқаңмен жүзген жеңіл , өйткені арқаның көп бөлігі суға батады да кері итеруші күшті көбейтеді.

Ойды қозғау стратегиясы.

1. Ауада әрең көтеретін тасты су астында неге оп-оңай көтереміз?Мысалы: құдықтағы шелек су астында жеңіл де, ал көтере бастаған сайын ауырлай түседі. Неліктен?

Себебі , шелектегі суға 2 күш әсер етеді.Олар ауырлық күші төмен қарай және су астынан кері итеруші күш.

2. Екі банка алып біреуіне тұщы су және тұзды су құйып, картоп салайық, сол кездегі құбылысты түсіндір.

Себебі , егер сұйық тығыздығы қатты дененің тығыздығынан артық болса, дене батады,тығыздығы сұйықтың тығыздығына тең болса, онда тепе-теңдік қалыпта болады, егер сұйық тығыздығы кем болса, онда қалқып жүреді.

3. Бірдей бес ыдыс бар. Олардың біріншісі сумен, екіншісі спиртпен, үшіншісі керосинмен, төртіншісі сынаппен, бесіншісі бензинмен толтырылған. Осы сұйықтардың қайсысы ыдыс түбіне ең көп, ең аз, бірдей қысым түсіреді?

Жауабы: Сұйықтың ыдыс түбіне түсіретін қысымы оның тығыздығына тәуелді. Тығыздығы көп сұйық ыдыс түбіне көп қысым түсіреді.Ыдыс түбіне сынап ең көп қысым,ал бензин ең аз қысым түсіреді.Керосин мен спирт ыдыс түбіне бірдей қысым түсіреді.

3

2

" Кубизм " әдісімен бекіту сұрақтары.

• 1. Анықтама.
• 2.Белгіленуі.
• 3. Формуласы.
• 4. Өлшенетін бірлігі.
• 5. Пішіні күрделі денелердің тығыздығы қалай анықталады?
• 6. Айналдыр.

1

«Білдік» топтау стратегия әдісі:

Архимед күші

Физикалық шама

F А

Белгіленуі

Білдік

Н

Өлшем бірлігі

формуласы

F А =ρ с g V д

Басқа шамамен байланысы

ρ V

Апельсинді суға батыр

Саған керегі: Апельсин, суы бар шұңғыл

ыдыс.

Тәжірибе барысы: а) Бүтін апельсинді

суы бар шыны ыдысқа сал.Оны суға

батыруға тырыс. Б) Апельсинді қабығынан

аршып алдыңғы тәжірибені қайтала.

Не байқалады: Нәтижесінде; Қабығы

бар апельсин суға батпайды,қабығы жоқ

апельсин суға батады. Себебі неде?

• Үйге тапсырма

Күнделікті енді ашайық Үй тапсырмасын жазайық. Архимед күшінен алған білімді, Ұмытпай есте сақтайық.

Ф 44,

23 жаттығу №4

Зейін қойып тыңдағанда

рыңызға рахмет!!!

Зейін қойып тыңдағандарыңыз үшін рахмет!!!