ІІ. Жа?а та?ырып. §54. Тогы бар т?зу ?ткізгішті? магнит ?рісі
Электр тогы ?тетін ?ткізгіштер арасында?ы м?ндай ?рекеттесу магниттік ?зара ?рекеттесу деп аталады.
Магнит ?рісі деп ?ткізгіштерді? электр тогымен ?зара ?рекеттесуі ж?зеге асатын материяны? т?рін айтады.
1820 жылы дат ?алымы Эрстед т?жірибе жасап, ток ?ткенде магнит тілшесіні? ауыт?уы тогы бар ?ткізгішті? айналасында магнит ?рісі бар екендігін к?рсететіндігін аны?та?ан болатын.
Магнит ?рісінде кішкентай магнит тілшелеріні? осьтерін бойлай орналас?ан сызы?тар магнит ?рісіні? сызы?тары немесе магнит ?рісіні? к?ш сызы?тары деп аталады. Магнит ?рісі график т?рінде магнит к?ш сызы?тарыны? к?мегімен кескінделеді.
Т?зу электр тогыны? магнит ?рісіні? ба?ытын екі т?сілмен аны?тау?а болады:
а) б?р?ы ережесімен: егер б?р?ыны токты? ба?ытымен ?оз?алта б?раса, онда б?р?ы т?т?асыны? айналу ба?ыты ?рісті? магниттік к?ш сызы?тарыны? ба?ытын к?рсетеді;
б) егер ?ткізгішке ток ба?ытымен ?араса, онда магниттік к?ш сызы?тары са?ат тілімен ба?ыттас болады.
§55. Тогы бар шар?ыны? магнит ?рісі. Электромагниттер
Шар?ыны (катушканы) соленоид деп атайды. Шар?ы ар?ылы ток жіберуге болады. Шар?ыда электр тогы ж?ргенде, оны? ма?ында магнит ?рісіні? пайда болатынын а??ару ?иын емес.
Соленоид ішіндегі магнит ?рісіні? к?ш сызы?тары параллель ж?не оны сырт жа?ынан орап жатады.
К?ш сызы?тарыны? ба?ытын білу ар?ылы соленоид полюстерін аны?тау?а болады. К?ш сызы?тары катушканы? солт?стік полюсі жа?ынан шы?ып, о?т?стік полюсі жа?ына кіреді.Катушканы? бір ?шы солт?стік полюс деп саналады, сол ?ш?а ?арап т?р?ан ба?ылаушы ?шін шар?ы орамында?ы ток са?ат тіліне ?арсы ба?ытта а?ады. Катушканы? екінші жа?ы о?т?стік полюс болады, б?л жерде ток орамды са?ат тілі ба?ытымен айналып ?теді.
Ішіне темір ?зекше орналастырыл?ан катушка электромагнит деп, ал катушка?а орал?ан сымдар электромагнитті? орамасы деп аталады.
III. ?орытындылау.
IV. ?йге тапсырма: §52,53
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
ІІ. Жаңа тақырып. §54. Тогы бар түзу өткізгіштің магнит өрісі
Электр тогы өтетін өткізгіштер арасындағы мұндай әрекеттесу магниттік өзара әрекеттесу деп аталады.
Магнит өрісі деп өткізгіштердің электр тогымен өзара әрекеттесуі жүзеге асатын материяның түрін айтады.
1820 жылы дат ғалымы Эрстед тәжірибе жасап, ток өткенде магнит тілшесінің ауытқуы тогы бар өткізгіштің айналасында магнит өрісі бар екендігін көрсететіндігін анықтаған болатын.
Магнит өрісінде кішкентай магнит тілшелерінің осьтерін бойлай орналасқан сызықтар магнит өрісінің сызықтары немесе магнит өрісінің күш сызықтары деп аталады. Магнит өрісі график түрінде магнит күш сызықтарының көмегімен кескінделеді.
Түзу электр тогының магнит өрісінің бағытын екі тәсілмен анықтауға болады:
а) бұрғы ережесімен: егер бұрғыны токтың бағытымен қозғалта бұраса, онда бұрғы тұтқасының айналу бағыты өрістің магниттік күш сызықтарының бағытын көрсетеді;
б) егер өткізгішке ток бағытымен қараса, онда магниттік күш сызықтары сағат тілімен бағыттас болады.
§55. Тогы бар шарғының магнит өрісі. Электромагниттер
Шарғыны (катушканы) соленоид деп атайды. Шарғы арқылы ток жіберуге болады. Шарғыда электр тогы жүргенде, оның маңында магнит өрісінің пайда болатынын аңғару қиын емес.
Соленоид ішіндегі магнит өрісінің күш сызықтары параллель және оны сырт жағынан орап жатады.
Күш сызықтарының бағытын білу арқылы соленоид полюстерін анықтауға болады. Күш сызықтары катушканың солтүстік полюсі жағынан шығып, оңтүстік полюсі жағына кіреді.Катушканың бір ұшы солтүстік полюс деп саналады, сол ұшқа қарап тұрған бақылаушы үшін шарғы орамындағы ток сағат тіліне қарсы бағытта ағады. Катушканың екінші жағы оңтүстік полюс болады, бұл жерде ток орамды сағат тілі бағытымен айналып өтеді.
Ішіне темір өзекше орналастырылған катушка электромагнит деп, ал катушкаға оралған сымдар электромагниттің орамасы деп аталады.
