"Ш ж?не С дыбыстарын машы?тандыру ж?не ажырату"

Инновациалық технология: құм терапиясын пайдалану

Бекбулатова Күнсұлу Куспекқызы,

педагог-логопед,

№ 11 «Арай» балабақшасы,

Көкшетау қаласы

Тақырыбы: «[Ш] және [С] дыбыстарын машықтандыру және ажырату.» Мақсаты:

• Ш дыбысын басқа дыбыстардың ішінде естіп бөліп алуға үйрету;

• С-Ш дыбыстарын буын, сөз ішінде дұрыс айтуға машықтандыру;

• С-Ш дыбыстарын буында, сөзде, сөйлемде бір-бірінен ажыратып, анық айтуға үйрету.

• берілген сөздермен сөйлем құрастып үйретуін жалғастыру;

• ертегі бойынша кейіпкерлерге сүйеніп байланыстырып сөйлеуін жалғастыру;

• тактильді-кинестетикалық сезімін және қолдың ұсақ моторикасын дамыту;

Көрнекілігі:

• құмсалғыш құрғақ құммен, көлемі 100 х 140 х 8 см;

• құмсалғыш дымқыл құммен, көлемі 100 х 140 х 8 см, түбі және жанжағы көк түске боялған;

• щётка (жалпақ сылығыш), таяқша, салфеткалар;

• ағаштан жасалған шыршалар, түрлі-түсті тастар, санайтын таяқшалар;

• ұсақ ойыншықтар (күшік, тышқан, мысық, қасық, шар, т.б.);

• ертегіге байланысты кейіпкерлердің мүсіндері (шал, қасқыр, шалаппен торсық (ақ ермексаз), ағаш, үй);

• [с] дыбысының шырайы - «насос» және [ш] дыбысының шырайы - «жылан» суреттері;

• «тышқан» және «шардың» схематикалық суреттері;

• балаларға құм пайдалану ережесі;

Алдын-ала өткізетін жұмыс: ойыншықтар және сабаққа байланысты тіл речевого материала, «Қасқыр мен торсық» ертегімен таныстыру, құммен жұмыс жасау ережесімен таныстыру.

Сабақтың барысы. Ұйымдастыру кезеңі.

Сабақ екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім құрғақ құммен өткізіледі. Логопед құммен жұмыс жасау ережесін баламен бірге қайталайды: «Құмды ауызға салуға болмайды. Құмды лақтыруға болмайды.Құмды құмсалғыштың сыртына шашуға болмайды. Ойнағанда, қолыңды тек құмсалғыш үстіне қағуға болады. Ойынан кейін орыныңды жина және қолыңды жу».

Осыдан кейін баламен логопед қолдарын құрғақ құмның үстіне қояды, құммен амандасады, тактильдік сезіммен бөліседі.

Логопед балаға сабақта [Ш] және [С] дыбыстарын дұрыс машықтандыру және ажыратуды бақылайтындарын хабарлайды. Фонематикалық естуін және қабылдауын дамыту.

Тапсырма: Егерде [ш] дыбысын естісең, алақаныңды құмның ішіне тығасың. Басқа дыбыстарға – қолыңды құмсалғыштың үстінде ұста. Логопед бірнеше дауыссыз дыбыстарды қатарлап айтады.

Жеке дыбыстарды машықтандыру.

Тапсырма:

Екі жұмырдығыңа құм алда, «с-с-с-с» дыбысын айтып отырып, құмды қолыңнын арасынан ағыз. Енді осы төмпекшілерді «ш-ш-ш-ш» дыбысын айтып отырып, жайып таста. Бала тапсырманы 2-3 рет өзі жасап қайталайды.

[Ш] және [С] дыбыстарын буында машықтандыру және ажырату.

Тапсырма. Ағаш шыршалардан құмның бетіне жол құрастыр (қатарлап, қиғаштап, дөңгелетіп жасауға болады).

Логопед: «Екі саусағыңмен жолдың үстімен жүріп отырып, «шка-шко-шку», «шма-шмы-шмо», «што-шту-шта» буындарды қайтала.

Ал енді қасына жолды тастардан құрастыр да «сва-сво-сву», «сма-смы-смо», «ску-ско-ска» және т.б. буындарды қайтала.

[Ш] және [С] дыбыстарын сөзде машықтандыру және ажырату.

Логопед баланы көзін жабуын сұрайды да, жылдам құмның арасына ұсақ заттар мен ойыншықтарды тығады. Бала көзін ашып, тапсырманы тыңдайды.

Тапсырма: «Құмсалғыштың ішінде саған ойыншықтар жасырылып қойылды. Сылағышпен пайдаланып, сол заттарды тауып ал. Заттарды атап отырып, [с] және [ш] дыбыстарын дұрыс айт».

Логопед құмның үстіне қарама-қарсы жаққа [с] дыбысының шырайы - «насос» және [ш] дыбысының шырайы - «жылан» суреттерін қояды. Тапсырма: «Ойыншықтарды «С», «Ш» дыбыстарының шырайына сәйкес қой». Қандай дыбысқа ойыншықтар көп?«Разложи игрушки к картинкам: со звуком [с] – к «насосу», со звуком [ш] – к «шарику». Назови, с каким звуком игрушек больше».

[Ш] және [С] дыбыстарын сөйлемде машықтандыру және ажырату.

Логопед: «Таяқшалар мен тастардан жоғарғы сол бұрышқа қыздың суретін жаса. С дыбысынан басталатын ат қой».

Бала: «Сабина, Сая, Самал».

Логопед: «Сабина шар суретін салды». Таяқшаны алып, құмның үстіне қыздың оң жағына шардың суретін сал. Сабина туралы сөйлем құрастыр. [С] және [Ш] дыбыстарын дұрыс айт».

Бала: «Сабина шар сатып алды. Сабина сары шар үрледі. Сабина жасыл шардың суретін салды».

• Осы тапсырмадан кейін логопедпен бала дымқыл құмсалғышқа (түбі және жанжағы көк түске боялған) ауысады. Екінші этап басталады. Берілген тапсырмаларды екі сабаққа да бөлуге болады.

• Құмсылғышқа алдын ала ертегі қойылымға арналған ойын алаңы дайындалды:

• Қасықпен тұқым отырғызуға 3-4 орын қазылған выкопаны три ямки, имитация грядок на огороде;

• Күрекпен өзеннің жағасын көтеріп, түбінде «су ағып жатқандай» көк түс фон көрінеді;

• Кейіпкерлер қойылған(қасқыр, шал, торсықпен шалап);

• Үй, ағаштар, тұқым.

«Қасқыр мен торсық»ертегінің көрінісі».

Логопед баладан ертегіні көрсетіп және айтып беруін сұрайды:

«Шал тұқым отырғызуға бақшаға барады. Алып шыққан торсықтағы шалапты ағаштың бауырына көлеңкеге тығып қояды. (бала шалдың қолына торсықты ұстатып қойып, оны ағаштың бауырына апаруға көмектеседі. Тұқымды қазылған жерге салып, құммен жабады). Қасқыр жортып келе жатып, ағаштың бауырындағы торсықты көріп қалады. Торсыққа басын тығып ішіндегі шалапты ішіп қояды (ақ ермексазды – «торсық» - қасқырдың тұмсығына жапсырады). Шалапқа тойып алған қасқыр торсықтан басын шығарып алалмай әлек болады(қасқырдың қимылдарын көрсетеді). Қасқыр торсыққа: "Әй, торсық, қалжыңды қой, жетер енді, жібер мені!" Бірақ торсық басынан шықпайды.Қасқыр заланып: " Ендеше мен сені өзенге батырып жіберемін!" (қасқырды өзенге қарай қозғалтады). Торсықты суға батырамын деп, қасқыр торсықпен бірге суға батып кетеді (қасқырды суға лақтырады).

Көріністен кейін логопед баламен [с], [ш] дыбыстарына кездескен сөздерді қайталайды.

Сабақ қортындысы.

Баланы мадақталау, бағалау, ереже бойынша баладан құмсалғыштың ішін, маңайын орнына келтіруін сұрау.

Конспект индивидуального занятия с использованием песочной терапии. Тема: «Звуки [ш] и [с]. Автоматизация и дифференциация.» Цель:

• закреплять умение слышать и выделять звук [ш] в потоке других звуков;

• закреплять умение произносить звуки [с] и [ш] изолированно, в слоге и в слове;

• закреплять умение дифференцировать в речи слова со звуками [с] и [ш];

• продолжать учить составлять предложение с использованием заданных слов;

• продолжать учить пересказывать текст с опорой на драматизацию событий;

• развивать тактильно-кинестетическую чувствительность и мелкую моторику рук;

• развивать пространственное воображение;

• воспитывать чувство гордости за красоту и звучание родного языка.

Оборудование:

• песочница с сухим песком размером 100 х 140 х 8 см;

• песочница с мокрым песком размером 100 х 140 х 8 см, дно и борта окрашены голубым цветом;

• щёточка (широкая кисточка), валик, палочка, спиртовые салфетки;

• деревянные листики, камешки, ракушки, счётные палочки;

• мелкие игрушки (груша, слон, мишка, лягушка, собака, лиса, кошка);

• фигурки настольного театра (старушка, лиса, горшок со сметаной (белый пластилин), куст, дом);

• символы звуков [с]- «насос» и [ш]- «сдувается воздушный шар»;

• схематичные рисунки «мышь» и «воздушный шар»;

• схемы правил поведения в песочнице;

• совок, веник, щётка для разравнивания песка.

Предварительная работа: подбор речевого материала и игрушек, знакомство с адаптированной сказкой «Лиса и горшок», создание предметно-игровой площадки для драматизации сказки, знакомство со схемами правил поведения в песочнице. Ход занятия. Организационный момент.

Занятие проходит в специальной комнате «Центр воды и песка» в два этапа. Первый этап в песочнице с сухим песком. Ребёнок стоит у стола с песочницей, логопед располагается напротив. Педагог предлагает ребёнку вспомнить правила поведения в песочнице, глядя на схемы: «Нельзя брать песок в рот. Нельзя кидаться песком. Песок не должен высыпаться из песочницы. Отряхивать руки и играть можно только над песочницей. После игры надо помыть руки и убрать за собой рабочее место».

После этого ребёнок и педагог кладут руки на сухой песок, здороваются с ним, делятся своими тактильными ощущениями.

Взрослый объявляет ребёнку, что на занятии они следят за правильным произношением звуков [с] и [ш].

Развитие фонематического слуха и восприятия.

Логопед даёт задание: «Если ты услышишь звук [ш], спрячь ладошки в песке. На другие звуки – руки держи над песочницей». Ребёнок выполняет соответствующие движения, логопед одновременно произносит ряд согласных звуков.

Автоматизация изолированных звуков.

Логопед даёт следующее задание и настраивает ребёнка быть внимательным: «Возьми в оба кулачка песок и насыпь его горкой, произнося при этом «с-с-с-с». Теперь разрушь свою горку со звуком «ш-ш-ш-ш». Ребёнок вместе со взрослым или самостоятельно выполняет инструкцию.

Автоматизация и дифференциация звуков в слоге.

Логопед предлагает ребёнку построить на песке из листочков дорожку (выложить их в ряд, змейкой или по кругу).

Логопед: «Шагай двумя пальчиками по дорожке и повторяй «сва-сво-сву», «сма-смы-смо», «ску-ско-ска» и т.д.

А теперь рядом построй дорожку из камешков и ракушек, шагай по ней и повторяй «шка-шко-шку», «шма-шмы-шмо», «што-шту-шта». (Можно повторять слоги с оппозиционными звуками «сма-шма», «шка-ска», «сву-шву». Речевой материал зависит от уровня речевой подготовки ребёнка и стадии автоматизации звука).

Автоматизация и дифференциация звуков в слове.

Логопед предлагает ребёнку закрыть глаза и быстро закапывает в разных местах песочницы мелкие предметы и игрушки. Ребёнок открывает глаза и слушает задание взрослого: «В песочнице для тебя закопаны игрушки. Возьми кисточку и аккуратно раскопай их. Назови, что ты нашёл. Звуки [с] и [ш] произноси правильно».

Далее логопед выкладывает на песок в противоположные стороны два символа звуков и даёт инструкцию: «Разложи игрушки к картинкам: со звуком [с] – к «насосу», со звуком [ш] – к «шарику». Назови, с каким звуком игрушек больше».

Автоматизация и дифференциация звуков во фразе.

Логопед: «Из палочек, камешков, ракушек в левом верхнем углу песочницы выложи девочку. Придумай ей имя со звуком [с]».

Ребёнок: «Соня, Саша, Света».

Логопед: «Соня нарисовала воздушный шар. Возьми палочку и нарисуй на песке справа внизу от Сони свой воздушный шар. Придумай предложение про Соню и воздушный шар, звуки [с] и [ш] произноси правильно».

Ребёнок: «Соня купила воздушный шар. Соня надула воздушный шар. Соня нарисовала воздушный шар. Соне купили воздушный шар».

(Аналогично работа проходит с рисунком и словом «мышь»).

После этой работы в сухой песочнице, логопед и ребёнок переходят к песочнице с мокрым песком, дно и борта её окрашены голубым цветом. Начинается второй этап занятия. Возможно, разделить одно занятие на два. Стоит отметить, что в песочнице заранее ребёнком, взрослым или ими обоими подготовлена предметно-игровая площадка для драматизации сказки:

• ложечкой выкопаны три ямки, имитация грядок на огороде;

• валиком сделан ров, так чтобы виден был голубой фон дна, имитация реки;

• расставлены герои (лиса, старушка с горшком сметаны);

• размещены дом, куст и семена.

Драматизация сказки «Лиса и горшок».

Логопед предлагает ребёнку самостоятельно рассказать и показать сказку «Лиса и горшок». Ребёнок рассказывает, выполняя по ходу действия героев:

«Вышла старушка в огород семена сажать и спрятала в кустах горшок со сметаной (ребёнок вкладывает в руки фигурке горшочек, помогает отнести под куст, берёт камешки, кидает в ямки-грядки и закапывает). Подобралась к горшку лиса (имитирует фигуркой движения лисы). Всунула в горшок голову и съела всю сметану (белый пластилин – «горшочек» - крепит на морду лисы). Но вот беда - никак голову из горшка не вытащит (имитирует движения лисы). Говорит лиса: "Пошутил горшок, да хватит, отпусти!" Не отстаёт горшок. Рассердилась лиса: " Не хочешь по-хорошему, я тебя утоплю!" (двигает фигурку лисы к имитации реки). Стала лиса в реке горшок топить. Но горшок утонул вместе с лисой (бросает фигурку лисы в реку).

После драматизации логопед предлагает ребёнку вспомнить все слова со звуком [с] из сказки, затем со звуком [ш].

Итог занятия.

Взрослый хвалит ребёнка за работу и умение произносить звуки и предлагает, следуя правилам, навести порядок в песочнице.

СПИСОК ИСПОЛЬЗУЕМОЙ ЛИТЕРАТУРЫ И ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСОВ.

1. Алтухова Н.Г. Научитесь слышать звуки. – Санкт-Петербург: Лань, 1999.

2. Богомолова А.И. Нарушение произношения у детей. – Москва: Просвещение, 1979.

3. Власова Т.М., Пфафенродт А.Н. Фонетическая ритмика. – Москва: Учебная литература, 1997.

4. Козионова Л.В. Нетрадиционные логопедические технологии. Использование пескотерапии в работе логопеда. - www.logoped.ru