?ол е?бегі ар?ылы балаларды? ?са? сауса? ?имыл-?оз?алысын жетілдіру
?ол е?бегі ар?ылы балаларды? ?са? сауса? ?имыл-?оз?алысын жетілдіру
?ол е?бегі ар?ылы балаларды? ?са? сауса?
?имыл- ?оз?алысын жетілдіру
Исмаилова Данакуль Турсынбековна
№64 «Асыл б?бек»
тірек-?оз?алыс аппараты б?зыл?ан
балалар?а арнал?ан балаба?шасыны?
т?рбиешісі
Мектеп жасына дейінгі баланы? ой-?рісін ке?ейту, оны мектепке даярлау сынды м?селелер ата-аналар мен педагогтарды к?птен бері тол?андырып келе жат?аны аян. Сондай ?зекті м?селелерді? бірі – ?са? моториканы дамыту мен сауса? ?имылын ?йлестіру болып табылады. С?йлеу ?абілетіні? даму де?гейі сауса? ?имылдарыны? д?рыс ?алыптасуына тікелей байланысты екені белгілі. Бізді? балаба?шаны? балалары – ерекше балалар, сал ауруына шалды??ан, тірек ?имыл-?оз?алысы б?зыл?ан балалар. Сонды?тан, ?олды? ?са? моторикасына к?п к??іл б?лінеді.
?азіргі заман талаптарына с?йкес, мектепке дейінгі балаларды? моторикасын дамыту?а ?бден болады ж?не б?л м?селені бірден ?ол?а ал?ан ж?н. Балаба?шада т?рбиені? е? ма?ызды ??ралы – е?бек. ?арапайым е?бек т?рлері барлы? топтарда ж?ргізіледі. ?ол е?бегі балаларды? ?са? моторикасына к?п ?серін к?рсетеді.
Дайынды? тобында балалармен та?ы бір е?бек т?рін ?осымша алдым, ол т?рлі-т?сті жіптермен е?бек ету ?йірме ж?мысы. Т?рлі-т?сті жіппен ж?мыс істеу балалар?а ?те ?ызы?ты. Д?ст?рден тыс ?діс-т?сілдерді ?олдануды? баланы? шы?армашылы? ?абілетін, к?ркемдік тал?амын ?алыптастыруда ма?ызы ?те зор. К?ркемдік іс-?рекетті? осы е?бек т?рімен айналысуы, баланы? зейінін ?зіне аударып, ?иялын шары?татып, к?ру ар?ылы есте са?тауын, ?абылдауын, затты? пішінін, к?лемін, т?сті сезуін дамытады.
Е? алдымен, жіптен жасал?ан суреттерге к??ілдерін аударып таныстырдым. Балалар?а ойын ?шін ?олдан то?ыл?ан то?ыма б?йымдары ?те ы??айлы: оны созу?а да, біріктіруге, ілгектерді бір-біріне ?осу?а да болады. Жіптер созылады, бірігеді, сонды?тан «сырнай» ойынын елестете аламыз. Т?рлі-т?сті жіптерді ?атты ?а?аз?а жапсырып «?онжы??а» арнал?ан кілемше жасау?а болады. Жіптерді ?олмен ?ста?анда ж?мса? па, ?лпілдек пе, ?алы? ба, ж??а ма, суы? па екенін айырады. Балаларды екі топ?а б?ліп, жарыс ?йымдастыру?а болады: «?ай топ к?бірек жіп орайды». Бала ?зін си?ыршы сия?ты керемет сезінеді. Б?лшек мата еді, одан жіп ?ана ?алды. ?р т?рлі жіптерді керегінше дайындап алып, т?стерін атаймыз. Дайын элементтерді араластыра отырып, бала ?иын композицияларды еш ?иынды?сыз орындай алады. ?атты ?а?аз?а д??гелек т?різді пва желімін ?алы? етіп жа?амыз. Оны? ортасына бір д??гелек, бір т?сті жіп саламыз. Бас?а бір т?сті бес д??гелекті айналдыра саламыз ж?не оларды санаймыз. Та?па? ж?не санама? айтамыз, сонымен, к?ктем г?лі дайын. Ж?мысты к?рделендіре отырып, «?оян», «?ар адам» фонын т?рлі-т?сті ?атты ?а?аздар етіп, желімді ?оянны? денесіне ??састырып, о?ан жіп ?иындысын саламыз. К?здерін, м?рнын, аузын жапсырамыз – а? ?оян сонымен дайын.
Е?бек ж?мысын ж?ргізу барысында балалар ?аза?ты? ?лтты? ою-?рнектерімен, б?йымдарымен, ?аза?ты? киімдері, б?йымдар ішінде к?рпеше, т?скиіз, кілем сия?ты ?лтты? заттармен жа?ын таныстырылды. Балалар халы?ты? ?ол?неріні? алуан ?лгілерімен танысты. Жо?арыда айтып ?ткендей т?рлі-т?сті жіппен ж?мыс істеу барысында балаларды? ойлау, ?абылдау, есте са?тау ?абілеттері дамиды. Сонымен ?атар, шыдамдылы?, т?зімділік ?асиеттері ?алыптасады, баста?ан ж?мысын ая?тау?а, е?бек н?тижесіне жетуге ?мтылады. Балаларды? е?бек еткенде, жіптерді тар?ат?анда ?ол ?имылы ?са? моторикасы дамиды.
Е?бек ету ж?мысы – б?л да бас?а саба?тар сия?ты балаларды? ерте дамуына ?ажетті, ?те ма?ызды ж?мыстарды? бірі. Бала?а с?йлеу ?андай ?ажет болса, е?бек ете білу де сондай ?ажет. Мектепке дейінгі жаста?ы балаларды хал?ымызды? ою-?рнегі, ?ол?нер м?дениетіні? негіздерін балаба?шадан жапсыру ?нері саба?тарында ?йрету – балаларды? эстетикалы? к?з?арасы мен тал?амын дамытуды? бірден бір жолы болып табылады. Соны? бірі – ?лтты? с?ндік ?ол ?нері. К?ркем ?нер балалар?а ?уаныш ?келеді, жа?ымды эмоциялы? к??іл-к?й ?алыптастырады, шы?армашылы? ?абілеттеріні?, тілдеріні? дамуына к?мектесіп, ?орша?ан орта?а тере? м?н бере, ?ызы?а ?арауына жетелеп, жа?сылы??а ?йреніп, ?семдікке талпындырады. ?нер ?леміне балаларды тарту, оларды жастайынан ?нерге баулу – к?рделі процесс болып саналады. Т?рлі-т?сті жіптермен жапсыру ж?мысында ?лтты? заттарды ?арап, талдап, т?р-т?сін, ою-?рнектерін атап, орналасуы жайында ма?л?мат беріледі.
О?у іс-?рекеті барысында та?ырып?а с?йкес жа?а білім да?дыларын ме?герту алдында мына ?діс-т?сілдер ?олданылады:
Мектеп жасына дейінгі баланың ой-өрісін кеңейту, оны мектепке даярлау сынды мәселелер ата-аналар мен педагогтарды көптен бері толғандырып келе жатқаны аян. Сондай өзекті мәселелердің бірі – ұсақ моториканы дамыту мен саусақ қимылын үйлестіру болып табылады. Сөйлеу қабілетінің даму деңгейі саусақ қимылдарының дұрыс қалыптасуына тікелей байланысты екені белгілі. Біздің балабақшаның балалары – ерекше балалар, сал ауруына шалдыққан, тірек қимыл-қозғалысы бұзылған балалар. Сондықтан, қолдың ұсақ моторикасына көп көңіл бөлінеді.
Қазіргі заман талаптарына сәйкес, мектепке дейінгі балалардың моторикасын дамытуға әбден болады және бұл мәселені бірден қолға алған жөн. Балабақшада тәрбиенің ең маңызды құралы – еңбек. Қарапайым еңбек түрлері барлық топтарда жүргізіледі. Қол еңбегі балалардың ұсақ моторикасына көп әсерін көрсетеді.
Дайындық тобында балалармен тағы бір еңбек түрін қосымша алдым, ол түрлі-түсті жіптермен еңбек ету үйірме жұмысы. Түрлі-түсті жіппен жұмыс істеу балаларға өте қызықты. Дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерді қолданудың баланың шығармашылық қабілетін, көркемдік талғамын қалыптастыруда маңызы өте зор. Көркемдік іс-әрекеттің осы еңбек түрімен айналысуы, баланың зейінін өзіне аударып, қиялын шарықтатып, көру арқылы есте сақтауын, қабылдауын, заттың пішінін, көлемін, түсті сезуін дамытады.
Ең алдымен, жіптен жасалған суреттерге көңілдерін аударып таныстырдым. Балаларға ойын үшін қолдан тоқылған тоқыма бұйымдары өте ыңғайлы: оны созуға да, біріктіруге, ілгектерді бір-біріне қосуға да болады. Жіптер созылады, бірігеді, сондықтан «сырнай» ойынын елестете аламыз. Түрлі-түсті жіптерді қатты қағазға жапсырып «Қонжыққа» арналған кілемше жасауға болады. Жіптерді қолмен ұстағанда жұмсақ па, үлпілдек пе, қалың ба, жұқа ма, суық па екенін айырады. Балаларды екі топқа бөліп, жарыс ұйымдастыруға болады: «Қай топ көбірек жіп орайды». Бала өзін сиқыршы сияқты керемет сезінеді. Бөлшек мата еді, одан жіп қана қалды. Әр түрлі жіптерді керегінше дайындап алып, түстерін атаймыз. Дайын элементтерді араластыра отырып, бала қиын композицияларды еш қиындықсыз орындай алады. Қатты қағазға дөңгелек тәрізді пва желімін қалың етіп жағамыз. Оның ортасына бір дөңгелек, бір түсті жіп саламыз. Басқа бір түсті бес дөңгелекті айналдыра саламыз және оларды санаймыз. Тақпақ және санамақ айтамыз, сонымен, көктем гүлі дайын. Жұмысты күрделендіре отырып, «қоян», «қар адам» фонын түрлі-түсті қатты қағаздар етіп, желімді қоянның денесіне ұқсастырып, оған жіп қиындысын саламыз. Көздерін, мұрнын, аузын жапсырамыз – ақ қоян сонымен дайын.
Еңбек жұмысын жүргізу барысында балалар қазақтың ұлттық ою-өрнектерімен, бұйымдарымен, қазақтың киімдері, бұйымдар ішінде көрпеше, түскиіз, кілем сияқты ұлттық заттармен жақын таныстырылды. Балалар халықтың қолөнерінің алуан үлгілерімен танысты. Жоғарыда айтып өткендей түрлі-түсті жіппен жұмыс істеу барысында балалардың ойлау, қабылдау, есте сақтау қабілеттері дамиды. Сонымен қатар, шыдамдылық, төзімділік қасиеттері қалыптасады, бастаған жұмысын аяқтауға, еңбек нәтижесіне жетуге ұмтылады. Балалардың еңбек еткенде, жіптерді тарқатқанда қол қимылы ұсақ моторикасы дамиды.
Еңбек ету жұмысы – бұл да басқа сабақтар сияқты балалардың ерте дамуына қажетті, өте маңызды жұмыстардың бірі. Балаға сөйлеу қандай қажет болса, еңбек ете білу де сондай қажет. Мектепке дейінгі жастағы балаларды халқымыздың ою-өрнегі, қолөнер мәдениетінің негіздерін балабақшадан жапсыру өнері сабақтарында үйрету – балалардың эстетикалық көзқарасы мен талғамын дамытудың бірден бір жолы болып табылады. Соның бірі – ұлттық сәндік қол өнері. Көркем өнер балаларға қуаныш әкеледі, жағымды эмоциялық көңіл-күй қалыптастырады, шығармашылық қабілеттерінің, тілдерінің дамуына көмектесіп, қоршаған ортаға терең мән бере, қызыға қарауына жетелеп, жақсылыққа үйреніп, әсемдікке талпындырады. Өнер әлеміне балаларды тарту, оларды жастайынан өнерге баулу – күрделі процесс болып саналады. Түрлі-түсті жіптермен жапсыру жұмысында ұлттық заттарды қарап, талдап, түр-түсін, ою-өрнектерін атап, орналасуы жайында мағлұмат беріледі.
Оқу іс-әрекеті барысында тақырыпқа сәйкес жаңа білім дағдыларын меңгерту алдында мына әдіс-тәсілдер қолданылады:
көркем сөз (өлең жолдары, жұмбақтар, көркем өнер туындыларын әңгімелеу);
дидактикалық ойын тапсырмалары: «ұлттық ою-өрнекті ата», «өрнекті құрастыр».
Түрлі-түсті жіптермен жұмыс істеу барысында тақырыптарды күрделілендіре отырып, «аяққап», «дастарқан», «табақты өрнектеу», «әжеме орамал», «қамзолды әшекейлеу», «кілемше», «көрпеше», т.б. тақырыптарында жапсыру жұмыстарын жасайды. Жапсыру жұмысында: анаға сыйлық, сәукеле, әдемі гүлдер, қуыршаққа көрпе құрап, қазіргі тұрмыста қолданылатын ұлттық бұйымдарды пайдалана салыстырып, айырмашылығын білуге үйренеді.
Түрлі-түсті жіптермен еңбек ету оқу іс-әрекетінде алдын ала үлкен жұмыс жүргізіледі. Жұмыстың бұл түрін игеруде ата-аналар көп көмек көрсетеді. Жіппен жұмыс жасаудың кезеңдері:
Алдын-ала жүргізілетін жұмыс. Түрлі-түсті жіптерді даярлап алу, қолданыстан шыққан тоқыма киімдерді тарқату, жіптерді дайындау, қайшымен ұсақтап қию.
Тақырып бойынша эскиз сызу (бастырмалар дайындау).
Жіптің түстерін заттың пішініне сәйкес таңдау.
Сұлбаға желім жағу.
Жіптерді сұлбаның үстіне салып, таяқашамен тегістеу және пішінін келтіріп желімдеу.
Қол еңбегінен үйірме жұмысының оқу іс-әрекетін ұйымдастыру барысында қолданылатын көркем сөздердің ұсынылуы да маңызды. Балалар жіппен жұмыс жасау арқылы өздері қарапайым тәжірибе жасауды да үйренеді. Сол сияқты балаларға дәстүрден тыс әдістің: баспамен, түр-түсті жіппен, тақшамен, желіммен, қажетсіз заттармен еңбек ету әдістері балалардың саусақтарының ұсақ бұлшықеттерін дамытуға ықпал етеді. Бұл күрделі техника, бірақ нәтижесінде еңбектің ақталғанын көрудің өзі бала үшін ерекше әсер етеді, шығармашылық қабілеттерін арттырып, эстетикалық талғамын дамытады.
