Та?ырыбы: «Ша?ын орталы? тобында?ы баланы? ?оз?алыс белсенділігін сергіту с?ттеріні? пайдасы»
Ма?саты: Мектепке дейінгі балаларды? белсенді ?оз?алыс ?ажеттілігі,сергіту с?ттері,жатты?улар, «шы?армашылы? миниатюрлер» тек ?ана ?рекет т?рлерін ауыстыру?а ?ана к?мектесіп ?оймай, сонымен бірге оларды? барлы?ы е? бастысы шы?армашылы? елестетуді дамыту.
Міндеті: Баланы? дене ?оз?алыс пен танымды? байланысты ой – ?рісін дамыту, с?здік ?орын молайту.Адамгершілік ?аситтерін ?алыптастыру, ?иялдау, ойлау, есте са?тау кабілеттерін жетілдіру.
Мектепке дейінгі балаларды? белсенді ?оз?алыс ?ажеттілігі соншалы?ты ма?ызды, д?рігерлер мен физиологтарды? айтуынша б?л — «ысырапшылды? ?оз?алыс кезе?і». Уа?ыт келе белсенді ?оз?алыс кажеттілігі оларды? эмоционалды? жа?дайы мен у?жіне байланысты белгілі ма?сат?а ба?ынды. ?оз?алыс ?рекет ?дерісінде балалар ?зін, ?зіні? денесін біліп, оны? ??рылысымен, ?асиетімен, м?мкіншілігімен танысып, ке?істік ортасында д?рыс ба?дарлау т?сілдерді? игереді.
4-5 жаста?ы баланы? ?оз?алыс белсенділігі саналы ж?не ?р т?рлі болады. ?оз?алыс да?дылары мен іскерліктеріні? ?алыптасуыны? шамасына ?арай оларды спортты? ойындар?а ж?не жатты?улар?а деген айтарлы?тай ана??рлым ?ызы?ушылы? пайда болады. Осы жаста?ы балаларды? к?бісінде ж?ру ж?не ке?істікті д?рыс ба?дарлау бай?алады.Сергіту с?ттері,жатты?улар, «шы?армашылы? миниатюрлер» тек ?ана ?рекет т?рлерін ауыстыру?а ?ана к?мектесіп ?оймай, сонымен бірге оларды? барлы?ы е? бастысы шы?армашылы? елестетуді дамыту?а ба?ыттал?ан. «Си?ыр?а айналу», «ертегі терапия» — б?л балаларды? ?здеріні? ?йренген, ба?ыла?андарыны? н?тижелерін ?оз?алыс ж?не танымды? ?рекеттерінде к?рсетуге к?мектесетін ойынды? т?сілдер. Ойын дегеніміз – ?ш?ын, білімге ??марлы? пен еліктеуді? маздап жанар аты. Ойын баланы? алдынан есігін ашып, оны? шы?армашылы? ?абілетін оятып, танымды? ?асиеттерін дамытады. Дене ?оз?алыс пен танымды? байланысты,баланы? ой – ?рісін дамытады, с?здік ?орын молайтады.Адамгершілік ?аситтерін ?алыптастырады, ?иялдау, ойлау, есте са?тау кабілеттерін жетілдіреді.Олар баланы? сол ж?не бас?а да кейікерлерді к?з алдына елестетуге,оларды? ?рекетін ?здеріні? ?имыл – ?оз?алысы, дыбыс ж?не кейіптендіру ар?ылы «сипаттау?а» к?мектеседі. «Си?ыр?а айналу»,«ертегі терапия» - б?л ?діс балаларды? ертегі кейіпкерлерді? эмоциясы мен тебіреніс сезімін,сонымен бірге ?зін к?нілді к?жек,епсіз ?онжы?,желді? ?йыт?уынан а?аштар сия?ты ж?не жапыра?тар?а ??сап же?іл айналуы,шуылда?ан ж?не тез жа?быр тамшылары сия?ты ж?не т.б. сезінуіне м?мкіндік береді.Сонды?тан да ман ?з топтарымда ?олданып ж?рген мына т?мендегі сергіту с?ттерін ?з ?ріптестерімен ?сынып отырмын.
1.« Салат » ойыны
Балалар ше?бер ??рып т?рады да, жемістерді? атын кезекпен атап шы?ады алма,алм?рт, шабдалы,?рік.Алдымен алмаларды? сонан,кейін,алм?рттарды? та?ы бас?аларыны? орын ауыстыруларын с?рап,?оз?алыс?а келтіреді.О?ушылар?а ?зіні? ж?мыс ?абілетін 5 баллды? ж?иемен ба?алау ?сынылады,
Мысалы: мен б?гін 3 баллды? ж?иеде т?рмын себебі ?й?ым ?анба?ан.
2.« Назар аудар » ойыны
Стол ?стінен кез келген бірнеше зат ?ойылады,балаларды? біреуі ?з ?алауымен заттарды м??ият ?арап шы?ады да,сырт?а шы?ып кетеді,т?рбиеші затты? бірін алып тастайды,сыртта?ы баланы ша?ыртып,жо? затты? атын атауды с?райды.
3.« Мен сия?ты жаса » ойыны
Балалалар ше?бер жасап орналасады,ортасына ж?ргізуші шы?ып 1 жатты?у жасайды, оны бас?алары ?айталайды,келесі бала орта?а шы?ып ж?ргізуші ретінде бас?а 1 жатты?у к?рсетеді, осылайша 3-4 минут жал?асады.
4. « Сын есімді ?ос » ойыны
Балалар ше?бер жасап орналасады.Ортасыда?ы ж?ргізуші допты кез келген біреуіне ла?тырады да,?з есіміні? бірінші ?рпінен басталатын сын есімді ?осып айтады
Мыс. Ас?ар- алтындай,Берік болаттай,Ескендір есті.Допты ?а?ып ал?аны ?з кезегімен есімін сын есім ?осып айтады да,келесіге ла?тырады.Ойын 3-4 минут жал?асады.
5. « Танысу» ойыны
Барлы? ?атысушылар ?з кезегімен есімдерін атап шы?ады,?рбір келесі отыр?ан адам ?з есімінен б?рын алды??ы ?атысушыны? есімін ?айталайды.
6. « Екі шынды?, бір ?тірік » ойыны
Балалар?а ?зі туралы 2 а?и?ат ж?не1 шынды??а жанаспайтын пайымдаулар айту ?сынылады, мысалы, мен Алмады да туып ?стім,Ару Фильмінде басты р?льде ойнадым, балм?зда?ты жа?сы к?ремін
7. « Керемет сурет » ойыны
Балалар 2 топ?а б?лінеді,?р топ?а бір пара? ?а?аз бен бір фломастер беріледі, олар?а адамны? таби?атпен ?йлесімділігін бейнелейтін керемет сурет салу ?сынылады. Осыдан кейін сурет о? жа?та?ы к?ршісіне беріледі, ол осы суреттен 30 секундта адамны? таби?атпен ?арама –?айшылы?ын бейнелейтін ?ор?ынышты сурет салады да келесіге береді, келесі ?атысушы керемет сурет жасайды, осылай б?кіл о?ушыларды айналып ?теді де сурет бірінші сал?ан адам?а ?айтып келеді, содан кейін сал?ан сурет тал?ыланады.
8. « Молекулалар » жатты?у ойыны
Барлы? ?атысушылар ж?ргізушіні? айналасына жа?ындап жиналады да, к?здерін ж?мып, опыр-топыр, жан-жа??а ызы?дап тарай бастайды.Біраз уа?ыттан со? ж?ргізуші бір деп белгі береді,ол тыныш,тына ?ал дегенді білдіреді. Екі деген – к?зі?ді ж?мып, д??геленіп т?ра ?ал дегенді білдіреді,ал ?ш к?зі?ді аш,т?зілген бейнеге ?ара дегенді білдіреді.
9. « Бос орынды? » ойын
?атысушылар бірінші,екінші деп б?лінеді,бірінші номердегі ?атысушылыр айналдыра отырады,екінші номердегілер орынды?ты? жанында т?регеп т?рады. Бір орынды? бос болу?а тиіс,орынды?ты? ?асында т?регеп т?р?ан ?атысушыны? міндеті – к?з ?арасы мен отыр?андарды? біреуін ?з орынды?ына ша?ыру.?зін ша?ыр?анын бай?а?ан ?атысушы бос орынды??а ж?гіріп жетуі тиіс,оны? артында т?регеп т?р?ан ?ріптесіні? міндеті,оны ?стап ?алу,
10. Доппен ойын
Балалар екі ?атар?а ?осарланып немесе д??геленіп т?ра ?алып бір-біріне доп ла?тырады,допты? кезекпен ?шуы міндетті емес,м?шелер ?рбір ла?тырыста ?андай да бір маманды?ты атайды.
11. « Шапала? жа?быр » ойыны
Шапала? со?уды? ?зі ?р т?рлі болады екен,сол ала?ан?а о? ?олды? с?? сауса?ымен со?амыз, содан со? екінші сауса?ты ?осамыз да,екі сауса?пен со?амыз,содан кеиін ?ш сауса?пен 4,5 т?тас ала?анмен шапала?таймыз.Тек сауса?тармен со?амыз,бір сауса?ты алып,4 сауса?пен со?амыз,3 сауса?пен,2 сауса?пен,1 сауса?пен.Жатты?у жетекшіні? санауымен 1-2 рет ?айталанады,
12. « Жасырын к?сем » ойыны
Балалар ше?бер бойына т?рады( немесе партаны айнала ) ?атысушыларды? біреуі шы?а т?рады.Осы кезде топта?ылар кім к?сем болатынынына келісулері керек.Шы?ып кеткен баланы ?айта орал?анда к?сем ?андай да бір ?оз?алыстар к?рінеді.( сауса?ын шерту,?ол білезігін айналдыру,шапала?тау,топ к?семді білдірмей ба?ылап отырып,оны? ?имылын дереу ?айталайды.Ж?ргізуші к?семді ар?асын берген сайын,к?сем ?зіні? ?имылын ?згертеді,ал ?ал?андары дереу соны ?айталайды.Ж?ргізушіні? міндеті кім к?сем екенін аны?тау.
13. « Алып » ойыны
Ж?ргізуші балалардан с?райды : Сіздер алыптар ?алай т?шкіретінін білесіздерме ? Сынып бірдей 3 топ?а б?лінеді. Ж?не ?р топ ?зіні? с?зін жа?тайды.
1 – ші топ – Ж?шіктер
2- ші топ – К?зілдірік
3- ші — топ – С?йрейміз.
Ж?ргізуші ?олын к?тергенде барлы? о?ушылар бір мезгілде ай?алайды, біра? ?р ?айсысы ?зіні? с?зін айтады. Алып осылай т?шкіреді.
14. « Н?сер жа?быр » ойыны
Балалар ше?бер бойына орналасады,ж?ргізуші орта?а шы?ады,балалар ж?ргізушіні? барлы? ?имылын ?айталайды.Басты ережесі ?атысушыларды? біреуімен к?здері т?йіскеннен кейін ?имылды,?айталап к?рсету басталады.Ол келесіні? к?зімен т?йіскенге дейін созылады,жа?а ?оз?алыс келесі ?атысушыны? к?зімен жолы??анда басталады.Топтан шы??ан дыбыстарды? жалпы ?йлесуі ?ар?ынды,біра? ?ыс?а н?серді? ?серін елестетеді. Ж?ргізушіні? артынан топты? ?айталайтын ?имылдары
1. Сауса?пен шерту
2. Ала?анды ала?ан?а ыс?ылау
3. тізені шапала?тау
4. Ая?ты д?рсілдету
5-6-7. Алды??ы ?оз?алыстарды кері ретпен орындау.Со??ы ше?бер ж?ргізуші ?зіні? осьін айнала ?олын т?сіріп, баяу б?рылады.Ол жа?бырды? басыл?анда?ы тамшыларын ести отырып,?олдарын бірінен со? бірі т?сіру ?шін,?атысушыларды? к?здерімен т?йістіреді.
15. « Дауыл » ойыны
?атысушылар айналдыра отырады.Ж?ргізуші орта?а шы?ады.На?ты бір белгісі бар балалар?а мысалы: « А? к?йлекті, та?ерте? тісін тазала?андар, ?ара к?зділер т.б. » орын ауыстыруларын ?тінеді.Егер атал?ан белгі ж?ргізушіде бар болса,ол ?атарда?ы ?атысушыны? орнын алу?а тырысады.Сонда орындары ауысып отыр?анда орынды?сыз ?ал?ан ?атысушы, ж?ргізуші болып ?алады.Егер ж?ргізуші ?за? уа?ыт орынды??а ие болмаса, онда ол дауыл деп айтады.Сол кезде отыр?андарды? барлы?ы орын ауыстыруы керек.
16. « А? бейнесі » ойыны
Балалар 3 -4 топ?а б?лінеді де,?р ?айсысы жарты ?оршауды? ішінде ?зін бір жануарды? бейнесінде к?рсетуге тырысады.
17. « Ше?берді кесіп ?т » ойыны
Балалар ше?бер бойымен орналасады.?р ?айсысы ?зіні? ?арсысында т?р?ан о?ушыны аны?тап алады.Т?рбиеші ж?рі?дер деп б?йры? бергенде,к?зін ж?м?ан к?йде ?арсы беттегі серігіні? орнын алу ?ажет,со?ынан к?зі ж?мулы кездегі ?оз?алысты ?андай сезімде бол?аны с?ралады.
Балаларды ойынны? мазм?нымен таныстыру ойынды ?ткізу болып табылады.Ойынды талдау, б?л ойынны? ?з ма?сатына жетуі, балаларды? белсенділігі ж?не оларды? іс-?рекеті болып табылады.
Сонымен балаларды? с?здік ?орларын дамытуда ойындарды,тапсырма-жатты?уларды ?олдану ?лкен н?тиже береді.Ойын ар?ылы балаларды? с?здік ?оры дамып, ауызша с?йлеу машы?ын игереді,таным белсенділіктері ?алыптаса т?сіп,а?ыл-ойы ?сіп жетіледі, ?рі адамгершілік ?асиеттер бойына сі?іреді.
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:
Б.?.Дамитов и др. Білім беру жа?дайы мен дамуы туралы ?лтты? баяндама. Астана 2009
?.Б?леев ?аза? этнопедагогикасы – ?лтты? т?рбие беруді? негізі. Алматы-2008
3.«Балдыр?ан» журналы 2013 жыл
