Алдар к?се мен Шы?бермес Шы?айбай. (халы? ертегісі)

Білім беру саласы: ?атынас. ?леуметтік орта

Б?лімі: К?ркем ?дебиет

Та?ырыбы: Алдар к?се мен Шы?бермес Шы?айбай. (халы? ертегісі)

Ма?саты: Балаларды ертегіні? мазм?нымен таныстыра отырып, ма?ынасын айтып т?сіндіру; ертегіні? тіл ерекшелігін, к?ркем с?здерін т?сіндіру, ойлау ?рекетін дамыту; ертегіні? басты кейіпкерлеріні? мінез-??л?ына ба?а бере отырып, ?з ойларын жеткізе білуге ?йрету, балаларды адамгершілікке, имандылы??а, мейірімділікке т?рбиелеу, ертегіні р?лге б?ліп сахналау?а ?йрету.

О?у іс-?рекеті: Шатты? ше?бері

Арайлап та? атты,

Алтын айдар таратты.

Армысы? алтын к?н,

Армысы? к??ілді к?ктем,

Армысы? жан досым,

Армысыздар ?она?тар!

Балалар! ?азір жылды? ?ай мезгілі?
К?ктем.
К?ктем ?андай к??ілді

К?ктен жа?быр т?гілді

М?лдір аспан ашылды

К?нні? к?зі к?рінді

К?ктем деген немене?

К?ктем деген к?п жа?быр

?нге салып ?уеде

?арлы?аш ол т?р?ан бір

К?ктем деген - ашыл?ан

Б?ла?тарды? к?зі ?ой

А? т?манны? басында

Жа?а ту?ан ?озы ?ой

Д?рыс
К?ктем туралы кім та?па? біледі?
К?ктем ерекшеліктері
К?ктем мезгілінде ?андай керемет мерекелерді білесіздер?
Наурыз, аналар мерекесі, мамыр айында же?іс к?ні
Же?іс к?нін балалар біздер ?ткенде атап ?ттік
Бізді? балаба?ша?а кімдер ?она??а келді, айты?ыздаршы?
Со?ыс ардагерлері, д?рыс айтасыздар
Оларды? омырауларында не бар екен?
Омырауларында ордендер мен медальдар бар
Д?рыс айтасындар балалар
Ал енді балалар біз ?андай ертегілерді білеміз
Сендерге балалар ертегілер ?най ма?
Ондай болса, мен сендерге Алдар к?сені? басынан кешкен бір о?и?а туралы ?ызы?ты бір ертегісін ??гімелеп берейін
Алдар к?се мен Шы?бермес Шы?айбай

Ерте заманда, ??йры?ы келте заманда Шы?бермес Шы?айбай дейтін бай болыпты. Т?рт т?лігі сай болыпты. К??ілі жай болыпты. Сол Шы?бермес Шы?айбай ?йіне ешкімді ?ондырмайды екен, ?ондырса, д?м бермейді екен. Тіпті тастан да ?атты сара?, ?зі тойса да, к?зі тоймайтын адам екен. ?йіне кісі келсе, оны? жауабы:

Шы?, ?й! – екен. Осыдан ж?рт оны Шы?айбай атап кеткен екен. Шы?бермес Шы?айбайды? аты естілмеген ел болмайды екен. Оны? «Шы?-?йін» естімеген жан болмайды екен.

?айтсем де, ?алай болса да Шы?айбайдан д?м татам деген талайларды? тауы ша?ыл?ан болады екен.

Алдар ?у! Алдарды? алдамайтыны, арбамайтыны жо? деген ата? ел-елге жайылды. Ел аузында?ы м?телге айналады.

?й, Алдары? ?анша ?у болса да, Шы?бермес Шы?айбайды алдай алмас, - дейді ж?рт. Осы с?з Алдар?а жетеді. Шы?бермес Шы?айбайды? атын Алдар да есітеді.

Шы?бермес Шы?айбайды мырза бай етпесем Алдар атым ??рысын, - деп, Алдар аттанады. Шы?бермес Шы?айбайды? елін іздеп сапар шегеді. К?н-т?н ж?реді. А?ырында елден іргесін аула? сал?ан, е? далада жал?ыз ?й ?он?ан Шы?айбайдын ?йіне келеді.

«Не істеп отыр екен б?л ?у» деп, атын алыс?а т?сап, ?зі білдірмей келіп, жабы?тан сы?алайды. Сы?аласа: Шы?айбай ?азы тіліп отыр екен. Б?йбіше нан илеп отыр екен. То?алы бас ?йтіп отыр екен, ?ызы тырнаны? ж?нін ж?лып отыр екен.

«Осыдан тапасам Алдар атым ??рсын», - деп жылма? етіп; - Кеш жары?! – деп кіріп барады.

Б?лар да жылдам екен, Алдар «кеш.» дегенді айтып бол?анша ?олдарында?ыларын жасыра-жасыра ?ойып, Шы?айбай таспаны, б?йбіше ?р-шы?ты, ?ызы тігіліп жат?ан к?йлекті, то?алы к?сеуді ?олдарына алып отырыса ?алады. Т?к білмегенсіп, ?олдарында?ы іспен болып отыр?ансып, жайбара?ат бола ?алады.

«?й ?бден-а? ?ккістеніп ал?ан екенсіндер, мыз?ымас ?у екенсі?дер», - дейді Алдар ішінен. Амандаскансып, ?ол алыс?ансып, бай?а с?йкене барып т?р алдына отырып алады.

«?й к?се екенсі?, ж?ртты ??рт?ан ?у ма екенсі?! Ж?рісі? жылма? екен. Жырынды бол?ан с?м ба екенсі?! ?у болса? да, с?м болса? да менен д?м тата алмассы?», - дейді бай ішінен.

?айдан ж?рген с?мсы?? ?айда барасы?? Не естіген-білгені? бар? – дейді бай Алдар?а. Алдар к?теріле т?сіп, к?лімдеп, желдірте ж?неледі.
К?рген білгенім к?п. Жолда келе жатып ?лкен сары жылан к?рдім. Жуанды?ы тап ?зі?ні? астында?ы ?азыдай.

Арты?-кем ?ып асырмай,

Шын айт?анда жасырмай:

Таспен ?рдым жіберіп,

К?? астында?ы басындай.

Былыш етті иленіп,

Б?йбіше астында?ы нанындай.

?тірік болса са?ал ж?лынсын,

?ыз астында?ы тырнадай.

Б?рін де осыны? к?ріп келдім,

Асы?ды асшы ?рламай.

Осыны айт?аннан кейін бай:

Шо? т?ссін тіліне! – деп, астында?ы ?азысын ла?тырып тастайды.
Тілін кесілсін! – деп, б?йбіше астында?ы нанын ла?тырады.
Жа?ын ?арыссын! – деп, то?ал басты ла?тарады.
Іші? толсын, - деп ?ызы тырнаны ла?тырады.
?азы?ды аса бер б?йбіше, - дейді бай: «амал ?айсы» деген пішінмен.

Б?йбіше ?азан?а ас саладыда,

Піс ?азаным бес ай – десе.
Отырайын он ай! – дейді Алдар, етігін шешіп тастайды да.
Кер та?ыны? терісін келер жылы киермін, - деп т?рге орны?ып отырады.

?азан т?німен ?айнайды, біра? т?сірілмейді. Алдар да отырады. «Мынау к?пір ?ашан жатады» деп, ?н жо? ?асарып бай да отырады. А?ырында ?й?ыдан шаршап шыдай алмай:

?й кемпір т?сек сал, - дейді. Б?йбішесі т?сек салады. ?й іші ?йы?та?ан кезде Алдар орнынан т?рып, ?азанда?ы етті с?зіп алып, оны? орнына тула?ты турап салып ?ояды.

Бір уа?ытта бай т?рып б?йбішесін оятады:

Мына ит ?йы?тады білем. Т?сір асы?ды тез. Уа?ытымен асымызды жегізбеді-ау иті – деп сыбыр етеді.

Б?йбіше ?ара??ыда асты т?сіреді. Бай пыша?ты ?ол?а алып жіберіп.

Жат жігітім, жат! Сазайы? осы! – деп, аузына бір кесегін асап жіберсе, тісі ?тпейді. Олай ?ыйдалайды, б?лай ?ыйдалайды, болмайды.
Етін не болып кеткен. ??кей шандыр! – деп, ?атынына ?рсады. Т?йіліп ?алып, май с?райды.

А?ыры Алдардан келгенін біліп, амалсыз аштан-аш жатады.

Ертегіні м?нерлеп, мазм?нын балалар?а т?сінікті етіп о?ып беру, мазм?нын айту.
Шы?бермес Шы?айбай ?андай адам еді?
Оны? ?йіне ?она??а кім келеді?
Шы?айбай сара?.
Сара? – деген с?зді ?алай т?сінесіздер?
Алдар к?се ?андай кісі?
Алдар к?се ?улы?ымен, айласымен адамдар?а жа?сылы? жасап, к?мектесіп отыр?ан.
Ма?ал : берместі? асы піспес, ?азаны оттан т?спес.
Сергіту с?ті

Орнымыздан т?райы?,

?олды бірге ?ояйы?.

Бір отырып, бір т?рып,

Біз тыны?ып алайы?.

Бір, екі, ?ш!

Орнымызды табайы?.

Енді балалар ертегіні р?лге б?ліп, мына отыр?ан ?она?тар?а сахналап ертегіні к?рсетіп бері?дерші.
Шы?айбайды Алдар к?се ?алай алда?ан екен?
Сахналау
Балалар ертегі сендерге ?нады ма?
Шы?айбай ?андай адам?
Ертегіде та?ы ?андай кейіпкерлер бар?
Нанды кім илеп отырды?
?ойды? басын кім ?стап отырды?
Шы?айбай не тіліп отырды?
Тырнаны кім тіліп отырды?
Балалар жарайсы?дар?
Балаларды? жауаптарына ма?тау айту, ба?а беру.

?орытындылау.

Кейіпкерлерді атау.
?ай кейіпкер жа?ымды, ?айсы жа?ымсыз кейіпкерлер?
Ке?пейілге Байланысты та?па?.

Ке?пейілдік жарасады адам?а

Жа?сылы?ты? нышаны ?ой ?ашанда

Бір- бірі?е к?мек беріп сыйласа?

Жо?арыда болар сені? сыба?а?.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Алдар к?се мен Шы?бермес Шы?айбай. (халы? ертегісі) »

Білім беру саласы: Қатынас. Әлеуметтік орта

Бөлімі: Көркем әдебиет

Тақырыбы: Алдар көсе мен Шықбермес Шығайбай. (халық ертегісі)

Мақсаты: Балаларды ертегінің мазмұнымен таныстыра отырып, мағынасын айтып түсіндіру; ертегінің тіл ерекшелігін, көркем сөздерін түсіндіру, ойлау әрекетін дамыту; ертегінің басты кейіпкерлерінің мінез-құлқына баға бере отырып, өз ойларын жеткізе білуге үйрету, балаларды адамгершілікке, имандылыққа, мейірімділікке тәрбиелеу, ертегіні рөлге бөліп сахналауға үйрету.

Оқу іс-әрекеті: Шаттық шеңбері

Арайлап таң атты,

Алтын айдар таратты.

Армысың алтын күн,

Армысың көңілді көктем,

Армысың жан досым,

Армысыздар қонақтар!

Балалар! Қазір жылдың қай мезгілі?
Көктем.
Көктем қандай көңілді

Көктен жаңбыр төгілді

Мөлдір аспан ашылды

Күннің көзі көрінді

Көктем деген немене?

Көктем деген көп жаңбыр

Әнге салып әуеде

Қарлығаш ол тұрған бір

Көктем деген - ашылған

Бұлақтардың көзі ғой

Ақ тұманның басында

Жаңа туған қозы ғой

Дұрыс
Көктем туралы кім тақпақ біледі?
Көктем ерекшеліктері
Көктем мезгілінде қандай керемет мерекелерді білесіздер?
Наурыз, аналар мерекесі, мамыр айында жеңіс күні
Жеңіс күнін балалар біздер өткенде атап өттік
Біздің балабақшаға кімдер қонаққа келді, айтыңыздаршы?
Соғыс ардагерлері, дұрыс айтасыздар
Олардың омырауларында не бар екен?
Омырауларында ордендер мен медальдар бар
Дұрыс айтасындар балалар
Ал енді балалар біз қандай ертегілерді білеміз
Сендерге балалар ертегілер ұнай ма?
Ондай болса, мен сендерге Алдар көсенің басынан кешкен бір оқиға туралы қызықты бір ертегісін әңгімелеп берейін
Алдар көсе мен Шықбермес Шығайбай

Ерте заманда, құйрығы келте заманда Шықбермес Шығайбай дейтін бай болыпты. Төрт түлігі сай болыпты. Көңілі жай болыпты. Сол Шықбермес Шығайбай үйіне ешкімді қондырмайды екен, қондырса , дәм бермейді екен. Тіпті тастан да қатты сараң, өзі тойса да, көзі тоймайтын адам екен. Үйіне кісі келсе, оның жауабы:

Шық , әй! – екен. Осыдан жұрт оны Шығайбай атап кеткен екен. Шықбермес Шығайбайдың аты естілмеген ел болмайды екен. Оның «Шық-Әйін» естімеген жан болмайды екен.

Қайтсем де, қалай болса да Шығайбайдан дәм татам деген талайлардың тауы шағылған болады екен.

Алдар қу! Алдардың алдамайтыны, арбамайтыны жоқ деген атақ ел-елге жайылды. Ел аузындағы мәтелге айналады.

Әй, Алдарың қанша қу болса да, Шықбермес Шығайбайды алдай алмас, - дейді жұрт. Осы сөз Алдарға жетеді. Шықбермес Шығайбайдың атын Алдар да есітеді.

Шықбермес Шығайбайды мырза бай етпесем Алдар атым құрысын, - деп, Алдар аттанады. Шықбермес Шығайбайдың елін іздеп сапар шегеді. Күн-түн жүреді. Ақырында елден іргесін аулақ салған, ең далада жалғыз үй қонған Шығайбайдын үйіне келеді.

«Не істеп отыр екен бұл қу» деп , атын алысқа тұсап, өзі білдірмей келіп, жабықтан сығалайды. Сығаласа: Шығайбай қазы тіліп отыр екен. Бәйбіше нан илеп отыр екен. Тоқалы бас үйтіп отыр екен, қызы тырнаның жүнін жұлып отыр екен.

«Осыдан тапасам Алдар атым құрсын», - деп жылмаң етіп; - Кеш жарық! – деп кіріп барады.

Бұлар да жылдам екен, Алдар «кеш ...» дегенді айтып болғанша қолдарындағыларын жасыра-жасыра қойып, Шығайбай таспаны, бәйбіше ұр-шықты, қызы тігіліп жатқан көйлекті, тоқалы көсеуді қолдарына алып отырыса қалады. Түк білмегенсіп, қолдарындағы іспен болып отырғансып, жайбарақат бола қалады.

«Әй әбден-ақ әккістеніп алған екенсіндер, мызғымас қу екенсіңдер», - дейді Алдар ішінен. Амандаскансып, қол алысқансып, байға сүйкене барып төр алдына отырып алады.

«Әй көсе екенсің, жұртты құртқан қу ма екенсің! Жүрісің жылмаң екен. Жырынды болған сұм ба екенсің! Қу болсаң да, сұм болсаң да менен дәм тата алмассың», - дейді бай ішінен.

Қайдан жүрген сұмсың? Қайда барасың? Не естіген-білгенің бар? – дейді бай Алдарға. Алдар көтеріле түсіп, күлімдеп, желдірте жөнеледі.
Көрген білгенім көп. Жолда келе жатып үлкен сары жылан көрдім. Жуандығы тап өзіңнің астындағы қазыдай.

Артық-кем қып асырмай,

Шын айтқанда жасырмай:

Таспен ұрдым жіберіп,

Күң астындағы басындай.

Былыш етті иленіп,

Бәйбіше астындағы нанындай.

Өтірік болса сақал жұлынсын,

Қыз астындағы тырнадай.

Бәрін де осының көріп келдім,

Асыңды асшы ұрламай.

Осыны айтқаннан кейін бай:

Шоқ түссін тіліне! – деп, астындағы қазысын лақтырып тастайды.
Тілін кесілсін! – деп, бәйбіше астындағы нанын лақтырады.
Жағын қарыссын! – деп, тоқал басты лақтарады.
Ішің толсын, - деп қызы тырнаны лақтырады.
Қазыңды аса бер бәйбіше, - дейді бай: «амал қайсы» деген пішінмен.

Бәйбіше қазанға ас саладыда,

Піс қазаным бес ай – десе.
Отырайын он ай! – дейді Алдар , етігін шешіп тастайды да.
Кер тағының терісін келер жылы киермін, - деп төрге орнығып отырады.

Қазан түнімен қайнайды, бірақ түсірілмейді. Алдар да отырады. «Мынау кәпір қашан жатады» деп, үн жоқ қасарып бай да отырады. Ақырында ұйқыдан шаршап шыдай алмай:

Әй кемпір төсек сал, - дейді. Бәйбішесі төсек салады. Үй іші ұйықтаған кезде Алдар орнынан тұрып, қазандағы етті сүзіп алып, оның орнына тулақты турап салып қояды.

Бір уақытта бай тұрып бәйбішесін оятады:

Мына ит ұйықтады білем. Түсір асыңды тез. Уақытымен асымызды жегізбеді-ау иті – деп сыбыр етеді.

Бәйбіше қараңғыда асты түсіреді. Бай пышақты қолға алып жіберіп.

Жат жігітім, жат! Сазайың осы! – деп, аузына бір кесегін асап жіберсе, тісі өтпейді. Олай қыйдалайды, бұлай қыйдалайды, болмайды.
Етін не болып кеткен. Өңкей шандыр! – деп, қатынына ұрсады. Түйіліп қалып, май сұрайды.

Ақыры Алдардан келгенін біліп, амалсыз аштан-аш жатады.

Ертегіні мәнерлеп, мазмұнын балаларға түсінікті етіп оқып беру, мазмұнын айту.
Шықбермес Шығайбай қандай адам еді?
Оның үйіне қонаққа кім келеді?
Шығайбай сараң.
Сараң – деген сөзді қалай түсінесіздер?
Алдар көсе қандай кісі?
Алдар көсе қулығымен, айласымен адамдарға жақсылық жасап, көмектесіп отырған.
Мақал : берместің асы піспес, қазаны оттан түспес.
Сергіту сәті

Орнымыздан тұрайық,

Қолды бірге қояйық.

Бір отырып, бір тұрып,

Біз тынығып алайық.

Бір, екі, үш!

Орнымызды табайық.

Енді балалар ертегіні рөлге бөліп, мына отырған қонақтарға сахналап ертегіні көрсетіп беріңдерші.
Шығайбайды Алдар көсе қалай алдаған екен?
Сахналау
Балалар ертегі сендерге ұнады ма?
Шығайбай қандай адам?
Ертегіде тағы қандай кейіпкерлер бар?
Нанды кім илеп отырды?
Қойдың басын кім ұстап отырды?
Шығайбай не тіліп отырды?
Тырнаны кім тіліп отырды?
Балалар жарайсыңдар?
Балалардың жауаптарына мақтау айту, баға беру.