Конфликт латын тілінен аударыл?анда кезде ?а?ты?ыс деген ма?ынаны білдіреді. Б?л оппоненттерді? немесе субъектілерді? ара ?атынасында?ы ?арама-?арсы ба?ыттал?ан ма?саттарды? ?ызы?ушылы?тарды?, позицияларды? ойларды? немесе к?з?арастарыны? ?а?ты?ысуы. Кез-келген конфликтіні? негізінде ?андай да бірсылтауда?ы ?арама-?арсы ба?ыты бар жа?дай жатыр немесе ма?саттарымен тілектеріні? ж?не ?ызы?ушылы?тарыны? с?йкес келмеуі. Конфликт ?иын шешілетін шиеленістер, ?арама-?арсы ?ызы?ушылы?тар т?йіскен кезде пайда болады. Конфликт-жеке адам, ?леуметтік топ, социум де?гейіндегі ?арама-?арсылы? к?ресіні? бейнесі. Сонды?тан, конфликт лидерлік ?атынастарды? нормасы деп айту д?рыс.
Жалпы конфликт дегеніміз-адамдар арасында оларды? белгілі бір ойларыны?, ма?саттарыны?, м?дделеріні?, ??ндылы?тарыны? ж?не та?ы бас?а ерекшеліктеріні? с?йкес келу, келмеуінен туатын жа?дай. " Конфликт " ??ымы И.П.Павловты? ?ылыми мектебінен келген "эксперименталды невроз", "?иын к?й" деген терминдермен функционалды туысты?та жатыр
Ресей ?алымдары А.Я.Анцупов ж?не А.И.Шипилов былай деп айт?ан: "?мір-б?л к?рес, ал к?рес-б?л конфликт ".
" Конфликт " термині к?птеген ??былыстар?а тарал?ан. ?леуметтік конфликт барлы? жа?ынан адамдармен байланысты. ?леуметтік конфликтте аз дегенде екі ?арама-?арсы жа? болу керек. Оларды? ?рекеттері ?з ?ызы?ушылы?тарына ба?ыттал?ан, осыдан екі жа?ты? ?а?ты?ыс пайда болады. Сонды?тан да барлы? конфликтке адамдарды ?оздыратын ?ысым т?н.
?рбір конфликтте оны? ?атысушылары-конфликттантар болады. Оларда ерік, жігер, сана бар ж?не ?з ?рекеттеріні? ма?ынасын т?сініп, олар?а жауап бере алады. ?рбір ?атысушы-субъект болып табылады, субъект бір немесе бірнеше адам болуы м?мкін. ?арсы субъекттер бір-біріне оппонент болады, олардан бас?а да субъекттер болуы м?мкін. Б?лар ба?ылаушылар. Ба?ылаушылар екі жа? арасында бейбіт функцияны ат?арады. Біра? олар тез арада оппонент болып кетуі м?мкін. Конфликт даму ?шін инцидент керек. Конфликт п?ні ?детте белгілі. Кейде ?за??а созыл?ан конфликт кезінде оны б?ліп ?арастыру ?иын?а со?ады, ?йткені к?птеген толы?тырушы м?нжайлар к?бейіп кетеді. Сонымен ?атар м?ні жо? конфликттер де болады. Егер жа?дай ай?ындалмаса, онда оппоненттер ерте ?лде кеш бір-біріне зиян келтіреді
Бізді? ?мірімізде к?п адамдар конфликтке т?скен шы?ар. Кейде адам бір немесе бірнеше адамдармен инициатор да болып кетуі м?мкін, ?лде ая? астынан конфликтке т?сіп ?алуы м?мкін. Кейде еріксіз екі адамны? арасына арбитр немесе бір жа?ты ?ор?аушы ретінде де боласын.
Конфликтті? басталуы ?ш шартпен байланысты:
1. Бірінші ?атысушы саналы ж?не белсенді т?рде конфликт инициаторына ?арсы ?рекет етеді;
2. Екінші ?атысушы б?л ?рекеттерді? о?ан ?арсы ба?ыттал?анын ??ынады;
3. ?шінші ?атысушы конфликт инициаторына ?арсы жауап ретінде белсенді ?рекеттер ?олданады. Б?л мезеттен конфликт басталды деуге болады.
Конфликт элементтері:
Екі ?атысушы немесе конфликтті? екі жа?ы
Жа?тарды? ?ызы?ушылы?ы мен ??ндылы?тарды? ?зара с?йкессіздігі
1. Жа?тарды? ?зара т?уелділігі, я?ни бір адамны? белсенділігі бас?а адамны? ?рекетін аны?тайды, ал б?л ?рекет бірінші субъектіні? жауап реакциясын тудырады.
2. Жа?дайды конфликілік деп ??ыну, я?ни екі жа? бір-біріні? ?рекетін ма?сатына жетудегі, ?дейі жасалын?ан ?асты? деп ба?алайды.
Мінез-??лы? стратегияларын та?дау: компромисске келу немесе рационалды шешім ?абылдау. Конфликт даму кезінде бірнеше кезе?нен ?теді. Б?л кезе?дер міндетті ж?не тиісті емес. Кезе?дерді? ?за?ты?ы ?р т?рлі болса да, оны? тізбегі бірдей.
1. Конфликт алдында?ы жа?дай, осы кезде конфликт кенеттен пайда болады, біра? к?біне осы кезе?де ?андай да бір ал?ышарттар болады. Б?л жа?дайда латентті деп те айтады. Ол мына этаптардан т?рады.
Объективті проблеманы жа?дайды? пайда болуы.
Жа?дайды т?сіну.
Конфликтті емес ?діспен жа?дайды шешу.
Конфликт алдында?ы жа?дайды? пайда болуы.
2. Конфликт туындау ?шін, бір жа? екінші жа?ты? ?ызы?ушылы?ына ?ысым жасайтын, ?рекет ететін инцидент болуы керек осы кезе?нен бастап конфликт пайда болады, б?л екі жа?ты? ал?аш?ы ?а?ты?ысуы. Егер конфликт алдында?ы кезе?де конфликт эмоционалды болса, б?л кезе?де ол жары??а шы?ады. Кейде, осы кезде конфликт басталып, тез ая?талып кетуі м?мкін. Ол мысалы, конфликтанттар инцидент кезінде ?з конфликттерін шешеді. Ерекше жа?дай-б?л "?ткір конфликт ", б?л конфликтте бір адам екінші адам?а физикалы? жаза?а дейін ?ор?ытады.
3.Эскалация-б?л кезе?де конфликт табалдыры?пен ж?реді. Эскалация ?здіксіз болуы м?мкін.
Кульминация кезе?інде конфликтіге т?сетін екі жа?ты? біреуі конфликтті одан ары ?арай жасай беруді? ?ажеті жо? екенін т?сініп, конфликтілі жа?дай саналайды.
5. Конфликтті? бітуі я?ни белгілі шешімге келуі
" Конфликт " типологиясы
Конфликт типологиясы т?рлі сипаттамалар?а байланысты жасалынуы м?мкін.Типологияны? м?ні-на?ты конфликтті? ерекшелігіне сай, о?ан адекватты, я?ни с?йкес шешім табу.
А.В.Мощенко ?з классификациясын былай жасады:
?арама-?арсылы?ты? шиеленісуі де?гейіне байланысты со?ыс, жанжал, аразды?, ?рыс-керіс. М?селелік-іс-?рекеттік белгісі бойынша мынадай конфликттерді б?луге болады: бас?арушылы?, педагогикалы?, ?ндірістік, экономикалы?, саяси.
Адамдарды? конфликтке т?су де?гейіне байланысты: т?л?аіштік, т?л?ааралы?, т?л?а ж?не топ арасында?ы, топаралы?, коллектив аралы?, партия аралы?,мемлекет аралы?. Егер конфликттер на?ты д?рыс шешім ?абылдау?а ж?не ?зара ?атынастарды дамыту?а м?мкіндік берсе, оларды конструктивті конфликт деп атайды. Ал, эффективті ?атынас?а ж?не шешім ?абылдау?а кедергі жасайтын конфликттерді деструктивті конфликт дейміз
Конфликтті? негізгі 5 типі бар, олар:
Т?л?аіштік
Т?л?ааралы?
Т?л?а мен топ арасында?ы
Топаралы?
?леуметтік конфликт
Т?л?ааралы? конфликт е? к?п тара?ан конфликт типі ж?не ол т?л?аіштік конфликпен ты?ыз байланысты. Б?л конфликт т?рлі к?з?арастар мен ??ндылы?тар?а немесе жеке т?л?алар арасында к?рінуі м?мкін. О?ан отбасы конфликтерін де жат?ызу?а болады: ерлі зайыпты, ата-ана, бала, ерлі зайыпты-туыстар арасында?ы конфликтер. йымдарда т?л?ааралы? конфликт т?рліше к?рініс табады. К?птеген жетекшілер б?л? конфликті? негізгі себебін мінезді? с?йкес келмеуінен к?реді. Шынында да, мінез-??лы?ты?, к?з?арастарды? ерекшелігі себебін, бір-бірімен ?атынас орната алмайтын адамдар бар. Біра?, б?л конфликтерді? себебі-объективті. К?бінесе б?л-шектелген ресурстар ?шін к?рес: материалды т?сілдер, ?ндірістік аудандар, т.б.
Т?л?ааралы? конфликтерді? ерекшелігі мынада:
Адамдарды? ?арама-?арсылы?ы, оларды? жеке мотивтерді? со?ты?ысуынан болады.
Белгілі барлы? себептер спектрі к?рінеді: жалпы ж?не жеке, объективті ж?не субъективті.
Т?л?ааралы? конфликт мінезді, темпераментті, интелектті ж?не де бас?а да индивидуалды-психологиялы? ерекшеліктерін тексеретін ?зіндік полигон болып табылады.
Конфликтке т?скен субъектілерді? барлы? ?атынастары ж?не жо?ары эмоционалдылы?ымен ерекшеленеді.
?орша?андарды? ?ызы?ушылы?ын ?амтиды.
Конфликт т?л?алы? ж?не топты? ?ызы?ушылы?тар негізінде туады. Оны? туу себебі, топты? ойына ?арсы шы??ан жеке т?л?а болуы м?мкін. К?птеген зерттеулерді? н?тижесіне ?ара?анда ?ндірістік жа?дайларды? конфликтісі-?леуметтік факторлардан туындайтыны белгілі болды.
Конфликтті? шешілуі-б?л бірге ж?ретін ?рекет, ?а?ты?ыс?а ?келген м?селелерді? ая?талуын тездету. Конфликтті? шешілуі екі жа?ты? да белсенділігін талап етеді, олар кнфликті? себебін жою?а тырысу керек. Конфликтіні шешу ?шін, оппонент ?згеруі керек немесе біреуі ?з ойын ?згертіп, ?з позициясынан т?суі керек. Конфликт, жиі екі адамны? бір-біріне деген суы? ?арым-?атынасынан пайда болады.
Конфликті ба?ылау, ол конфликтті шешуден ерекшеленеді, ол екі жа?тан бас?а ?шінші жа?та ?з ?ызметін к?рсетеді. Оны? ?рекеті екі жа?ты жа?тауы немесе бір оппонентті ?ана ?олдау болып табылады. Басшы мен оны? ж?мысшылары арасында?ы конфликтті? 62% шешіледі. Ал 38% б?л конфликттер шешілмей, кейде ?ршіп кетеді. 6% конфликт ?шеді, 15% бас?а м?селеге ауысып, ?ршей т?седі, 17% ?йымдастырушылы? жолмен т?седі
Конфликтті? ?шуі-б?л уа?ытша конфликтті? то?татылуы. Конфликт б?л жерде"ашы?" формадан "жабы?" форма?а ауысады. Конфликтті? ?шуі мынадай жа?дайларда болады.
к?рестегі мотивацияны? жо?алуы ( конфликт объектісі ?з актуалды?ын жо?алтады)
мотивті? бас?а керек ж?мыс?а бірден ауысуы.
ресурстарды? ?лсіреп, к?реске к?шті? ?алмауы.
Конфликтті шектеудегі негізгі т?сінік конфликтті? негізгі элементтері ликвидацияланады (шектен тыс ?алады). Шектеуді? ??рылымсызды?ына байланысты к?птеген жа?дайлар бар. Олар конфликтке ?лкен ы?пал етеді. Конфликтті шектеу келесі т?сілдерге байланысты:
конфликт тудыр?ан адамны? біреуін бас?а ж?мыс?а ауыстыру.
бір оппонентті ?за? уа?ытты? демалыс?а жіберу (командировка?а біреуін немесе екі жа?тыда жіберу)
конфликтті тудыр?ан объектіні алып алу (балалар ?рысып ?ал?ан ойыншы?ты анасы алып алады).
Бас?а конфликтіге ?ршу даму екі жа? арасында?ы жа?а м?селені? туындауынан болады.
Конфликтті? шы?уы шы?ыны к?ресті? ?орытындысы болып ?арастырылады. Б?л конфликтті? шы?ыны:
бір немесе жа?тыда шеттету.
конфликтті оны? ?ршуін білу барысында то?тату.
бір жа?ты? же?ісі.
конфликтті тудыр?ан объектіні б?ліп алу (симметриялы? немесе ассиметриялы?)
бір объектті екеуіні? де ?олдану м?мкіндігі, тіл табысу.
объектті ?олдану ережесін ??рып, тіл табысу.
бір жа?ты? екінші жа??а компенсация т?леуі.
объектке деген екі жа?ты? нем??райлы?ы.
объектілерді? альтернативті аны?талуы, ал екі жа?ты? да ?ызы?ушылы?ын басады
Конфликтті шешу критериіні? с?ра?ы ?те ма?ызды. М.Дойча американ конфликтологыны? ойынша конфликтіні? шешімімен ?орытындысы мен ?ана?аттануы. Ал В.М.Афонькова келесі критерилерді аны?тады: байланысты?, ?рекетті? то?татылуы, травмалы? факторларды шектеу, бір конфликтіге т?скен жа?ты? беделі, индивидті? позициясын ?згерту, болаша?та индивидті? белсенділігін, ?рекетін арттыру.
Конфликтті? ??рылымды? шешілуіні? критериі: ?арама-?айшылы?тарды? шешілу де?гейі болып табылады. ?айшылы?тарды? толы? шешілуі болаша?та?ы ?атынастарды? жа?сы болуына м?мкіндік береді. Айта кететінта?ы бір жайт ?р?ашанда о? жа? же?іске жетуі тиіс. А?и?атты жа?тау, ?ділдік же?ісі ?йымдастыруды? ?леуметтік психологиялы? климатына жа?сы ?сер етеді. Д?рыс емес жа?ты? да ?зіндік ?ызы?ушылы?ы барын ?мытпау керек. Егерде оларды басып, ашу келтірсек жа?а конфликтті? тууына алып келеді
Конфликтіні? алдын-алу:
Адамдармен ?арым-?атынас барысында жанжалдан ?аш?а?тауды? к?птеген ережелері бар. Оларды? ішіндегілер: 1. Егер адамды ?зі?ні? жауы?а айналдыр?ы? келмесе, оны? ойлау ?абілеті мен дарындылы?ына еш?ашан к?м?н келтірме. 2. Адамда ?зіне-?зі деген сенімін ны?айту керек. 3. Адамдармен с?йлесу барысында ?арама-?арсы пікірлері?із бол?ан жа?дайда, с?зді б?дан бастама?ыз. Адам ?ор?аныс?а дайын болу м?мкін де, барлы? ?арсы с?здер агрессияны? к?ш?юіне ?келуі м?мкін. Немесе адамны? жа?сы к??іл-к?йін сізді? ?арсы с?ра?тары?ыз б?зып, конфликт туындауы м?мкін. 4. Адамды сендіруге ?мтыла отырып, о?ан ?з пікірін айту?а м?мкіндік беру керек. ?рине, б?л ?лкен шыдамдылы?ты талап етеді, біра? ?те эффективті. Б?л ережелер с?тті болу ?шін, ол принципке айналуы керек. Кейде манипулятор-адамдар кездеседі. Олар саналы т?рде манипуляцияны ?з пайдасы ?шін ?олданды.
Келесі с?з, б?рын бол?ан конфликтерді? ?айталануынан ?алай ?аш?а?тау керек екендігі туралы болады, ?сіресе типтік. Б?ндай жа?дайларда ?ткен эпизоттарды пайдалан?ан ж?н. Оны зерттеп, оппоненттер арасында?ы ?а?ты?ыстар себебін аны?тау, ж?не ?рине, оны жою?а немесе ж?мсарту?а тырысу керек. Егер себебіне ?сер ете алмайтын жа?дай болса, онда жа?дайды ?згерту керек. Сонымен ?атар конфликтіні? алдын-алуды "іскерлік ойын" ар?ылы ж?ргізуге болады. Б?л келісідей ж?зеге асырылады; Ойын ?атысушылары топтар?а б?лініп, ?здерін м?дделі т?л?алар р?лінде ?абылдайды ж?не оларды? м?мкіндік реакциясын модельдейді. Б?ндай тактика Президент де Толльді? ?ауыпсіздік ?ызметі ар?ылы с?тті ?олданылды
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Т?л?а аралы? конфликт ж?не оны? шешілу жолдары»
Тұлғааралық конфликт және оның шешу жолдары
Конфликт латын тілінен аударылғанда кезде қақтығыс деген мағынаны білдіреді. Бұл оппоненттердің немесе субъектілердің ара қатынасындағы қарама-қарсы бағытталған мақсаттардың қызығушылықтардың, позициялардың ойлардың немесе көзқарастарының қақтығысуы. Кез-келген конфликтінің негізінде қандай да бірсылтаудағы қарама-қарсы бағыты бар жағдай жатыр немесе мақсаттарымен тілектерінің және қызығушылықтарының сәйкес келмеуі. Конфликт қиын шешілетін шиеленістер, қарама-қарсы қызығушылықтар түйіскен кезде пайда болады. Конфликт-жеке адам, әлеуметтік топ, социум деңгейіндегі қарама-қарсылық күресінің бейнесі. Сондықтан, конфликт лидерлік қатынастардың нормасы деп айту дұрыс.
Жалпы конфликт дегеніміз-адамдар арасында олардың белгілі бір ойларының, мақсаттарының, мүдделерінің, құндылықтарының және тағы басқа ерекшеліктерінің сәйкес келу, келмеуінен туатын жағдай. " Конфликт " ұғымы И.П.Павловтың ғылыми мектебінен келген "эксперименталды невроз", "қиын күй" деген терминдермен функционалды туыстықта жатыр
Ресей ғалымдары А.Я.Анцупов және А.И.Шипилов былай деп айтқан: "Өмір-бұл күрес, ал күрес-бұл конфликт ".
" Конфликт " термині көптеген құбылыстарға таралған. Әлеуметтік конфликт барлық жағынан адамдармен байланысты. Әлеуметтік конфликтте аз дегенде екі қарама-қарсы жақ болу керек. Олардың әрекеттері өз қызығушылықтарына бағытталған, осыдан екі жақтық қақтығыс пайда болады. Сондықтан да барлық конфликтке адамдарды қоздыратын қысым тән.
Әрбір конфликтте оның қатысушылары-конфликттантар болады. Оларда ерік, жігер, сана бар және өз әрекеттерінің мағынасын түсініп, оларға жауап бере алады. Әрбір қатысушы-субъект болып табылады, субъект бір немесе бірнеше адам болуы мүмкін. Қарсы субъекттер бір-біріне оппонент болады, олардан басқа да субъекттер болуы мүмкін. Бұлар бақылаушылар. Бақылаушылар екі жақ арасында бейбіт функцияны атқарады. Бірақ олар тез арада оппонент болып кетуі мүмкін. Конфликт даму үшін инцидент керек. Конфликт пәні әдетте белгілі. Кейде ұзаққа созылған конфликт кезінде оны бөліп қарастыру қиынға соғады, өйткені көптеген толықтырушы мәнжайлар көбейіп кетеді. Сонымен қатар мәні жоқ конфликттер де болады. Егер жағдай айқындалмаса, онда оппоненттер ерте әлде кеш бір-біріне зиян келтіреді
Біздің өмірімізде көп адамдар конфликтке түскен шығар. Кейде адам бір немесе бірнеше адамдармен инициатор да болып кетуі мүмкін, әлде аяқ астынан конфликтке түсіп қалуы мүмкін. Кейде еріксіз екі адамның арасына арбитр немесе бір жақты қорғаушы ретінде де боласын.
Конфликттің басталуы үш шартпен байланысты:
1. Бірінші қатысушы саналы және белсенді түрде конфликт инициаторына қарсы әрекет етеді;
2. Екінші қатысушы бұл әрекеттердің оған қарсы бағытталғанын ұғынады;
3. Үшінші қатысушы конфликт инициаторына қарсы жауап ретінде белсенді әрекеттер қолданады. Бұл мезеттен конфликт басталды деуге болады.
Конфликт элементтері:
Екі қатысушы немесе конфликттің екі жағы
Жақтардың қызығушылығы мен құндылықтардың өзара сәйкессіздігі
Қарама-қарсы жақтың қызығушылығын, жоспарын бұзуға бағытталған мінез-құлық
Басқа жаққа әсер ету үшін күш қолдану
Екі жақтардың мінез-құлығы, әрекеттерінің қарама-қайшылығы
Сыртқы орта сипаты, үшінші қатысушының болуы
Қатысушылардың өзіндік ерекшеліктері: агрессивтілік, авторитеттілік
Конфликттік қатынастың стратегиясы мен тактикасы
Конфликт критерийлері:
1. Жақтардың өзара тәуелділігі, яғни бір адамның белсенділігі басқа адамның әрекетін анықтайды, ал бұл әрекет бірінші субъектінің жауап реакциясын тудырады.
2. Жағдайды конфликілік деп ұғыну, яғни екі жақ бір-бірінің әрекетін мақсатына жетудегі, әдейі жасалынған қастық деп бағалайды.
Мінез-құлық стратегияларын таңдау: компромисске келу немесе рационалды шешім қабылдау. Конфликт даму кезінде бірнеше кезеңнен өтеді. Бұл кезеңдер міндетті және тиісті емес. Кезеңдердің ұзақтығы әр түрлі болса да, оның тізбегі бірдей.
1. Конфликт алдындағы жағдай, осы кезде конфликт кенеттен пайда болады, бірақ көбіне осы кезеңде қандай да бір алғышарттар болады. Бұл жағдайда латентті деп те айтады. Ол мына этаптардан тұрады.
Объективті проблеманы жағдайдың пайда болуы.
Жағдайды түсіну.
Конфликтті емес әдіспен жағдайды шешу.
Конфликт алдындағы жағдайдың пайда болуы.
2. Конфликт туындау үшін, бір жақ екінші жақтың қызығушылығына қысым жасайтын, әрекет ететін инцидент болуы керек осы кезеңнен бастап конфликт пайда болады, бұл екі жақтың алғашқы қақтығысуы. Егер конфликт алдындағы кезеңде конфликт эмоционалды болса, бұл кезеңде ол жарыққа шығады. Кейде, осы кезде конфликт басталып, тез аяқталып кетуі мүмкін. Ол мысалы, конфликтанттар инцидент кезінде өз конфликттерін шешеді. Ерекше жағдай-бұл "өткір конфликт ", бұл конфликтте бір адам екінші адамға физикалық жазаға дейін қорқытады.
3.Эскалация-бұл кезеңде конфликт табалдырықпен жүреді. Эскалация үздіксіз болуы мүмкін.
Кульминация кезеңінде конфликтіге түсетін екі жақтың біреуі конфликтті одан ары қарай жасай берудің қажеті жоқ екенін түсініп, конфликтілі жағдай саналайды.
5. Конфликттің бітуі яғни белгілі шешімге келуі
" Конфликт " типологиясы
Конфликт типологиясы түрлі сипаттамаларға байланысты жасалынуы мүмкін.Типологияның мәні-нақты конфликттің ерекшелігіне сай, оған адекватты, яғни сәйкес шешім табу.
А.В.Мощенко өз классификациясын былай жасады:
Қарама-қарсылықтың шиеленісуі деңгейіне байланысты соғыс, жанжал, араздық, ұрыс-керіс. Мәселелік-іс-әрекеттік белгісі бойынша мынадай конфликттерді бөлуге болады: басқарушылық, педагогикалық, өндірістік, экономикалық, саяси.
Адамдардың конфликтке түсу деңгейіне байланысты: тұлғаіштік , тұлғааралық, тұлға және топ арасындағы, топаралық, коллектив аралық, партия аралық,мемлекет аралық. Егер конфликттер нақты дұрыс шешім қабылдауға және өзара қатынастарды дамытуға мүмкіндік берсе, оларды конструктивті конфликт деп атайды. Ал, эффективті қатынасқа және шешім қабылдауға кедергі жасайтын конфликттерді деструктивті конфликт дейміз
Конфликттің негізгі 5 типі бар, олар:
Тұлғаіштік
Тұлғааралық
Тұлға мен топ арасындағы
Топаралық
Әлеуметтік конфликт
Тұлғааралық конфликт ең көп тараған конфликт типі және ол тұлғаіштік конфликпен тығыз байланысты. Бұл конфликт түрлі көзқарастар мен құндылықтарға немесе жеке тұлғалар арасында көрінуі мүмкін. Оған отбасы конфликтерін де жатқызуға болады: ерлі зайыпты, ата-ана, бала, ерлі зайыпты-туыстар арасындағы конфликтер. йымдарда тұлғааралық конфликт түрліше көрініс табады. Көптеген жетекшілер бұл конфликтің негізгі себебін мінездің сәйкес келмеуінен көреді. Шынында да, мінез-құлықтың, көзқарастардың ерекшелігі себебін, бір-бірімен қатынас орната алмайтын адамдар бар. Бірақ, бұл конфликтердің себебі-объективті. Көбінесе бұл-шектелген ресурстар үшін күрес: материалды тәсілдер, өндірістік аудандар, т.б.
Тұлғааралық конфликтердің ерекшелігі мынада:
Адамдардың қарама-қарсылығы, олардың жеке мотивтердің соқтығысуынан болады.
Белгілі барлық себептер спектрі көрінеді: жалпы және жеке, объективті және субъективті.
Тұлғааралық конфликт мінезді, темпераментті, интелектті және де басқа да индивидуалды-психологиялық ерекшеліктерін тексеретін өзіндік полигон болып табылады.
Конфликтке түскен субъектілердің барлық қатынастары және жоғары эмоционалдылығымен ерекшеленеді.
Қоршағандардың қызығушылығын қамтиды.
Конфликт тұлғалық және топтық қызығушылықтар негізінде туады. Оның туу себебі, топтың ойына қарсы шыққан жеке тұлға болуы мүмкін. Көптеген зерттеулердің нәтижесіне қарағанда өндірістік жағдайлардың конфликтісі-әлеуметтік факторлардан туындайтыны белгілі болды.
Конфликтінің түрлері.
1. Ашық және жабық конфликт
2. Мотивациялық конфликт
3. Коммуникация (қарым-қатынас) конфликті
4. Мақсатқа жету жолындағы конфликт
5. Статустық конфликт
6. Жеке және топтық конфликтілер
7. Таңдау конфликтісі
8. Аз мөлшердегі қатыгездікті таңдау конфликті
9. Қарама-қарсы қабылдау конфликті
10. Қажеттілік конфликтісі
11. Әлеуметтік норманың және қажеттілік конфликтісі.
Конфликті шешудегі формалар мен критерилер, қорытындылар:
Конфликтологияда конфликті аяқтаудағы деңгейді конфликті шешу термині мен атау дәстүрлі болды. Алайда көптеген авторлар басқада түсініктерді енгізген. Мысалы: "өшу" (В.Бойко, А.Ковалев), "жеңу" (Н.Феденко, В.Галицкий), "айқасу" (А.Каменев), "өшіру" (А.Рапопорт), "өзіндік шешім" (А.Анцупов), "алыптастау" (Р.Аккоф, Ф.Эмери), "ретке салу" "(А.Гозман) "және т.б.
Берілген түсініктерден ең кең тараған түрі конфликтің шешілуін неше түрлі жолдармен шешу. Конфликті шешудің негізгі формалары: шешу, өшу, шектеу, басқа конфликтіге ауытқу.
Конфликттің шешілуі-бұл бірге жүретін әрекет, қақтығысқа әкелген мәселелердің аяқталуын тездету. Конфликттің шешілуі екі жақтың да белсенділігін талап етеді, олар кнфликтің себебін жоюға тырысу керек. Конфликтіні шешу үшін, оппонент өзгеруі керек немесе біреуі өз ойын өзгертіп, өз позициясынан түсуі керек. Конфликт , жиі екі адамның бір-біріне деген суық қарым-қатынасынан пайда болады.
Конфликті бақылау, ол конфликтті шешуден ерекшеленеді, ол екі жақтан басқа үшінші жақта өз қызметін көрсетеді. Оның әрекеті екі жақты жақтауы немесе бір оппонентті ғана қолдау болып табылады. Басшы мен оның жұмысшылары арасындағы конфликттің 62% шешіледі. Ал 38% бұл конфликттер шешілмей, кейде өршіп кетеді. 6% конфликт өшеді, 15% басқа мәселеге ауысып, өршей түседі, 17% ұйымдастырушылық жолмен түседі
Конфликттің өшуі-бұл уақытша конфликттің тоқтатылуы. Конфликт бұл жерде"ашық" формадан "жабық" формаға ауысады. Конфликттің өшуі мынадай жағдайларда болады.
күрестегі мотивацияның жоғалуы ( конфликт объектісі өз актуалдығын жоғалтады)
мотивтің басқа керек жұмысқа бірден ауысуы.
ресурстардың әлсіреп, күреске күштің қалмауы.
Конфликтті шектеудегі негізгі түсінік конфликттің негізгі элементтері ликвидацияланады (шектен тыс қалады). Шектеудің құрылымсыздығына байланысты көптеген жағдайлар бар. Олар конфликтке үлкен ықпал етеді. Конфликтті шектеу келесі тәсілдерге байланысты:
конфликт тудырған адамның біреуін басқа жұмысқа ауыстыру.
бір оппонентті ұзақ уақыттың демалысқа жіберу (командировкаға біреуін немесе екі жақтыда жіберу)
конфликтті тудырған объектіні алып алу (балалар ұрысып қалған ойыншықты анасы алып алады).
Басқа конфликтіге өршу даму екі жақ арасындағы жаңа мәселенің туындауынан болады.
Конфликттің шығуы шығыны күрестің қорытындысы болып қарастырылады. Бұл конфликттің шығыны:
бір немесе жақтыда шеттету.
конфликтті оның өршуін білу барысында тоқтату.
бір жақтың жеңісі.
конфликтті тудырған объектіні бөліп алу (симметриялық немесе ассиметриялық)
бір объектті екеуінің де қолдану мүмкіндігі, тіл табысу.
объектті қолдану ережесін құрып, тіл табысу.
бір жақтың екінші жаққа компенсация төлеуі.
объектке деген екі жақтың немқұрайлығы.
объектілердің альтернативті анықталуы, ал екі жақтың да қызығушылығын басады
Конфликтті шешу критериінің сұрағы өте маңызды. М.Дойча американ конфликтологының ойынша конфликтінің шешімімен қорытындысы мен қанағаттануы. Ал В.М.Афонькова келесі критерилерді анықтады: байланыстың, әрекеттің тоқтатылуы, травмалық факторларды шектеу, бір конфликтіге түскен жақтың беделі, индивидтің позициясын өзгерту, болашақта индивидтің белсенділігін, әрекетін арттыру.
Конфликттің құрылымдық шешілуінің критериі: қарама-қайшылықтардың шешілу деңгейі болып табылады. Қайшылықтардың толық шешілуі болашақтағы қатынастардың жақсы болуына мүмкіндік береді. Айта кететінтағы бір жайт әрқашанда оң жақ жеңіске жетуі тиіс. Ақиқатты жақтау, әділдік жеңісі ұйымдастырудың әлеуметтік психологиялық климатына жақсы әсер етеді. Дұрыс емес жақтың да өзіндік қызығушылығы барын ұмытпау керек. Егерде оларды басып, ашу келтірсек жаңа конфликттің тууына алып келеді
Конфликтінің алдын-алу:
Адамдармен қарым-қатынас барысында жанжалдан қашқақтаудың көптеген ережелері бар. Олардың ішіндегілер: 1. Егер адамды өзіңнің жауыңа айналдырғың келмесе, оның ойлау қабілеті мен дарындылығына ешқашан күмән келтірме. 2. Адамда өзіне-өзі деген сенімін нығайту керек. 3. Адамдармен сөйлесу барысында қарама-қарсы пікірлеріңіз болған жағдайда, сөзді бұдан бастамаңыз. Адам қорғанысқа дайын болу мүмкін де, барлық қарсы сөздер агрессияның күшүюіне әкелуі мүмкін. Немесе адамның жақсы көңіл-күйін сіздің қарсы сұрақтарыңыз бұзып, конфликт туындауы мүмкін. 4. Адамды сендіруге ұмтыла отырып, оған өз пікірін айтуға мүмкіндік беру керек. Әрине, бұл үлкен шыдамдылықты талап етеді, бірақ өте эффективті. Бұл ережелер сәтті болу үшін, ол принципке айналуы керек. Кейде манипулятор-адамдар кездеседі. Олар саналы түрде манипуляцияны өз пайдасы үшін қолданды.
Келесі сөз, бұрын болған конфликтердің қайталануынан қалай қашқақтау керек екендігі туралы болады, әсіресе типтік. Бұндай жағдайларда өткен эпизоттарды пайдаланған жөн. Оны зерттеп, оппоненттер арасындағы қақтығыстар себебін анықтау, және әрине, оны жоюға немесе жұмсартуға тырысу керек. Егер себебіне әсер ете алмайтын жағдай болса, онда жағдайды өзгерту керек. Сонымен қатар конфликтінің алдын-алуды "іскерлік ойын" арқылы жүргізуге болады. Бұл келісідей жүзеге асырылады; Ойын қатысушылары топтарға бөлініп, өздерін мүдделі тұлғалар рөлінде қабылдайды және олардың мүмкіндік реакциясын модельдейді. Бұндай тактика Президент де Толльдің қауыпсіздік қызметі арқылы сәтті қолданылды
