Психолого-педагогические условия обучения казахскому языку детей 4-х лет.

Учитель казахского языка

я/с №8 «Сказка»,ЗКО г.Уральск

Магистр филологических наук

Татаханова Айдана Сабыровна

Язык – неотъемлемый компонент традиций и культуры народа. Дети – будущее страны, и от нас, взрослых, зависит ее процветание. Государственный язык – символ суверенного Казахстана наряду с флагом, гербом и гимном. На государственный язык возложена важная миссия объединения народов нашей    многонациональной республики. Политика государства диктует свои требования: на сегодняшний день знать казахский язык обязаны представители всех народностей, проживающих в нашей стране. Поэтому изучение казахского языка с раннего детства - требование времени.

Начинать изучать казахский язык в детском саду оптимально с трех лет. Но что делать, если в семье ребенка никто не говорит по-казахски? Тогда придут на помощь современные лингвистические методики, применяемые квалифицированными педагогами. Обычно родители задаются вопросом: «А не рано ли моему ребенку изучать новый для него язык? Получится ли у него?». Педагоги единодушны: «Обязательно получится!». Главное – преподнести ребенку новую для него информацию занимательно, без принуждения. На занятиях воспитатель познакомит малышей с обычаями и традициями казахского народа, поможет запомнить несложные песенки, стихи, пословицы и загадки. Особенно хорошо зарекомендовали себя стихи-считалочки, в которых знакомые ребенку слова на русском языке рифмуются с новыми – на казахском.

Когда стоит начинать изучение казахского языка? Большинство преподавателей казахского языка считают, что начинать изучение языка следует с начальной школы – с двух, трех лет. Дело в том, что в этом возрасте ребята уже способны воспринимать достаточно большой объём новых знаний. Кроме того, дети этого возраста более восприимчивы к языкам, легко и с удовольствием копируют взрослых, не боятся сделать ошибку.

Что делать, если ребёнок не хочет заниматься казахским? Прежде всего, нужно доброжелательно поговорить с ребёнком и выяснить, чем именно вызвано его нежелание. Основных причин две: 1) заниматься казахским ребёнку неинтересно и 2) заниматься казахским ему трудно. Если у ребёнка нет интереса к казахскому языку, постарайтесь заинтересовать его с помощью обучающих мультфильмов, компьютерных программ, специальных детских сайтов об изучении казахского языка. Если ребёнку трудно заниматься казахским языком, обязательно посоветуйтесь со своим учителем казахского языка. Именно учитель может подсказать вам, как лучше учить новые слова. Хороший специалист может сделать очень многое для того, чтобы решить ваши проблемы.

Как с ребёнком учить слова? Вот несколько советов.

Карточки – просто и эффективно. Купите блок разноцветных одинаковых листочков (или нарежьте небольшие карточки из старых неиспользованных тетрадок). С одной стороны пишете казахское слово на другой стороне – перевод, а лучше рисунок. Карточки делайте вместе с детьми. Хранить карточки можно в специальных конвертах, конверты лучше подписывать по темам, например, «Цвета», «Цифры», «Эмоции (прилагательные)», «Животные» и так далее. Берите с собой эти конверты в транспорт, в очереди и играйте с ребёнком в карточки всегда, когда у вас образуется свободное время, которое бесполезно тратится. Вы даже не представляете себе, какой словарный запас можно приобрести за один год поездок в автобусе, например, в музыкальную школу!

Ещё один способ учить слова – это подписывать вещи в комнате ребёнка, т.е. наклеивать стикеры, которые не оставляют следов и довольно долго держатся на поверхностях. Подписать можно стол и лампу, стену и кровать, мяч и пианино – идея понятна.

Как научить ребёнка правильно произносить слова? Прежде всего, нужно обязательно отметить, что постановка правильного произношения – это долгий процесс, который требует большого количества упражнений на развитие у ребёнка слуха, умения различать звуки своего и родного языка, умения эти звуки правильно произносить. Если вы сами не знаете казахского, то лучшим способом помочь ребёнку освоить казахское произношение – это слушать вместе с ним и пытаться повторять слова за обучающими дисками с песнями и рифмовками, которые были начитаны носителями языка.

Если же вы казахский знаете, то в принципе нужно с ребёнком делать то же самое – слушать аудио, пытаться повторять. Также родители, которые знают язык достаточно хорошо, могут играть с детьми в весёлую игру на произношение. Игра состоит в том, чтобы брать предложение или стишок на русском и заменять в нём один «русский» звук на «казахский».

Очень важно не отбить у детей желание заниматься казахским языком, принцип «не навреди!» верен и по отношению к педагогике. Запаситесь терпением, подберите интересный учебный материал с учётом индивидуальных особенностей вашего ребёнка. И помните! Чем меньше ребенок, тем больше у него шансов овладеть вторым языком в максимальном объеме и с нормальным произношением.

Ұлттық ойын түрлері

«Асық ату»  - Қазақ халқының ұлттық ойындарының бірі.

Ұлттық ойындары көбінесе әр халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайларына, шаруашылың мүмкіншіліктеріне байланысты қалыптасқан. Қазақ халқының ұлттық ойындарының көбі табиғи заттармен ойнауға негізделген. Шаруашылығы мал шаруашылығына негізделгендіктен қазақ халқының ұлт ойындары да осыған икемделеді. Әсіресе, қойды көп өсіргендіктен, балалар ойынының көбі қой асығымен байланысты болып келеді. Сондықтан асық ойындары ұлт ойындарының ішіндегі арыдан келе жатқан көнелерінің бірі болып табылады. Асық ойыны баланың жастайынан жүйке жүйелерін шыңдап, оларды дәлдікке, ұстамдылыққа, байсалдылыққа тәрбиелейді. Мұндай қасиеті болмаса, адамда төзімділік, шыдамдылық та болмайды. Ондай қасиеттері болмаса, адам ойында да, өмірде де көздеген мақсатынан шыға бермейді. Бұл ойынның еңбектеген баладан, еңкейген кәріге дейін ойнайтын түрлері болған.

1. «Түйілген орамал»

Жүргізуші ойынды өзі бастайды.Ең алдымен балаларды айналасына жинап алады да «1,2,3» - деп дауыстайды.Осы кезде балалар жан-жаққа бытырай қашады. Ал ойын жүргізушісі қолында түйілген орамалы бар баланы  қуалайды. Ол орамалды басқа біреуге лақтырады қағып алған бала қаша жөнеледі. Осылайша ойын жүргізіледі,түйулі орамалды алғанша қуалай береді. Ұсталған ойыншы көпшілік ұйғарымымен ортада тұрып өнер көрсетеді. Одан кейін ойын жүргізуші ауыстырылады. Ойын ойнап болған соң балалар шеңбер жасап тұрады.

1. «Қыз –қуу»

Балалар арасынан бір ер бала,бір қызды(ағаш атпен)қуады.Бала қызға жетіп қолынан ұстаса ол жеңіске жеткені.Кейде қызды 2 бала да қуады қай бала бұрын жетіп қыз қолын ұстаса сол бала жеңіске жетеді.

1. "Ұшты-ұшты" — ұлттық ойын.

«Ойынды үй ішінде де, сыртта да ойнауға болады. Ойынға қатынасушылар орталарынан ойынды басқарушы сайлап алады. Ойын бастаушы ойынға қатынасушыларды столды айналдыра отырғызады немесе шеңбер құрғызып дөңгелене тұрғызады да, ойнаушылардан оң жақ сұқ қолын столдың үстіне тигізе көтеріп, «ұшты-ұшты» деп отыруларын сұрайды, өзі де солай істеп көрсетеді. Бұдан кейін ол:

— Мен ұша алатын затты атап, «ұшты» деп қолымды көтергенде, бәрің де тез қолдарыңды көтеріп, алақандарыңды жазып, «ұшты-ұшты» деп қалықтатып тұрасыңдар. Бұл «ұшқандарың»: «Мысалы, «қаз ұшты» десем, сендер де «ұшыңдар». Енді мен әдейі өздеріңді жаңылдыру үшін әлгі затпен аты ұйқас тағы бір ұша алмайтын нәрсені атап, «ұшты» деп қолымды көтерсем, онда сендер ұшпайсыңдар. Мысалы, «қаз ұшты». Бұл жағдайда ұшпайсыңдар. Ұша алатын затты атағанда ұшпай қалған, сол сияқты ұша алмайтын затты атағанда «ұшып кеткен» ойнаушы ұпай тартады,— деп түсіндіреді.

Бұдан кейін ұпайдың шарты туралы келісіп алады. Мысалы, бір ұпай 2 ауыз ән салу, не 3 жұмбақ шешу, не 3 жаңылтпаш айту немесе өз көлеңкесімен сөйлесу, көзін байлатып ортаға шығып, «Соқыр теке» болу, т. б. ұпай көбейген сайын бұл сияқты шарттар да көбейе береді. Ойын басталады:

Ұшты, ұшты, ұшты — тарғақ ұшты! (ұшады)
Ұшты, ұшты, ұшты — жарғақ ұшты! (ұшпайды)
Ұшты, ұшты, ұшты — үкі ұшты! (ұшады)
Ұшты, ұшты, ұшты — түлкі ұшты! (үшпайды)
Ұшты, ұшты, ұшты — бүркіт ұшты! (ұшады)
Ұшты, ұшты, ұшты — іркіт ұшты! (ұшпайды)
Ұшты, ұшты, ұшты — үйрек ұшты! (ұшады)
Ұшты, ұшты, ұшты — бүйрек ұшты! (үшпайды)
Ұшты, ұшты, ұшты — кекілік ұшты! (ұшады)
Ұшты, ұшты, ұшты — кекілің ұшты! (ұшпайды)
Ұшты, ұшты, ұшты — қызғыш ұшты (ұшады)
Ұшты, ұшты, ұшты — сызғыш ұшты! (ұшпайды)

Осы тәртіппен ойын жүргізіле береді. Ойын қатынасушылардың сезімталдығын шыңдап, тез жедел ойлай біліп, нақты әрекет жасауға, іштей жинақы болуға қалыптастырады. 

Соқыртеке.

Ойыншылар дөңгелене тұрады. Ортаға орамалмен көзі байланған адамды – «соқыртекені» шығарады. Шеңбер бойынша тұрған ойынға қатысушылар «соқыртекені» түрткілейді. Ол сол кезде түрткен ойыншыны ұстап алып, атын айтуға тиіс. «Соқыртекенің» тыныш тұрған ойыншыны да ұстап алуына болады.

1. Түйе мен бота.

Ойын көгалды жерде немесе спорт залда өтеді. Балалардың санына шек қойылмайды. Бұл ойын орыс халқының «мысық-тышқан» ойынына ұқсас. Оның басқарушының нұсқауымен бір бала түйе болады, екіншісі ботаның роліне сайланады. Қалған ойыншылар өзара қолдарынан ұстап, шеңбер бойына қатарға тұрады. Түйе шеңбердің сыртында, ал ботасы ішінде қалады 
Түйе шеңбердің сыртында жүріп ботасына үйге жүр дейді. Бота жоқ, үйге бармаймын дейді. Түйе ботасын әкетпек болып қуа бастайды. Ал бота шеңбер бойымен айнала қашады. Ойын шарты бойынша бота шеңбердің ішіне кіріп-шығып, еркін қозғалып жүре алады. Ал түйені аса еркіне жібермей, кей кездерде шеңбердін ішіне еркін кіріп-шығуына әртүрлі кедергілер жасалады, яғни шеңбер бойындағы ойыншылар қысып қалады. Ақырында түйе алдап жүріп ботасын колға түсіргенде, бота жібер дейді. Түйе жібермеймін дейді. Осы сәтте шеңбер бойында тұрған ойыншылар түйені қоршап, ұстап алып:- «шөк, шөк» деп түйені шөгеруге тырысады. Түйе оған көнгісі келмегенімен көпшілік болып шөгереді, яғни жүресінен отырады. 
Содан кейін ойыншылар сапқа тұрып, кезек-тесіп ботадан бастап шөккен түйенін үстінен бір-бірлеп секіре бастайды. Ойын шарты бойынша түйе жүресінен екі колын жерге тіреп отырады да, үстінен секіргендерді орнынан козғалмай қолымен ғана ұстай алады. Осы кезде түйе үстінен секірген ойыншылардын кайсысын бірінщі ұстаса, сол түйенің ролін ойнайды да, екінші ұстағаны ботаның ролін ойнайды. Осылайша ойынды қайта жалғастыруға болады. Түйенің үстінен секірген ойыншы оған колымен, болмаса аяғымен тиюіне болмайды. Түйенін үстінен секіргенде мүмкіндік болғанша алысқа түсуге тырысады.

1. «Арқан тарту»

Екі топқа бөлінген балалармен немесе екі баламен ойналады. Арқанның екі жағынан екі бала немесе екі топқа  бөлінген балалар тартысады. Қай топ арқанды өз жағына тартып, алып келсе сол топ жеңіске жетеді. Екі бала тартысқанда қай бала өзіне қарай арқанды тартып екіші баланы құлатса, құламаған бала жеңіске жетеді.