Олоҥхону детсад саастаах оҕолорго үөрэтии

МБДОУ детский сад «Сайыына» Габышева Анна Павловна

Воспитатель высшей категории

Олоҥхону оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго үөрэтии

Нэһилиэк таһымыгар олордорбут хас биирдии иитээччи саха норуот тылынан суоруллубут уус-уран айымньытын кыра оҕо сааһыттан дьарыктаан, үүнэр кэнчээри ыччакка билиҥҥи үйэҕэ устунан умнууга хаалар куттал баарын өй-санаа өттүнэн уларытарга, салгыы сайыннарарга уонна тарҕатарга сүдү улахан оруолу ылар. Ити курдук, биир саамай бастыҥ саха норуотун уус-уран айымньыларыттан буолар – олоҥхо.

Олоҥхо киһи кыаҕын, күүһүн, үтүөтүн уруйдуур, уран тылга уһуйан күүстээх санааны күөдьүтэр, эрэл, эрчим санааны иҥэрэр ураты тыыннаах айымньы. Олоҥхо үүнэр көлүөнэни элбэххэ үөрэтэр, сахалыы кутун-сүрүн эргитэн, кулгааҕынан арыйан олоҥхо кэрэ эйгэтигэр киллэрэн, олоҥхоһут курдук тобуллаҕас толкуйдаах, өркөн өйдөөх, уус-уран хомоҕой тыыллаах, сахалыы сиэрдээх буоларга бастакы олуктарын ууран иитэр-үөрэтэр биһиги оҕо саадын иитээччилэрин сүрүн сыалбытынан буолар. Бүтүн дойдулар олоҥхону уруйдууллар диэтэххэ, олус омун буолбата буолуо.

Хайдах саҕаламмытай?

Олоҥхону хайа баҕарар киһиэхэ үөрэтии улахан оруоллааҕын бары бэркэ билэбит. Кыра оҕону олоҥхо эйгэтигэр такайан үөрэтэр, иитэр өссө эбии икки бүк оруола улахан. Бу сытыы боппуруос.

Аҥардас оҕо өйө сайдарыгар оскуолаҕа киириэн иннинээҕи кэмэ уһулуччу суолталаах. Онон оҕону кыра сааһыттан олоҥхоҕо сыһыаран иитээһин саҥа хаачыстыба курдук тупсарыллан туһаныллыахтаах. Ол гынан баран, бу сорук күчүмэҕэй, тоҕо диэтэххэ олоҥхону кыра оҕоҕо тиэрдии үгүс сыраны, ураты сыһыаны эрэйэр. Ол иһин күннээҕи олоххо оонньуу быһыытынан дьарыктары тэрийэн кэпсээн, иһитиннэрэн үөрэттэххэ оҕо ордук ылынар эбит. Иитээччи оҕоҕо тиэрдэр бары сатабылын туһанан айымньылаахтык үлэлээтэҕинэ, оҕо олоҥхо эйгэтигэр сыстан түргэнник киирэр диэн бэлиэтии көрдүбүт. Сааһыттан тутулуга суох кини истэр дьоҕура сайдар, ону тэҥэ салгыы бэйэтин тылынан кэпсээн, ис хоһоонун өйдүүр кыаҕа күүһүрэр. Ити курдук, Үөһээ Бүлүү улууһун Кэнтик нэһилиэгин “Сайыына” оҕо саадыгар, иитээччиллэр сүбэлэһэн, сахалыы сиэрдээх эбии үөрэхтээһин саҥа ньыматын киллэрэргэ күһэллэбит. Төрөппүттэр да, иитээччилэр да саҥа ньымалары сэргээн, эйэ-дэмнээхтик сөбүлэһэн, оскуола саастаах оҕолорго нэһилиэк оскуолатыгар олоҥхо фольклорун ансаамбыла үрдүк ситиһиилэрин бэлиэтии көрөн оскуолаҕа киириэн иининээҕи саастаах оҕоҕо дьарыктыырга санаммыппыт. Биһиги санаабытыгар, бу саҥа ньыма, мэйии үлэтин эрчийэн, дириҥэтэн, кэҥэтэн сайдан эрэр оҕо араас эйгэҕэ бэлэмнээх буолан тахсалларыгар көмө буолара дэгиттэр сөптөөх уонна туһалаах .

Оҕону олоҥхоҕо угуйуу

Бу дьарык сүрүн сыалынан олоҥхо дьоруойдарын билиһиннэрии, оттон сүрүн соругунан оҕолорго сахалыы өйдөбүлү, олоҥхо тылын-өһүн, пластилинынан остуоруйа дьоруойдарын мэһийэн оҥорорго үөрэтии буолар.

Манна оҕо 4-6 сааһыгар диэри олоҥхо тылын болҕомтолоохтук истэргэ, айыы уонна абааһы бухатыырдарын, үгүс араа дьоруойдарын, тулалыыр эйгэтин, дьонун-сэргэтин араара үөрэнэр эбит. Ол курдук, айыы дьоно сырдыгы тарҕаталлар, абааһы өттө хараҥаны батыһар диэн өйдөбүлү сыыйа быһааран бараллар. Аны туран оҕо иннигэр кыаллар соруктар туруохтаахтар, олору кыайарга оҕо бэйэтин кыаҕар сөптөөхтүк өйүн-санаатын күүрдүөхтээх. Онон олоҥхону иһитиннэрии кыра оҕону сылаппат курдук ыытыллыахтаах. Аны туран, оҕотун таптыыр иитээччи бэйэтин эмиэ иитиэхтээх. Кэнчээри ыччаты иитэрин быһыытынан, олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылаан иһиэхтээх. Биллэн турар, иитээчи бэйэтин толбулугас сатабылыттан, олоҥхо эйгэтигэр киэҥ билиититтэн уонна үөрэтэр дьоҕуруттан эмиэ улахан тутулуктаах. Ардыгар актерскай сатамньытын туттан үҥкүүлээн көрдөрдөҕүнэ, куолаһын уларытан ыллаан, ардыгар туойан иһитиннэрдэҕинэ кыра оҕо интэриэһин күүһүрдэрэ көһүннэ.

Иитээчии дьарыгын иитиллээччилэргэ ытыан иннинэ олоҥхо тутулун, суолтатын, кистэлэҥнэрин, сүрүн уобарастарын үөрэтэн, уратытын арааран сөптөөх былааны оҥостон үөрэтэрэ сатабыллаах. Маны даҕатан, иитээччи кыра оҕоҕо ыраас судургу тылынан ырытан, бэлиэтэнэн баран уонна оонньууга холбуу сыһыаран араас ньымалары туттарга үөрэниэхтээх. Ол кэннэ дьарык суолтатынан оҕоҕо өйдөнүмтүө, тиийимтиэ гына олоҥхону иитээччи бэйэтэ кэпсиирэ ирдэнэр. Бастакытынан, оҕолор 4-6 саастарыгар тугу барытын ылынар, иҥэринэр кэмнэригэр биһиги остуоруйа дьоруойдарын пластилинынан тутан-хабан оҥотторон маҥнайгы хардыыга тэҥнээх оҕоҕо бөдөҥ айымньыны - олоҥхону билиһиннэрэбит. Олоҥхоҕо этиллэр уонна туойуллар “сырдык күүс кыахтаах” диэн ытык өйдөбүлү иҥэриэххэ сөп эбит диэн биир санааҕа кэллибит. Оҕо пластилинынан остуоруйа дьоруойдарын оҥоро олорон уус-уран айымньыны кыһанан истэр, өйүгэр-санаатыгар ойуулаан, дьүһүннээн оҥорон көрөр, салгыы саҥарарга сорунан туран дьулуһар уонна толкуйдуур дьоҕурун кыаҕа күүһүрэр. Бу курдук, олоҥхо ис хоһоонун иитиллээччилэргэ оргуй, наллаан олорон кэпсэтэн, сэһэргэһэн, сырдык-хараҥа күүстэр киирсиилэрин үөрэтэн, сырдыкка талаһарга дьарыктаан тэрийэн ыытабыт. Иккиһинэн, пластилины көмөлөһүннэрэн олоҥхону үөрэтии оҕо алын моторикатын, айар, ойуулур дьоҕурун, илии, харах сүрүннээһинин сайыннарарга, ардыгар араас майгылаах оҕо чуумпурарыгар, уоскуйан олороругар уонна ордук болҕомтотун тардарга интэриэһинэй дьарык буолан тахсар.

Олоҥхо сиэргэ-майгыга иитэргэ туһалаах

Оҕолорго төрөөбүт-үөскээбит дойдуларын таптыырга, харыстыырга үөрэтэр. Бу дьарык ордук оҕону кытта биирдиилээн үлэлээһиҥҥэ барсар, күн иккис аҥаарыгар ордук ыытарга табыгастаах. Олоҥхону аахтарыам иннинэ олоҥхо олук хоһоонун ааҕан, ис хоһоонун кэпсиибин, олоҥхоҕо баар дьоруойдар тоҕо кыайбыттарын, кыайтарбыттарын оҕолору кытта тэҕҕҥҥэ ырытабыт. Олоҥхо сүрүн өйдөбүлүн үтүөҕэ-ырааска, кырдьыкка дьулуспутун, сырдык күүс кыайарын, албыҥҥа олоҕурбут күүс хотторорун билиһиннэрэбин. Төһө даҕаны оҕо кыра саастааҕын иһин саха оҕолоро олоҥхо тылын-өһүн быһааран биэрэн остуоруйаҕа тэҥэ сиһилии кэпсээтэххэ оҕолор олус сэргииллэр, үөрэтэргэ дьулуһаллар. Тыл сүмэтин эттэригэр-хааннарыггар иҥэрэллэр, саха буолалларынан киэн тутта улааталлар дии саныыбын.

Бэлиэтээн эттэххэ, бу ньыма, өй-санаа баайын хаҥатыы, айымньыга көстөр дьоруойдар тустарынан иһитиннэрэн үтүөҕэ, киһилии сиэргэ-майгыга иитэргэ туһалаах. Үлэбитигэр бу ньыманы туттан, иитиллээчилэргэ олоҥхо саха норуотугар ураты сүдү чыпчаал буоларын, киһини, норуоту иитэр кыаҕа ураты күүстээҕин көрөн быһаардыбыт.

Олоҥхону детсад саастаах оҕоҕо үөрэтии былаана