Мектепке дейінгі жаста?ы балаларды? танымды? ??зыреттіліктерін ?алыптастыру

«­Қостанай қаласы әкімдігінің

Қостанай қаласы әкімдігінің

Білім бөлімінің №11 бөбекжай-бақшасы»

мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорны

Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық құзыреттіліктерін қалыптастыру

Тәрбиеші: Меден Т.

Қостанай қаласы

2016

Мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқытуда алға қойған танымдық іс –әрекеттің дағдыларын меңгерген, әлемнің тұтас бейнесін түсінуге және ақпаратты өмірлік маңызды мәселелерді шешуде қолдану қабілетті тұлға қалыптастыру. Мектепке дейінгі ұйымдағы оқу үдерісін ұйымдастыру базалық білім, білік, дағдыларға жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтар негізінде мектеп жасына дейінгі балалардың түйінді құзіреттілігінің қалыптасыуын қамтамасыз етеді. Осыған сәйкес мектепке дейінгі балалардың бойында қоршаған ортаға қызығушылық білдіруге, жан-жақты білімді меңгертуге танымдық құзыреттілікті қалыптастыру басым бағыттарының бірі болып табылады.

Заттардың қасиеттері мен белгілерін танымдық дәрежесінде қарастырады. Көрнекі- әсерлі және көрнекі- бейнелі тұрғыда танымдық міндеттерді шеше алады, ұқсастығы мен ерекшелігін ажыратуға, түрлі негіздемелер бойынша топтастыруға және жүйелеуге қабідетті. Құрастырудың бірнеше қарапайым жалпылама тәсілдерін меңгереді және түрлі нәтижеге жету үшін бір тәсілді қайталай береді. Қоршаған ортаның түрлілігін, өсімдіктер мен жануарлардың белгілері мен қасиеттерін, тіршілік ортасымен өзара байланысын түсінеді. Геометриялық пішіндердің құрылымдық сипаттамасын, тура және кері сандық қатынас ретін біледі. Эксперименталды іс- әрекетте мақсат қойып, нәтижеге жетеді. Жаңа ақпаратты қалай ұсыну керектігін, оның кімге қызық екендігін түсінеді. 

Мектепке дейінгі білім берудің мемлекеттік стандартының «Таным» білім беру саласының мақсаты: «танымдық әрекеттің дағдыларын игерген, әлемнің тұтас бейнесін түсінуге және ақпаратты өмірлік маңызды мәселелерді шешуде қолдануға қабілетті тұлға қалыптастыру».

Сондықтан да «Таным» білім беру саласының міндеттеріне табиғы және танымдық –тілдік дамуды қамтамасыз ететін, қоршаған ортамен, экология негіздерімен таныстыру, математикалық түсініктерді қалыптастыру, сенсорлық тәрбие беру ғана емес, баланың әлеуметтік – тұлғасының дамуы соның ішінде:

• Үлкендермен, құрдастарымен өзара әрекеттестікте белсенді тәжірибесін қалыптастыру мен дамыту;

• Құрбыларымен қарым –қатынаста танымдық және тұлғалық,м іскерлік дағдыларын және белсенді іскерлігін дамыту;

• Өзінің білімін айналасындағылармен бөлісу;

• Өзінің ойын идеясын, шешімін сақтау іскерлігін;

• Күшіне деген сенімділікке ие болу және т.б.

Бала танымдық ортаны әр түрлі таным тәсілдері арқылы меңгереді.

• Талдау, салыстыру, топтастыру, түрге бөлу, пайымдау, жалпылау, қорытындылау;

• Қоршаған ортаның өзара байланысын, құбылыстардың сан алуандық қасиетін бейнелеу;

• Ақпаратты кодтау және қайта кодтауды қолдану;

Баланың білімқұмарлығы, табиғы нысандар мен құбылыстарды ықыласпен түсінуі үлкен үшін баланы әлем, табиғатпен таныстыру арқылы жүзеге асатын негізгі нүстесі болуы керек.

«Таным» білім беру саласының мазмұнын меңгеру жолы құбылыстар мен қоршаған нысандарды тану жұмыстарын ұйымдастырумен шектеліп қана қалмау керек.

Қоршаған ортаны тұтастай қабылдауын қалыптастыру және табиғатты шығармашылықпен тануды дамытуда оның нысаналары туралы білімдерінің жиынтығы емес, табиғаттың негізгі заңдылықтарын айқындай білу іскерлігін дамыту маңызды;

• Жыл мезгілдерінің ауысуы;

• Тірі табиғаттағы өзгерістердің тәуелділігі, өлі табиғаттың жағдайының өзгеруіне байланысты жануарлар мен өсімдіктердің тіршілігінің өзгеруі,

• Күн- түн, ауа-райы жағдайы- ашық және бұлтты, суық, ыстық, сыз;

• Қар, жауын –шашын және т.б. болуы ықпал ететінін түсіндіру;

«Таным» білім беру саласында экологиялық бағыт бар. Табиғат құбылыстары жіне нысандармен таныстыруда үлкендер ең алдымен баланың сезім тәжірибесіне сүйеніп, көрнекіліктерді қолдану керек. Балаға тек қортындылауға ғана емес, оның өзінің эмоционалдық-танымдық тәжірибесін көрсете білуіне мүмкіндік беру өте маңызды.

Бала қозғалыс би, дыбыс, екпін арқылы түрлі табиғат құбылыстарын: жаңбыр жапырақтардың түсуі, құйын, құстар мен жануарларды, жәндіктерді бейнелеп, өзіінң қарым –қатынасын көрсетеді. Тек осы екі саланың-шындық дүниені тану және оған деген қарым-қатынасын көрсетудің бірігуі арқылы баланың экологиялық мәдениетін яғни, табиғат әлеміне саналы қатынасында жинақталған іс –тәжірибесін және білімін қолдану және иелену іскерлігін дамытуға болады.

Қоршаған ортаны сақтау- ең негізгі өзекті мәселе болып табылады.

Бала жаңа ақпаратты тәрбиешіден, ата-аналардан және басқа да өздерін қоршаған үлкендерен вербальды (тек сөзбен) алып қоймайды. Танымдық материал ойын және дамытушы материал, әңгімелесу, диалог, балалардың бақылау тәсілін қолдану арқылы алған білімдері мен тәжірибелері, балалардың эксперименттерін жобалау әрекеті арқылы беріледі.

«Таным» білім беру салалары арқылы балалардың құзыреттіліктерін дамытады.

Жас ерекшелігіне қарай балалардың құзыреттілігі өткен кезеңдегі психикалық деңгейіне, мәдени-рухани, этникалық және әлеуметтік –экономикалық формалардың әсер ету дәрежесіне тікелей байланысты болады. Осылайша балалардың қалыптастыру мүмкіндігі анықталады. Білім беруді жаңарту негіздерінің бірі ретінде құзыретттілік тұрғыдан келуді жақтаушылар күтілетін нәтижелер тұжырымдамасыз құруда. Бұл тұрғыдағы көзқарасты Б.Д.Эльконин өз еңбегінде былай көрсетеді:

-​ құзыреттіклі» ұғымым тек танымдық (когнитивтік) және технологиялық құраушы ғана емес әрі мотивациялық, әлеуметтік және мінез-құлықлың, яғни оқыту нәтижелерін (білім, білік, дағды), құндылық бағдар жүйелерін қамтиды:

-​ құзыреттілік – алған білім, білік, тәжірибе мінез-құлық тәсілдерін нақты жағдаятта, нақты іс-әрекет жағдайында жұмылдыру қабілеті;

-​ құзыреттілік ұғымында «нәтижеден» қалыптасатын білім мазмұны интеграциясы; құзыреттіліктер тек білім беру мекемелеріндегі оқыту үдерісінде ғана емес, яғни дәстүрлі және дәстүрден тыс білім алу жағдайында қалыптасады.

Мектепке дейінгі жаста баланың зейіні қабылдауына тығыз байланысты. Затты,бөлшектерді ерекшеленуі, эталонмен салыстыру- барлық перцептивтік әрекеттер назарды қосады және оның дамуына әкеледі.

Қорыта келе, мектемке дейінгі мекемедегі баланың танымдық құзыреттілігін дамытуда біртұтас кеңістікті қолдану керек. Яғни, балаларды жан-жақты, барлық танымдық қасиеттерді дамытуымыз керек.