Мектепке дейінгі о?у мен т?рбие немесе балаба?шада ТТШТ (ТРИЗ) технологиясын ?олдану тиімділігі
Мектепке дейінгі о?у мен т?рбие немесе балаба?шада ТТШТ (ТРИЗ) технологиясын ?олдану тиімділігі
ТРИЗ технологиясы мектепке дейінгі балалы? ша?та бейімделетін баланы? шы?армашылы? тапсырмаларды орындау?а ?йретеді ж?не оны? бойында шы?армашылы? ?ажеттіліктерді дамытып, оны? ?ызы?ушылы?ына с?йене отырып, шы?армашылы??а ж?йелі т?рде жетелеуге м?мкіндік береді. ТРИЗ ж?не оны? ?а?идалары тек техникалы? ?ана емес,
сонымен ?атар бас?а да шы?армашылы? тапсырмаларды шешуге ?олайлы.
ТРИЗ технологиясы бойынша мектеп жасына дейінгі балалар?а арнал?ан ?діс-т?сілдер т?мендегідей:
Ж?йелі жа?ындау. Компоненттік, ??рылымды? фунционалды ж?не генетикалы? жа?ындау элементтері негізінде ?орша?ан ортаны? ж?йелі к?рністеріні? бастауларын ?алыптастыру, бір-бірімен ты?ыз байланыста болатын б?лімдерден ??рал?ан ж?йені бірт?тас ретінде т?сінік беру обьектіні? осы ша?та?ы, ?ткен ша?та?ы ж?не келер ша?та?ы жа?дайын б?ліп ала отырып, уа?ыт ж?не ке?істік туралы т?сінік ?алыптастыру.
Каталог ?дісі. Балаларды? кез- келген тандал?ан с?зді? белгілелрін екінші бір кез-келген бас?а кітаптан ал?ан с?зге ауыстыру?а ?йрету.
?арама-?айшылы?ты шешу ?дісі- ?сыныл?ан заттармен ??былыстарды ?р ?ырынан ?арау;
Си?ырлы обьектілер ?дісі- бала?а таныс обьектіні? сипаттарын екінші бір обьектіге та?ып айтту, ?олдану;
Салыстыру ?дісі- заттармен обьектілерді? ??састы? ерекшеліктерін аны?тау.
Осы ?дістерді ж?зеге асыру ?шін келесі ойындарды ?олдану?а болады. 1-10 дейінгі ?ткен ж?не ?тетін сандарды бекітуде «Не жетпейді?», «Ертегі т?стері», «Бейне ??растыр» ойындары ке? ?олданады. Балалар?а математикалы? бой жазарлар, соны? ішінде цифрлар туралы да ойсергектер ?ызы?ты болады. Мысалы : м?рны тая?. ?андай сан ? (1) ?ай цифр ж?йрік (3) ?ай сан к?тергіш кран?а ??сайды?(7) О?у жылында балалар заттар ?асиетін: т?сін,пішінін, ?лшемін ажытатуды ?йренеді. Ол ?шін ??сас ж?не ?зге ше ?асиеттерін аны?тау?а жатты?урарды? м?ні зор: «Фигуралар несімен ??сас ж?не ?андай айырмашылы?тары бар?» «не ?згергенін аны?та?» «Фигураларды ая?та?» «Арты? затты тап?» «Н?ктелер жатты?уы».
ТРИЗ технологиясын ?олдану бала тілін дамытуда, ?о?амды? ж?не ?леументтік т?сінігін ке?ейтуде, с?здік ?орын молайту, ??ымын байыту мен ?атар ойлау балсенділін арттыру, ?з бетімен ж?мыс ж?ргізуге баулу?а, ?з ойын еркін жеткізе білу да?дыларын ?алыптастыруда тиімді.
Мектепке дейінігі уа?ыт адам зат ?міріндегі е? шешуші кезе? болып табылады. ?йткені, осы кезе?де баланы? бойында?ы таби?и дарындылы?ын жан-жа?ты дамиды. Сонды?тан да, осы ша?та?ы бала мен ана ??рлым жан-жа?ты дамытуылы? ?рекеттер ж?йелі ж?ргзілсе, соншалы?ты ж?мыс н?тижелі болады. Міне, осы?ан с?йкес жеке т?л?аны дамытуды? «Та?ырыпты? тапсырмаларды шешу теориясы» технологиясын ?олдануды? ма?ыздылы?ы зор. ТРИЗ – ны ?за? ?олданса ?нертап?ышты? ?асиет баланы? ойлау ?абілетін барынша жетілдіреді. Кейбір психологтар шы?армашылы?ты былай деп ба?алайды: ол я?ни, ал?ырлы?, білімпазды?, ж?йелік, т?п н?с?алы?. Ал тап?ырлы? тапсырмаларды шешу теориясыны? ма?саты- ойлау стилін жетілдіру, ереже шы?ара білу.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Мектепке дейінгі о?у мен т?рбие немесе балаба?шада ТТШТ (ТРИЗ) технологиясын ?олдану тиімділігі»
Мектепке дейінгі оқу мен тәрбие немесе балабақшада ТТШТ (ТРИЗ) технологиясын қолдану тиімділігі
Қазақстан. Талдықорған қаласы «№7 ясли- бақшасы» МКҚК меңгерушісі Ултуар Мамекова
Қазіргі таңда қоғамда болып жатқан ауқымды өзгерістер мен заманауи балабақшалар мен мектеп жасына дейінгі оқу мен тірбие мәселелеріне зор көңіл бөлуде. Атап айтқанда, болашақ жеткеншектерімізді мектепке дайындауда олардың ден саулығын нығайту,адамгершілік, имндылық қасиетін, эстетикалық талғамын дамыту, қоршаған ортыны тану,ондағы құбылыстарды байқау,математиканың қарапайым түсінігін, тіл байлығы мен ойлау қабілетін жетілдіру және оның сапасын арттыру көзделіп отыр.Осы орайда еліміздегі мектепке дейінгі ұйымдардың ненегзігі мақсаты және міндеттері бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты жетілген бойында ұлттық сана мен психология қалыптасқан парасатты адамзат тәрбиелеп өсіру. Замана қойған бұл міндеттерді өз мәніндн шешу үшін мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту сұраныстарына сәйкес келетін қазіргі заманғы білім беру жүйесі қажет. Осы мақсаттарға жеткізетін сара жолдың бірі-балабақшада жаңаша оқу тәрбие жұмысын ұйымдастырып жүргізу. Ол кейінгі жылдары педагогика ғылымында жиі пайдалана бастаған жаңа ұғымдардың бірі иновациямен байланысты. Иновацияны жете түсініп иновациялық әдіс-тәсілдерін балабақша өмірінде кеңінен енгізу жеткіншек ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден-бір шарты болып табылады деп ойлаймын.
Тәрбие мен білім беруді жаңаша ұйымдастырудың қажеттілігіне көз жеткізе отырып, оның жаңаша әдіс-тәсілдерін үйрету және айта құрудың негізгі жолдарын талдап зерттеу керек ететінін анық. Қазіргі заман талабына сай балабақшада оқу- тәрбие жұмысын жаңаша құруды қалап жүзеге асыруға болады. Әрине, ол мектепке дейінгі жастағы балалардың даму ерекшелігін ескеріп, шаршатпай ойната отырып тәрбие мен білім беруді қажет етеді.
Неміс психологы В.Штерннің есептеуінше, бала сәби шағында «осыған керек болад-ау» деген ұғыммен білім мен тәрбие алмайды және шартты түрде ұмтылмайды. Үш жасқа дейін «өз жоспары» бойынша, бес –алты жасқа келгенде ғана үлкендердің қозғауымен жүретін есту процесіне саналы түрде қатысады. Ол кезде тәрбиелі жұмысты оның психикалық даму ерекшелігін ескере отырып жүргізілгені абзал. Озат- баланың болмысына түсетін салмақты жеңілдете отырып, бағдарламалық тапсырмаларды тимді жолдармен беру. Психолог – ғалымдардың зерттеуіне сүйенсек, балабақшадағы балалардың 90 пайызы оқуға деген қызығушылық білдірген, ал орта мектептегі дайындық сынып балаларының 60 пайызы ғана оқуға деген қызығушылығы болған. Олардың ата-аналары сабақтар санын қысқартып үзілістерді қықартуды өтінген. Бұдан шығатын қортынды баланың қайта тәрбиеленіп, білім алғандығында болып тұр. Мәселе, бағдарламалық тапсырмаларда емес, сол материялдарды балаларға қандай тәсілдермен беруде болып отыр.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында оқыту тапсырмасын, әдістерін, технологияларын таңдауда нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне пайдалы нұсқаны қолдануға педагогикалық процесті кез-келген үлгімен,қажетті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді. Осыған сәйкес және оқытудың тиімділігін арттыру мақсатында жаңа білім перамидасына жете отырып жасалған Генрих Саулович Альтшуллердің ТТШТ (ТРИЗ) технологиясы туралы ой өрбіткім келіп отыр.
ТРИЗ-дағы басты қағида «барлығын айтуға болады?» 1946 жылы Г.С.Альтшуллер әдіснама бойынша ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізді. Ал, балабақшада ТРИЗ атауы 70-ші жылдары пайда болды. Ғылыми ізденістің нәтижесінде аталмыш ғылыми ТРИЗ технологиясын ойлап табады. Технология шығармашылыққа негізделген, яғни мектеп жасына дейінгі балалардың ойлау қаблеттерінің, шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуда жаңа әдістемесі үшін негіз болып табылады. Шығармашылық мүмкіндіктердің ерте кезден көріне бастауының себебі- балалық кездегі елестету деңгейінің жоғарлығымен, ойлаудың танымдық бағытының
дамуымен түсіндіріледі.
ТРИЗ технологиясы мектепке дейінгі балалық шақта бейімделетін баланың шығармашылық тапсырмаларды орындауға үйретеді және оның бойында шығармашылық қажеттіліктерді дамытып, оның қызығушылығына сүйене отырып, шығармашылыққа жүйелі түрде жетелеуге мүмкіндік береді. ТРИЗ және оның қағидалары тек техникалық қана емес,
сонымен қатар басқа да шығармашылық тапсырмаларды шешуге қолайлы.
ТРИЗ технологиясы бойынша мектеп жасына дейінгі балаларға арналған әдіс-тәсілдер төмендегідей:
Жүйелі жақындау. Компоненттік, құрылымдық фунционалды және генетикалық жақындау элементтері негізінде қоршаған ортаның жүйелі көрністерінің бастауларын қалыптастыру, бір-бірімен тығыз байланыста болатын бөлімдерден құралған жүйені біртұтас ретінде түсінік беру обьектінің осы шақтағы, өткен шақтағы және келер шақтағы жағдайын бөліп ала отырып, уақыт және кеңістік туралы түсінік қалыптастыру.
Каталог әдісі. Балалардың кез- келген тандалған сөздің белгілелрін екінші бір кез-келген басқа кітаптан алған сөзге ауыстыруға үйрету.
Қарама-қайшылықты шешу әдісі- ұсынылған заттармен құбылыстарды әр қырынан қарау;
Сиқырлы обьектілер әдісі- балаға таныс обьектінің сипаттарын екінші бір обьектіге таңып айтту, қолдану;
Салыстыру әдісі- заттармен обьектілердің ұқсастық ерекшеліктерін анықтау.
Осы әдістерді жүзеге асыру үшін келесі ойындарды қолдануға болады. 1-10 дейінгі өткен және өтетін сандарды бекітуде «Не жетпейді?», «Ертегі түстері», «Бейне құрастыр» ойындары кең қолданады. Балаларға математикалық бой жазарлар, соның ішінде цифрлар туралы да ойсергектер қызықты болады. Мысалы : мұрны таяқ. Қандай сан ? (1) Қай цифр жүйрік (3) Қай сан көтергіш кранға ұқсайды?(7) Оқу жылында балалар заттар қасиетін: түсін,пішінін, өлшемін ажытатуды үйренеді. Ол үшін ұқсас және өзге ше қасиеттерін анықтауға жаттығурардың мәні зор: «Фигуралар несімен ұқсас және қандай айырмашылықтары бар?» «не өзгергенін анықта?» «Фигураларды аяқта?» «Артық затты тап?» «Нүктелер жаттығуы».
ТРИЗ технологиясын қолдану бала тілін дамытуда, қоғамдық және әлеументтік түсінігін кеңейтуде, сөздік қорын молайту, үғымын байыту мен қатар ойлау балсенділін арттыру, өз бетімен жұмыс жүргізуге баулуға, өз ойын еркін жеткізе білу дағдыларын қалыптастыруда тиімді.
Мектепке дейінігі уақыт адам зат өміріндегі ең шешуші кезең болып табылады. Өйткені, осы кезеңде баланың бойындағы табиғи дарындылығын жан-жақты дамиды. Сондықтан да, осы шақтағы бала мен ана ғұрлым жан-жақты дамытуылық әрекеттер жүйелі жүргзілсе , соншалықты жұмыс нәтижелі болады. Міне, осыған сәйкес жеке тұлғаны дамытудың «Тақырыптық тапсырмаларды шешу теориясы» технологиясын қолданудың маңыздылығы зор. ТРИЗ – ны ұзақ қолданса өнертапқыштық қасиет баланың ойлау қабілетін барынша жетілдіреді . Кейбір психологтар шығармашылықты былай деп бағалайды: ол яғни, алғырлық, білімпаздық, жүйелік, түп нұсқалық. Ал тапқырлық тапсырмаларды шешу теориясының мақсаты- ойлау стилін жетілдіру, ереже шығара білу.
Яғни, адамның өмірге деген көз- қарасынан шығармашылық туындайды, ол өмірдегі өзгерістерді, дамуды қабылдауына байланысты болады. Баланың шығармашылық потенциялының тұлға ретінде даму мәселелері білім философиясындағы негізгі ұғым.Балалардың шығармашылық қабілеттерінің даму түрлі бағыттағы қызметті болжайды. Бұл жұмыс балалмен педагогтың бірлескен шығармашылық саласын және құрдастарымен араласуды қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар ТРИЗ – ақылдылардың, құрастыушылардың, ізденушілердің символы, яғна балалардың қаншалықты абстрактылы ойлауын , қиялдауы мен бақылағыштығын, зейіндерін ертерек дамытудың жолы. Бұл теорияның тілдік қабілеттерді дамытудағы өте бір мағызды орын алатыны айқын.
Бала тілін дамытуда ТРИЗ технологиясын қолдану аса маңызды. Аталмыш технологияны жүйелі пайдалана білген әр-бір педагог, тәрбиеші баланың санасын арттыра отырып, түсінігін кеңейтеді, сөздік қорын мүлайтып, ұғымын байытады. Сонмен қатар баланың ойлау белменділігі арытады, тілдері ширап, өз бетімен жұмыс түрі дамиды, сөз таптарын меңгереді, өз ойын еркін жеткізеді.
Әрине, аталған мақсат- мүдделерді орындауда педагог кадырлардың рөлі зор. Сондықтан балабақша педагогтарымен қатар мектептердегі мектепалды дайындық сыныптары мұғалімдері мен аталған жұмыстарды жүргізу тәсілдерін арнайы жоспарланған оқыту семинарлары мен біліктілігін арттыру курстары бойынша ұйымдастыру керек деп ойлаймын.
