Ма?ала "Мектепке дейінгі балаларды адамгершілікке т?рбиелеу"
Ма?ала "Мектепке дейінгі балаларды адамгершілікке т?рбиелеу"
Ш?О Тарба?атай ауданы Т??ыл ауылы КМ?К «Жас?лан» Ясли-ба?ша ме?герушісі Акишева Кусникамал Айткалиевна
«Мектепке дейінгі балаларды адамгершілікке т?рбиелеу.»
«Бала кезде ?ш жастан он екі жас?а дейінгі аралы?та ?р адам ?зіні? рухани дамуына ?ажетті н?рсені? б?рін де ертегіден алады. Т?рбиені? негізгі ма?саты- дені сау, ?лтты? сана сезімі оян?ан, рухани ойлау д?режесі биік, м?дениетті, парасатты, ар-ожданы мол, е?бек?ор, іскер, бойында бас?а да игі ?асиеттер ?алыптас?ан ?рпа? т?рбиелеу. Ертегіні? рухани т?рбиелік м?ні зор. Ол бала?а рухани ляззат беріп, ?иял?а ?анат бітіретін, жасбаланы? рухыны? ?сіп жетілуіне ?ажетті н?рсені? мол ?оры бар рухани азы?»,- деп атап к?рсеткен ата?ты педагог Сухомлинский.
Жа?а кезе?дегі білім беруді? ?зекті м?селесі жас ?рпа??а-адамгершілік-рухани т?рбие беру. ??нды ?асиеттерге ие болу, рухани бай адамды ?алыптастыру оны? ту?ан кезінен басталуы керек.
Халы?та «А?аш т?зу ?су ?шін о?ан б?та? кезінде к?мектесуге болады, ал ?лкен а?аш бол?анда оны т?зете алмайсы?» деп бекер айтылма?ан. Сонды?тан баланы? бойына балаба?шадан ізгілік, мейірімділік, ?айырымдылы?, я?ни адамгершілік ??нды ?асиеттерді сі?іріп, ?з-?зіне сенімділікті т?рбиелеуде отбасы мен т?рбиешілер шешуші р?л ат?арады. Рухани -адамгершілік т?рбие- екі жа?ты процесс.
Бір жа?ынан ол ?лкендерді?, ата-аналарды?, т?рбиешіні? балалар?а белсенді ы?палын, екінші жа?ынан- т?рбиеленушілерді? белсенділігін ?амтитын ?ылы?тарынан, сезімдері мен ?арым- ?атынастарынан к?рінеді. Сонды?тан белгілі бір мазм?нды іске асыра, адамгершілік ы?палды? ?р т?рлі ?дістерін пайдалана отырып, т?рбиеші істелген ж?мыстарды? н?тижелерін, т?рбиелеушілеріні? жетіктістерін зер салып талдау керек.
Адамгершілік адамзат ?о?амыны? даму тарихы ар?ылы ?алыптасып, ?рбір д?уірді? ?зіндік ?айшылы?тарымен бірте ?айнасып жетіледі. Сонды?тан да адамгершілік м?нін абстрактылы т?рде ?арап, оны адамдарды? таби?атымен, биологиялы? ерекшелігімен ?ана байланыстыру?а болмайды.
Адамгершілік т?рбие о?у-т?рбие ?рдісіні? барлы? салаларында, я?ни о?ыту, білім беру барысында ж?не е?бек ?рдісінде ж?зеге асырылады.
Адамгершілік жа?ынан ?алыптасуы оны? ?мірге келген к?нінен басталады. Мектепке дейінгі жаста баланы? бастап?ы адамгершілік сезімдері мен ??ымдары, мінез-??лы?ты? е? ?арапайым да?дылары ?алыптасады. Баланы? мектеп жасына дейінгі ?алыптас?ан мінез-??лы?тары келешекте ересек адамдармен ж?не ??рбы-??рдастармен ?арым-?атынастарында к?зге т?седі.
Мектепке дейінгі балалар?а адамгершілік т?рбие беру. Балалар ба?шасында адамгершілік т?рбие беруді? жалпы сипаттамасы. Адамны? моралды? сапа негіздері мектепке дейінгі балалы? ша?ында ?алыптасады. Мектепке дейінгі жылдарда бала ересектерді? жетекшілігімен жа?ын адамдарымен, ??рдастарымен, заттармен, таби?атпен ?арым-?атынас жасауды?, т?лім-т?рбие алуды? бастап?ы т?жірибесіне ие болады. Балаларды? іс-?рекеттерін бас?ара отырып, т?рбиші оларды? бойында Отанын с?ю, айналада?ылар?а ы?ыласпен ?арау, шамасы келгенше олар?а к?мектесуге ?мтылу, дербес іс-?рекетте белсенділік ж?не белгілі бір іске бастама (инициатива) к?рсету сия?ты адамны? ма?ызды сипаттарын ?алыптастырады. Д?рыс т?рбие балаларда теріс т?жірибе к?беюіне жол бермейді, баланы? адамгершілік сапасыны? ?алыптасуына ?олайсыз ?сер ететін мінез-??лы?та?ы теріс да?дылар мен ?деттерді? дамуына кедергі жасайды. Адамгершілік т?рбиесіні? міндеттері Мектепке дейінгі балаларды адамгершілікке т?рбиелеуді? негізгі міндеттері – балаларды? адамгершілік сезімдерін, мінез-??лы?ты? ізгі да?дылары мен ?деттерді? адамгершілік ??ымдары мен мінез-??лы? т?рткілерін ?алыптастыру. Баланы? т?рбиелеуде оны? ?міріні? ал?аш?ы жылдарынан бастап-а? адамгершілік сезімдерін ?алыптастыру ?лкен орын алады. ?лкендермен ?арым-?атынас жасау процесінде олар?а ?йір болу, оларды жа?сы к?ру сезімі, оларды? н?с?ауларына сай ?рекет жасау?а, олар?а ?уанту?а, жа?ын адамдарын ренжітетін ?ылы?тар жасамау?а ?мтылу пайда болады. Бала ?зіні? тентектік, ?ателік жаса?ан кездегі ренішті немесе наразылы?ты к?ргенде тол?уды бастан кешіреді, ал ?зіні? жа?сы ?ылы?тарына жылы шыраймен ?араса о?ан ?уанып, жа?ын адамдарыны? ризашылды? білдіруінен ра?ат алады.
Мектепке дейінгі жаста бала ересектерді? жетекшілігімен жа?ын адамдарымен, ??рдастарымен, заттармен, таби?атпен ?арым-?атынас жасауды?, т?лім-т?рбие алуды? бастап?ы т?жірибесіне ие болады. Балаларды? іс-?рекеттерін бас?ара отырып, т?рбиеші оларды? бойында Отанын с?ю, айналада?ылар?а ы?ыласпен ?арау, шамасы келгенше олар?а к?мектесуге ?мтылу, дербес іс-?рекетте белсенділік ж?не белгілі бір іске бастама (инициатива) к?рсету сия?ты адамны? ма?ызды сипаттарын ?алыптастырады. Д?рыс т?рбие балаларда теріс т?жірибе к?беюіне жол бермейді, баланы? адамгершілік сапасыны? ?алыптасуына ?олайсыз ?сер ететін мінез-??лы?та?ы теріс да?дылар мен ?деттерді? дамуына кедергі жасайды.
?лкендермен ?арым-?атынас жасау процесінде олар?а ?йір болу, оларды жа?сы к?ру сезімі, оларды? н?с?ауларына сай ?рекет жасау?а, оларды ?уанту?а, жа?ын адамдарын ренжітетін ?ылы?тар жасамау?а ?мтылу пайда болады. Бала ?зіні? тентектік, ?ателік жаса?ан кездегі реніші немесе наразылы?ты к?ргенде тол?уды бастан кешіреді, ал ?зіні? жа?сы ?ылы?тарына жылы шыраймен ?араса о?ан ?уанып, жа?ын адамдарыны? ризашылды? білдіруінен ра?ат алады. Эмоциялы? ?серлену: жа?сы ?ылы?тарына, ?лкендерді? ма?тауына риза болу, ?зіні? орынсыз ?ылы?тарынан: ?лкендерді? ескертуінен, наразылы?ынан ?ялады, ?апалану, уайым жеу оны? адамгершілік сезімдерін ?алыптастыруды? негізіне айналады. Мектепке дейінгі ша?та балада ?айырымдылы?, жанашырлы?, ?уаныш?а орта?тасу сезімдері ?алыптасады. Сезім балаларды белсенді іс-?рекетке: к?мек к?рсетуге, ?ам?орлы? жасау?а, к??іл аудару?а, ж?бату?а, ?уанту?а итермелейді. Патриотты? сезімге: ту?ан ?лкесін, Отанын с?юге, бас?а ?лттарды? адамдарын ??рметтеуге т?рбиелеуді? ерекше ма?ызы бар. Мектепке дейінгі балаларды? ерекшелігі еліктеу ?абілеттілігіні? ай?ын к?рінуі болып табылады. Т?рбиеші балаларда ?лкендерге ??рмет к?рсетуді, ?з ?атарларымен д?рыс ?арым-?атынас жасауды, заттар?а ??ыпты ?арауды білдіретін сан алуан мінез-??лы? да?дыларын ?алыптастырады.
Бала ата-ананы? ?ам?орлы?ы мен махаббатына, оларды? ?арым-?атынасы мен еркеліктеріне м??таж. Ата-ананы? бала?а деген махаббаты мен оларды? ?ам?орлы?ы баланы? да жауапты ?н ?атуын ша?ырады, бала ата-ананы? с?зіне ??ла? салып, т?рбиелі болып ?седі. Егер бала махаббат пен ?ам?ормен б?ленсе, ол ?зіні? ?андай екеніне ?арамастан жа?сы к?ретінін, ?згелер ?шін ?ажетті де, с?йікті жан екенін т?сінсе, ол ?зін ?ор?ан?ан, біреуге ?ажеттілігін т?сінеді. Осыны? б?рі оны? мейірбан болып ?суіне жа?сы ы?палын тигізеді.
?азіргі ?о?амда білім беруді? ал?аш?ы баспалда?ы мектепке дейінгі дамыту болып табылады. Оны ?йымдастыру мен ж?зеге асыруда ?зіні? ма?сатыны? ж?йесі бойынша, мазм?ны, ?йымдастыру т?рі, технологиясы, на?ты білім беру ж?йесімен бас?арылуы, ішкі ж?не сырт?ы байланыстары ар?ылы ?рбір адамны? ж?не жалпы ?о?амны? идеясын дамытуы ?ажет.
Мектепке дейінгі жас – ?рбір адамны? ?міріндегі е? жар?ын ?айталанбайтын ша?, жеке т?л?аны? ал?аш?ы ?алыптасу кезе?і, баланы? ?зіндік тануы мен дарала?ыны? ?алыптасу кезі. Д?л осы кезде ?леуметтену ?дерісі басталады.
Бала адамдарды? ?арым-?атынасы туралы ал?аш?ы т?сінікті ?лкендерді? арасында?ы ?зара ?арым-?атынасын ба?ылау ар?ылы ?абылдайды. Оларды? т?ртібі, ?зіне деген, оны? ?ылы?ына ?арым-?атынасы бала т?ртібіні? ба?дарламасын ??райды. ?лкендерді? осы ?лгісі бойынша ол адамдармен ?арым-?атынас жасайды.
На?ты осы кезде баланы? адамдар ?лемімен, таби?атпен, заттармен байланысы басталады. Адами ??ндылы?тар?а, м?дениетке тартылуы бай?ала бастайды. Денсаулы?ыны? іргетасы ?аланады. Сезіміні? дамуы ?зіні? ?мір с?ріп жат?ан жа?дайына байланысты т?рбиелеу ?дісі мен ??ралдарына т?уелді болады. Б?л – отбасы мен балаба?шада?ы, ?зі сезінетін айналада?ы ?ызы?ушылы?ы мен істеріне ?атысты жа?дайлар. Д?л осы мектепке дейінгі жаста балалы? ?арым-?атынасты дамыту?а ма?ызды м?н беретін адамгершілік сезімі ?алыптаса бастайды. Осы кезде баланы рухани-адамгершілік аясында дамыту міндетіні? жетістікті шешілуі ?лкендерді? бала т?рбиесіндегі мейірімділігіне, ?ділдігіне ж?не адамилы?ына байланысты. Осылар ар?ылы олар бала?а ?лгі к?рсетеді.
Мектепке дейінгі жаста?ы баланы? рухани-адамгершлік дамуы балаба?шасы мен отбасы арасында?ы ?арым-?атынасты? ты?ызды?ы арт?ан сайын ойда?ыдай ж?зеге асады. ?рбір бала ?андай да болмасын бір міндетті орындау ?шін, ?зіндік ерекше жа?дайлар жасалады. М?селен, ойында ?намды ?деттер, ?зара ?арым-?атынастар, адамгершілік сезімдер ?алыптасады, е?бекте – е?бекс?йгіштік, ?лкендер е?бегін ??рметтеу, сондай-а? ?йымшылды?, жауапкершілік, парызды? сезімі сия?ты ?асиеттер, патриотты? сезімдер жайлы ма?л?маттар. т. б. ?алыптасады. Мектепке дейінгі жаста балаларды адамгершілікке т?рбиелеуді? негізгі міндеттері мына жайлармен т?йінделеді: ізгілік бастамасымен т?рбиелеу, балалар мен ?лкендер арасында?ы саналы ?арым-?атынас/ т?рмысты? ?арапайым ережелерін орындау/ ке?пейілдік, ?айырымдылы?, жа?ын адамдар?а ?ам?орлы?пен ?арау ж?не т. б./ ?жым?а т?рбиелеу, балаларды? ?зара ?жымда ?арым-?атынасын ?алыптастыру, Отан?а деген с?йіспеншілікке т?рбиелеу, ?р т?рлі ?лт ?кілдеріне ?адір т?ту ж?не сыйлау. Осылайша мейірімділікті? негізі ?аланады, нем??райдылы?ты? пайда болуына, ??рбыларына, т??іректегі ?лкендерге ?алай болса солай ?арау?а м?мкіндігі жасалмайды.
Руханилы? жеке т?л?аны? негізгі сапалы? к?рсеткіші. Руханилы?ты? негізінде адамны? мінез-??л?ы ?алыптасады, ар-?ят, ?зін-?зі ба?алау ж?не адамгершілік сапалары дамиды. М?ны? ?зі мейірімділікке, ізгілікке ша?ырады.
Рухани- адамгершілік т?рбие — б?л д?рыс да?дылар мен ?зін-?зі ?стау да?дыларыны? нормалары, ?йымда?ы ?арым-?атынас м?дениетіні? т?ра?тылы?ын ?алыптастырады. Жеке адамны? адамгершілік санасыны? д?режесі оны? мінез-??л?ы мен іс ?рекетін аны?тайды.
Сананы? ?алыптасуы – ол баланы? мектепке бармастан б?рын, ?о?ам туралы ал?аш?ы ??ымдарыны? ?алыптасуына, жа?ын адамдарды? ?зара ?атынасынан басталады. Баланы жа?сы адамгершілік ?асиеттерге, м?дениетке т?рбиелеуде т?рбиелі адаммен жолдас болуды? ?сері к?шті екенін хал?ымыз ежелден ба?алай білген.
?азіргі кезде ?сіп келе жат?ан ?рпа?ты т?рбиелеуде ?ойыл?ан ма?саттарды? бірі ?о?ам?а пайдалы, ?лкенге ??рмет к?рсетіп, кішіге ?ам?ор бола білетін, жан-жа?ты дамы?ан жеке т?л?аны ?алыптастыру. Осы ма?сатты ж?зеге асыруда «Б?бек» ?орыны? президенті Сара Алпыс?ызыны? «?зін-?зі тану» рухани-адамгершілік білім жобасы э?сперимент ретінде ж?ргізіліп келеді.
ХХІ ?асырда к?теріліп отыр?ан «?зін-?зі тану» рухани-адамгершілік білімі – ?лтты? ??ндылы?тарды іске асыру мен таратуды? ма?ызды механизмі болып табылады.
Халы? педагогикасы – н?рестені? сезімін ананы? ?уенімен оятатын бесік жырлары, даналы??а толы ма?ал-м?телдер, ж?мба?-жа?ылтпаштар, ?иял- ?ажайып ертегілері, ойындары, т?рбиелеп ?сіру негіздері адамгершілік ниеттерге баулиды. Олай болса, адамгершілік т?рбие беру кілті — халы? педагогикасында деуге болады. ?лтты? асыл ?асиеттерді жас ?рпа?ты? а?ыл парасатта азы? ете білуде «?зін-?зі тану» курсыны? р?лі ерекше.
Жас ?рпа?ты саналы, сергек етіп т?рбиелеу отбасы мен балаба?ша ?ызметкерлеріні? бірден бір парызы. О?у т?рбие ж?мысын д?рыс жол?а ?оюда ата-аналармен ж?мысты? орны орасан. Сонды?тан бізді? балаба?шада ата-аналармен ж?мыстарды? алуан т?рлері іске асырылу ?ажет.
?рбір жеке т?л?а?а досты?, отбасы, Отан ??ндылы?тары туралы ал?аш?ы ?арапайым т?сініктер беру; мейірімділікке, жауапкершілікке, ?айырымдылы??а, с?йіспеншілікке баулу, ??рбы-??рдастарымен,?зінен кішілермен ж?не ?лкендермен ізгілікті ?арым- ?атынас, ?зін ?орша?ан орта ?ажайыптарын сезініп, таби?ат?а зиян келтіруден бойын аула? ?стау?а т?рбиелеуге ба?ыттал?ан. Балаба?ша т?рбиешісіні? ал?а ?ой?ан ма?саты, баланы? бойына ?лтты? саналы? ?алыптас?ан, хал?ыны? ?дет-??рпын салт-д?ст?рлерін к??іліне то?ы?ан дені сау, шымыр да шыны??ан, сымбатты, халы?ты? тілін білетін, рухани байлы?ы мол, жан-жа?ты азамат т?рбиелеп ?сіру.
?ай заманда болмасын адамзат алдында т?ратын ?лы м?рат-міндеттеріні? е? бастысы — ?зіні? ісін, ?мірін жал?астыратын салауатты, саналы ?рпа? т?рбиелеу.
?рпа? т?рбиесі — келешек ?о?ам т?рбиесі. Сол келешек ?о?ам иелерін жан-жа?ты жетілген, а?ыл-парасаты мол, м?дени —?ылыми ?рісі озы? етіп т?рбиелеу — бізді? де ?о?ам алдында?ы борышымыз.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Ма?ала "Мектепке дейінгі балаларды адамгершілікке т?рбиелеу"»
ШҚО Тарбағатай ауданы Тұғыл ауылы КМҚК «Жасұлан» Ясли-бақша меңгерушісі Акишева Кусникамал Айткалиевна
«Мектепке дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеу.»
«Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады. Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол балаға рухани ляззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жасбаланың рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық»,- деп атап көрсеткен атақты педагог Сухомлинский.
Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек.
Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған бұтақ кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына балабақшадан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен тәрбиешілер шешуші рөл атқарады. Рухани -адамгершілік тәрбие- екі жақты процесс.
Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың, тәрбиешінің балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан- тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым- қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, тәрбиеші істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетіктістерін зер салып талдау керек.
Адамгершілік адамзат қоғамының даму тарихы арқылы қалыптасып, әрбір дәуірдің өзіндік қайшылықтарымен бірте қайнасып жетіледі. Сондықтан да адамгершілік мәнін абстрактылы түрде қарап, оны адамдардың табиғатымен, биологиялық ерекшелігімен ғана байланыстыруға болмайды.
Адамгершілік тәрбие оқу-тәрбие үрдісінің барлық салаларында, яғни оқыту, білім беру барысында және еңбек үрдісінде жүзеге асырылады.
Адамгершілік жағынан қалыптасуы оның өмірге келген күнінен басталады. Мектепке дейінгі жаста баланың бастапқы адамгершілік сезімдері мен ұғымдары, мінез-құлықтың ең қарапайым дағдылары қалыптасады. Баланың мектеп жасына дейінгі қалыптасқан мінез-құлықтары келешекте ересек адамдармен және құрбы-құрдастармен қарым-қатынастарында көзге түседі.
Мектепке дейінгі балаларға адамгершілік тәрбие беру. Балалар бақшасында адамгершілік тәрбие берудің жалпы сипаттамасы. Адамның моралдық сапа негіздері мектепке дейінгі балалық шағында қалыптасады. Мектепке дейінгі жылдарда бала ересектердің жетекшілігімен жақын адамдарымен, құрдастарымен, заттармен, табиғатпен қарым-қатынас жасаудың, тәлім-тәрбие алудың бастапқы тәжірибесіне ие болады. Балалардың іс-әрекеттерін басқара отырып, тәрбиші олардың бойында Отанын сүю, айналадағыларға ықыласпен қарау, шамасы келгенше оларға көмектесуге ұмтылу, дербес іс-әрекетте белсенділік және белгілі бір іске бастама (инициатива) көрсету сияқты адамның маңызды сипаттарын қалыптастырады. Дұрыс тәрбие балаларда теріс тәжірибе көбеюіне жол бермейді, баланың адамгершілік сапасының қалыптасуына қолайсыз әсер ететін мінез-құлықтағы теріс дағдылар мен әдеттердің дамуына кедергі жасайды. Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері Мектепке дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері – балалардың адамгершілік сезімдерін, мінез-құлықтың ізгі дағдылары мен әдеттердің адамгершілік ұғымдары мен мінез-құлық түрткілерін қалыптастыру. Баланың тәрбиелеуде оның өмірінің алғашқы жылдарынан бастап-ақ адамгершілік сезімдерін қалыптастыру үлкен орын алады. Үлкендермен қарым-қатынас жасау процесінде оларға үйір болу, оларды жақсы көру сезімі, олардың нұсқауларына сай әрекет жасауға, оларға қуантуға, жақын адамдарын ренжітетін қылықтар жасамауға ұмтылу пайда болады. Бала өзінің тентектік, қателік жасаған кездегі ренішті немесе наразылықты көргенде толқуды бастан кешіреді, ал өзінің жақсы қылықтарына жылы шыраймен қараса оған қуанып, жақын адамдарының ризашылдық білдіруінен рақат алады.
Мектепке дейінгі жаста бала ересектердің жетекшілігімен жақын адамдарымен, құрдастарымен, заттармен, табиғатпен қарым-қатынас жасаудың, тәлім-тәрбие алудың бастапқы тәжірибесіне ие болады. Балалардың іс-әрекеттерін басқара отырып, тәрбиеші олардың бойында Отанын сүю, айналадағыларға ықыласпен қарау, шамасы келгенше оларға көмектесуге ұмтылу, дербес іс-әрекетте белсенділік және белгілі бір іске бастама (инициатива) көрсету сияқты адамның маңызды сипаттарын қалыптастырады. Дұрыс тәрбие балаларда теріс тәжірибе көбеюіне жол бермейді, баланың адамгершілік сапасының қалыптасуына қолайсыз әсер ететін мінез-құлықтағы теріс дағдылар мен әдеттердің дамуына кедергі жасайды.
Үлкендермен қарым-қатынас жасау процесінде оларға үйір болу, оларды жақсы көру сезімі, олардың нұсқауларына сай әрекет жасауға, оларды қуантуға, жақын адамдарын ренжітетін қылықтар жасамауға ұмтылу пайда болады. Бала өзінің тентектік, қателік жасаған кездегі реніші немесе наразылықты көргенде толқуды бастан кешіреді, ал өзінің жақсы қылықтарына жылы шыраймен қараса оған қуанып, жақын адамдарының ризашылдық білдіруінен рақат алады. Эмоциялық әсерлену: жақсы қылықтарына, үлкендердің мақтауына риза болу, өзінің орынсыз қылықтарынан: үлкендердің ескертуінен, наразылығынан ұялады, қапалану, уайым жеу оның адамгершілік сезімдерін қалыптастырудың негізіне айналады. Мектепке дейінгі шақта балада қайырымдылық, жанашырлық, қуанышқа ортақтасу сезімдері қалыптасады. Сезім балаларды белсенді іс-әрекетке: көмек көрсетуге, қамқорлық жасауға, көңіл аударуға, жұбатуға, қуантуға итермелейді. Патриоттық сезімге: туған өлкесін, Отанын сүюге, басқа ұлттардың адамдарын құрметтеуге тәрбиелеудің ерекше маңызы бар. Мектепке дейінгі балалардың ерекшелігі еліктеу қабілеттілігінің айқын көрінуі болып табылады. Тәрбиеші балаларда үлкендерге құрмет көрсетуді, өз қатарларымен дұрыс қарым-қатынас жасауды, заттарға ұқыпты қарауды білдіретін сан алуан мінез-құлық дағдыларын қалыптастырады.
Бала ата-ананың қамқорлығы мен махаббатына, олардың қарым-қатынасы мен еркеліктеріне мұқтаж. Ата-ананың балаға деген махаббаты мен олардың қамқорлығы баланың да жауапты үн қатуын шақырады, бала ата-ананың сөзіне құлақ салып, тәрбиелі болып өседі. Егер бала махаббат пен қамқормен бөленсе, ол өзінің қандай екеніне қарамастан жақсы көретінін, өзгелер үшін қажетті де, сүйікті жан екенін түсінсе, ол өзін қорғанған, біреуге қажеттілігін түсінеді. Осының бәрі оның мейірбан болып өсуіне жақсы ықпалын тигізеді.
Қазіргі қоғамда білім берудің алғашқы баспалдағы мектепке дейінгі дамыту болып табылады. Оны ұйымдастыру мен жүзеге асыруда өзінің мақсатының жүйесі бойынша, мазмұны, ұйымдастыру түрі, технологиясы, нақты білім беру жүйесімен басқарылуы, ішкі және сыртқы байланыстары арқылы әрбір адамның және жалпы қоғамның идеясын дамытуы қажет.
Мектепке дейінгі жас – әрбір адамның өміріндегі ең жарқын қайталанбайтын шақ, жеке тұлғаның алғашқы қалыптасу кезеңі, баланың өзіндік тануы мен даралағының қалыптасу кезі. Дәл осы кезде әлеуметтену үдерісі басталады.
Бала адамдардың қарым-қатынасы туралы алғашқы түсінікті үлкендердің арасындағы өзара қарым-қатынасын бақылау арқылы қабылдайды. Олардың тәртібі, өзіне деген, оның қылығына қарым-қатынасы бала тәртібінің бағдарламасын құрайды. Үлкендердің осы үлгісі бойынша ол адамдармен қарым-қатынас жасайды.
Нақты осы кезде баланың адамдар әлемімен, табиғатпен, заттармен байланысы басталады. Адами құндылықтарға, мәдениетке тартылуы байқала бастайды. Денсаулығының іргетасы қаланады. Сезімінің дамуы өзінің өмір сүріп жатқан жағдайына байланысты тәрбиелеу әдісі мен құралдарына тәуелді болады. Бұл – отбасы мен балабақшадағы, өзі сезінетін айналадағы қызығушылығы мен істеріне қатысты жағдайлар. Дәл осы мектепке дейінгі жаста балалық қарым-қатынасты дамытуға маңызды мән беретін адамгершілік сезімі қалыптаса бастайды. Осы кезде баланы рухани-адамгершілік аясында дамыту міндетінің жетістікті шешілуі үлкендердің бала тәрбиесіндегі мейірімділігіне, әділдігіне және адамилығына байланысты. Осылар арқылы олар балаға үлгі көрсетеді.
Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершлік дамуы балабақшасы мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады, еңбекте – еңбексүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар. т. б. қалыптасады. Мектепке дейінгі жаста балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді: ізгілік бастамасымен тәрбиелеу, балалар мен үлкендер арасындағы саналы қарым-қатынас/ тұрмыстың қарапайым ережелерін орындау/ кеңпейілдік, қайырымдылық, жақын адамдарға қамқорлықпен қарау және т. б./ Ұжымға тәрбиелеу, балалардың өзара ұжымда қарым-қатынасын қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әр түрлі ұлт өкілдеріне қадір тұту және сыйлау. Осылайша мейірімділіктің негізі қаланады, немқұрайдылықтың пайда болуына, құрбыларына, төңіректегі үлкендерге қалай болса солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды.
Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапалық көрсеткіші. Руханилықтың негізінде адамның мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, өзін-өзі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды. Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады.
Рухани- адамгершілік тәрбие — бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды.
Сананың қалыптасуы – ол баланың мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасуына, жақын адамдардың өзара қатынасынан басталады. Баланы жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген.
Қазіргі кезде өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде қойылған мақсаттардың бірі қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін, жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Осы мақсатты жүзеге асыруда «Бөбек» қорының президенті Сара Алпысқызының «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім жобасы эқсперимент ретінде жүргізіліп келеді.
ХХІ ғасырда көтеріліп отырған «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білімі – ұлттық құндылықтарды іске асыру мен таратудың маңызды механизмі болып табылады.
Адам бойына кішіпейілдік, сыпайлық, рақымшылық, жанашарлық, сыйластық, тілектестік сияқты қасиеттерді дарыту және өзгелерді қадірлей, сыйлай, құрметтей білу, тыңдай білу, қолынан келгенше адамдарға көмектесу, кешірімді болуды үйрету.
Халық педагогикасы – нәрестенің сезімін ананың әуенімен оятатын бесік жырлары, даналыққа толы мақал-мәтелдер, жұмбақ-жаңылтпаштар, қиял- ғажайып ертегілері, ойындары, тәрбиелеп өсіру негіздері адамгершілік ниеттерге баулиды. Олай болса, адамгершілік тәрбие беру кілті — халық педагогикасында деуге болады. Ұлттық асыл қасиеттерді жас ұрпақтың ақыл парасатта азық ете білуде «Өзін-өзі тану» курсының рөлі ерекше.
Жас ұрпақты саналы, сергек етіп тәрбиелеу отбасы мен балабақша қызметкерлерінің бірден бір парызы. Оқу тәрбие жұмысын дұрыс жолға қоюда ата-аналармен жұмыстың орны орасан. Сондықтан біздің балабақшада ата-аналармен жұмыстардың алуан түрлері іске асырылу қажет.
Әрбір жеке тұлғаға достық, отбасы, Отан құндылықтары туралы алғашқы қарапайым түсініктер беру; мейірімділікке, жауапкершілікке, қайырымдылыққа, сүйіспеншілікке баулу, құрбы-құрдастарымен,өзінен кішілермен және үлкендермен ізгілікті қарым- қатынас, өзін қоршаған орта ғажайыптарын сезініп, табиғатқа зиян келтіруден бойын аулақ ұстауға тәрбиелеуге бағытталған. Балабақша тәрбиешісінің алға қойған мақсаты, баланың бойына ұлттық саналық қалыптасқан, халқының әдет-ғұрпын салт-дәстүрлерін көңіліне тоқыған дені сау, шымыр да шыныққан, сымбатты, халықтың тілін білетін, рухани байлығы мол, жан-жақты азамат тәрбиелеп өсіру.
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы — өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу.
Ұрпақ тәрбиесі — келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени —ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу — біздің де қоғам алдындағы борышымыз.
