Отбасы- адамзат ?о?амны? е? ша?ын бейнесі. ?о?амда отбасы екі ?ызмет ат?арады, оны? бірі- д?ниеге ?рпа? ?келу, екіншісі – д?ниеге келген с?биді т?ндік жа?ынан дамытуды ?амтамассыз етіп,?мір бойы рухани жа?ынан жетілдіріп, оны т?л?а ретінде ?алыптастыру.
Отбасы т?рбиесі ?о?амда?ы ?згерістермен ты?ыз байланысты,сонды?тан ол ?о?ам м?ддесіне ?ызмет етуі тиіс. Отбасы е? ал?аш?ы т?л?аны дамытатын ?леуметтік орта. Отбасында баланы? т?л?алы? ?асиетіне ы?пал ететін к?птеген жа?дайлар болады.
Жеке меншікке негізделген ?о?амда ?жымды сана к?рделі ?згеріске т?сіп, ?леуметтік жа?дайда ж?мыссызды? етек алып, к?пшілік санасында жеке басты? пайдасын ойлау орын алды. ?о?амда?ы осындай ?згерістер отбасы т?рбиесінде балаларды білімді,ізгілікті, жан-жа?ты жетілген,?з ?міріні? ??ндылы?ын жете т?сінетін етіп т?рбиелеуді ?ажет етеді. Осы?ан орай отбасында балаларды? м?мкіндіктерін барынша дамытып, оны ?мірде ?олдана білуге,е?бек етуге,е?бекті? ?андай т?рі болса да ат?ару?а психологиялы? т?р?ыдан даяр болу?а,шы?армашылы? ?рекетке даярлы??а, ?рдайым ?зіні? білімін жетілдіріп отыру?а т?рбиелеуге ?ажет. Жеке бас пайдасымен ?жымды? пайданы? ?йлесімділігін табу?а,іскерлікке, ізгілікке,?здігінен ізденуге,?зін-?зі жетілдіруге т?рбиелеуді? ма?ызы зор.
«Баланы? ???ы ж?ніндегі конвенцияда» отбасында баланы? ???ын ?ор?ау, о?ан ?ам?орлы? жасау к?рсетілген. Отбасында?ы жас ?рпа?ты? т?л?алы? ?асиеттеріні? ?алыптасуына ата- ананы?, отбасы м?шелеріні? ?арым-?атынасында?ы мейірімділік пен махаббат ?ажет. Толы? м?нді отбасы болу ?шін ата-ананы? ж?не бас?а отбасы м?шелеріні? береке бірлікті,т?сінікті са?тауы,сонымен ?атар ?р отбасы м?шесіні? ???ы ?ор?алуы тиіс.
Тек осындай ізгілік м?раттар отбасында орын ал?анда ?ана, отанын, елін-жерін с?йетін,?з ?лтыны? салт д?ст?рін, сонымен бірге жалпы адамзатты? м?дени ??ндылы?тарды бойына сі?іріп, ?зіні? кісілік келбетін са?тай алатын т?л?а т?рбиелеуге болады. Бала отбасынан жа?сыны да, жаманды да бойына сі?іреді. Сонды?тан да хал?ымыз «Бала ?яда не к?рсе ?ш?анда соны іледі» деп текке айтпа?ан.
?асырлар бойы ?аза? отбасында са?тал?ан т?лімдік д?ст?рлер мол. Сол д?ст?рлер саба?тасты?ы б?гінгі бала т?рбиесінде жал?асын табуда. Отбасында халы?ты? рухани-интеллектуалды м?раларын, м?дени ??ндылы?тарын жандандырып, рухани ?лтты? сипатта?ы мінезді ?алыптастыруды к?здеу ?мірді? талабынан туындап отыр.
Баланы? отбасында?ы т?л?алы? ?асиетін жетілдіретін жа?дайды? бірі- отбасы ішілік ж?не отбасынан тыс?ары ат?арылатын е?бек. Отбасында к?нделікті т?рмыс ?ажеттігін ?амтамассыз етуден туындайтын е?бек баланы ?леуметтік ?атынас?а т?сіріп, оны ересек ?мірге т?рбиелейді. Сондай е?бекті? барысында баланы? жауапкершілігі артып, е?бек ету ?ажеттігін т?сінетін болады. Отбасы т?рбиесі кешенді педагогикалы? ма?саттылы? ар?ылы іске асады.
А.С.Макаренко «Ата-ана?а арнал?ан кітабында» «.Бала т?рбиесінде сізді? іс-?имылы?ызды? ?зі шешуші р?л ат?арады.Сіз т?рбиені с?з ар?ылы немесе ?йрету,б?йыру ар?ылы іске асырамын деп ойлама?ыз.Т?рбие сізді? ?алай киінетіні?із, ?згелермен ?алай с?йлесеті?із, олар туралы не ойлайтыны?ыз, сізді? дос д?шпандары?ызбен ?алай ?арым-?атынас жасайтыны?ыз, ?алай к?лгені?із, ?алай газет о?ы?аны?ыз, осы іс -?рекеттері?ізді? б?рі де бала?ыз ?шін ма?ызды. Тіпті дауыс екпініні? ?згеруін де бала сезінеді, сізді? барлы? ойы?ыз баланы? к?кейіне бейм?лім жолмен жетіп жатады, сіз оны бай?амайсыз да. Ал отбасында сіз д?рекілік к?рсетіп, ж?байы?ызды ж?бірлесе?із, осы ісі?ізбен сіз бала?а жаман т?рбие бересіз»-дейді. Ересек адамдарды? ?мірі негізінен т?рлі іс-?рекет, ?ылы?тардан т?рады. Белгілі ?алым С.Соловейчик «Іс –?ылы? адамны? парасатты ?рекеті, оны намыс,ар – ?ят деп атайды»-деген.
Дегенмен де ересектер мен балаларды? ?мірі тек ?негелі іс-?ылы?тардан т?рмайтыны белгілі, кейде олар шалыс басады,ол кезде тіпті, кейбіреулер ?ылмыс?а да барады. Сонды?тан да,есею жолында?ы басты н?рсе- баланы парасатты іске адал ?ылы??а ?йрету, жа?сы іс ат?ару,онан ?уаныш сезіміне б?лену,?згені де ата-ананы,м??алімді, достары мен таныстарын, бейтаныс адамдарды да ?уанта білу.
?мір т?жірибесі к?рсеткендей,екі т?рлі отбасына назар аудару?а болады. Біріншісі- мтериалды? игілікті ал?а ?ойып,со?ан жетуді ма?сат еткендіктен, рухани ??лдырау?а со?ты?уда.Екіншісі- материалды? игілігі жеткілікті отбасында баламен ата- ана арасында эмоциялы?,мейірімділік ?арым-?атынасты? орны?па?анды?ы бай?алады. Осы жа?дайлар отбасында жас?спірімдерді т?рбиелеуде ескерілуі ?ажет.
Отбасында?ы т?рбиені? тиімді болуы онда?ы ?арым-?атынас т?рлеріні? орны?уына байланысты. Отбасында т?рлі ?арым- ?атынастар орын алады:
- ынтыма?тасты? ?арым-?атынас, я?ни отбасы м?шелеріні? ?зара ?арым-?атынасы т?сіністік пен к?мекке ба?ыттал?ан;
- орта? м?ддеге негізделген біры??ай ?арым- ?атынас;
Демек, ?р отбасында т?рлі ?арым-?атынасты? орны?уынан баланы? жеке т?л?алы? ?асиеті ?алыптасады. Отбасында т?рлі ?арым-?атынас ?алыптары к?рініс береді. Кейбір отбасында отбасы м?шелерін бетімен жібереді, м?ндай жа?дайда еш?андай ?арым-?атынас болмайды. Ал кейбір отбасында бедел орын ал?ан ?арым-?атынас орнайды. Оны? да ?зіндік ерекшеліктері бар, онда біреуді? бас?алар?а басымдылы? танытуы, б?йыруы баланы? т?л?алы? ?асиетіні? дамуына жа?ымсыз ы?пал етеді. ?азіргі кезде заман а?ымына ?арай, отбасында демократиялы? ?арым-?атынас?а ?мттылушылы? бар, я?ни ?р отбасы м?шесі те? ???ы?ты ?арым-?атынасты орнатуды к?здейді.
Т?йіндей келе, отбасында орны??ан ?арым-?атынас т?рі мен ?алыптарына с?йкес баланы? т?л?алы? ?асиеттері ?аланады. Бала ?р?ашан да ата-анадан ж?рек жылуын, мейірімділікті ?ажет етеді, ол ата-ананы ?мірді? тірегі санайды. Бала ?шін ата-ана игілік жасушы, ?лгі -?неге к?рсетуші ж?не а?ыл ке?ес айтушы болып табылады.
?азіргі отбасы т?рбиесіндегі басты нысана баламен рухани ?ндестік пен ?йлесімдікке ?мтылу,ата-баба м?расын са?тау?а к??іл б?лу,халы?ты? т?лімдік м?расын б?гінгі к?нмен саба?тастыру болып табылады. Осы?ан орай отбасында е?бекс?йгіштікке, баланы? жасына сай е?бек т?рлеріне ж?не ?о?амды? пайдалы е?бекке баулуды іске асыру ?ажет. Ата-ана ж?не ?леуметтік орта болаша? азаматты? денсаулы?ын жастайынан са?тау ?шін, оны? т?ніні? д?рыс т?зіліп ?алыптасуына ,салауатты ?мір салтын ны?айту?а ерекше м?н бергені б?гінгі к?нні? ?зекті м?селені? бірі болып саналады.
?р отбасы ата тегінен келе жат?ан к?сіби ?нерін, ат?ар?ан е?бегін ??рметтеп,оны кейінгі ?рпа??а ?лгі-?неге еткен,бірлесіп ат?ар?ан пайдалы ?о?амды? е?бек барысында адамгершілік ?а?идаларды ?ата? са?тап, дамытып отыр?ан,?рпа?ына а?ыл-ке?ес беріп,ата к?сібін ??рметтеп,?алыптас?ан д?ст?рді жетілдірген.
Туысты?, отбасылы? ?атынастарды бала кезінен ?алыптастыр?ан. Мысалы,ойын ойнау, к?рем ?нермен ш??ылдану, е?бекке баланы ?атыстыру ар?ылы ересек адам мен баланы? ?арым-?атынасын ны?айтуды к?здеген.
?лкенді ??рметпен ?неге т?ту, одан ?лгі алу біріккен шы?армашылы? е?бек етуді, белсенді іс-?рекетке баулуды д?ст?рлі мерекелер, фольклорлы? кештер,?лтты? ?неге, ойын сайыстары ар?ылы іске асыр?ан.
Туыстар?а, айналасында?ылар?а ?ам?ор бола білу, ?иын жа?дайда олар?а ?ол ?шын беру ту?ан жерді,онда?ы таби?атты с?ю, оны ?ор?ау к?нделікті ?мір салтына айнал?ан. Ересек бала ?зінен кішімен ?арым-?атынас ??рып, ?леуметтік м?дени ?алыптарды ?йретіп, ?ам?орлы? к?рсетіп, ?з ісіне жауапкершілікпен ?ара?ан. Отбасында ?алыптас?ан д?ст?рлі мерекелерді ?ткізу ар?ылы баланы? т?л?алы? ?асиетін жетілдіру іске асырыл?ан. Мысалы, баланы? д?ниеге келуі к?мелетке толуы,?йлену тойы т.б.
Отбасылы? ?арым-?атынасты? негізінде ?немі бала?а ?ам?орлы? к?рсетіп, ол отбасы м?шесі, оны? пікірі мен к?мегі ?лкендерге ?ажет деген сенімін ?алыптастыру керек.
Халы? даналы?ына назар аударса?,ол былай дейді: «Егер сен бір жылды? ?мірі?ді ойласа?, онда арпа ек, он жылды? ?мірі?ді ойласа?, онда а?аш ек, ал ?асырлы? ?мірі?ді ойласа?, онда бала т?рбиеле».
Ана тіліні? та?дыры отбасынан басталады. Рухани байлы? д?ниетаным, т?сінік,рух,иман отбасынан ?аланады. Егер жас бала отбасынан осы т?сініктерді ана тілі ар?ылы халы?ты? сар?ылмас мол рухани ?азынасынан сусындаса, ?зімізді? д?ст?рлі ?лтты? д?ниетанымымызды? арнасында ?лемдік ?ркениет жетістіктерін игеріп, тере? ме?герсек,ешкімге есебімізді жібермейтін д?режеге жетсек,онда дербес ел ретінде ны? т?рамыз.
?аза? хал?ы баланы д?ниедегі барлы? асылдан жо?ары ба?ала?ан, болаша?ына,арманына бала?ан. Сонды?тан да хал?ымыз «Балалы ?й- базар,баласыз ?й- мазар» «Боса?асын алтыннан со?са? да,перзент с?ймей,адамны? мейірімі ?анбас», «А?ыл-той?а келген ?ыз емес пе, айлы? ?ол?а ?ста?ан м?з емес пе» деп барлы? асыл с?здерін арна?ан.
?аза? отбасы к?бінесе к?п балалы болып келген. ?аза? отбасы ата-ана, ?ке –шеше, балалар ?ш ?рпа?ты ??рамнан т?р?ан. Отбасы экономикалы? жа?ынан ?амтамассыз етіліп отыр?ан. Ата- ана мен ?ке-шешені? ?арым-?атынасы жас баланы? адамгершілік жа?ынан толысып жетілуіне ?лкен ?лес ?осады ж?не ізгілікті іске баулиды.
Кейіннен экономикалы? ?леуметтік жа?дай?а ?арай отбасы м?шелері жа?ындалып,жастарды? отбасы ?лкендерден б?лек т?ратын болды. Осы?ан орай,?рпа? т?рбиесіндегі атадан бала?а беріліп келе жат?ан т?рбиелік саба?тасты? ?зілді. Дегенмен де жас отаулар б?лектенгенмен ата мен ?жені? немере т?рбиесіне ы?палы зор. ?лкендер немере т?рбиесінен ?ол ?згілері келмейді. ?ш ?рпа?ты ??рамда?ы ?аза? отбасы ?зіні? ??рылымын ?леуметтік жа?дайларды? себебінен са?тай алмады. Солай болса да, жас отбасылар ?лкендерді? бала т?рбиесіндегі ы?палын са?тау?а тырысады. Т?йінін айт?анда, ?ш ?рпа?ты ??рамды отбасы м?шелеріні? арасында?ы ?арым-?атынасты? т?рбиелік м?ні ерекше,біра? та, оны іске асыруда екі т?рлі м?селе туындайды. Біріншіден, ?ш ?рпа?ты ??рамда?ы отбасыны? м?мкіндігі толы? ?олданылмайды. Оны? бірнеше себептері бар: отбасында?ы ?лкендер мен немерелер арасында?ы ?арым-?атынас ?з м?нінде емес.
?лкедер бала т?рбиесіне «?атыспау» ба?ылау жа?ын ?станады, ?йткені отбасы м?шелеріні? к?з?арасында ?айшылы?тар бар. Екіншіден, ?ала мен ауылды? алша?ты?ынан, ата -?желер алыста?ы немерелерімен ты?ыз ?арым-?атынас ?стай алмайды. Жас отбасылар б?лек т?ратынды?тан ?лкендерге к?мек к?рсете алмайды, сол сия?ты ?лкендер де бала т?рбиесінен аула? болады. ?рпа?тар саба?тасты?ы ?зілгендіктен,жас ?рпа? бойында ?ара басыны? ?амын ойлау т?к?ппарлы?, шарасызды? беле? алса, ал ?лкендерде о?шаулы?, балаларына ?ажетсіздік сия?ты сезім орны?ады.
Рухани –адамгершілік сезімді ?алыптастыратын педагогикалы? факторлар: отбасы м?шелеріні? д?рыс ?арым-?атынасы, баланы адамгершіл?кке т?рбиелейді.
Т?йіндей келе, отбасында?ы т?рбиеде ?лкендерді? бас?а отбасы м?шелерімен д?рыс ?арым- ?атынас ??руы- жас ?рпа?ты ізгілікке т?рбиелейді деген сенімін ны?айту керек. Сонымен ?ш ??рамды ?рпа?ты отбасыны? т?рбиелік м?мкіндігі толы? м?нінде пайдаланылмайды. Б?л м?селе ?лі де зерттеуді ?ажет етеді.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Ке?ес:Отбасы т?рбиесі-баршаны? ісі »
Отбасы тәрбиесі – баршаның ісі.
Отбасы- адамзат қоғамның ең шағын бейнесі. Қоғамда отбасы екі қызмет атқарады, оның бірі- дүниеге ұрпақ әкелу, екіншісі – дүниеге келген сәбиді тәндік жағынан дамытуды қамтамассыз етіп ,өмір бойы рухани жағынан жетілдіріп, оны тұлға ретінде қалыптастыру.
Отбасы тәрбиесі қоғамдағы өзгерістермен тығыз байланысты,сондықтан ол қоғам мүддесіне қызмет етуі тиіс . Отбасы ең алғашқы тұлғаны дамытатын әлеуметтік орта. Отбасында баланың тұлғалық қасиетіне ықпал ететін көптеген жағдайлар болады.
Мәселен, отбасы мүшелерінің мәдени деңгейі баланың түрлі әлеуметтік құндылықтарды игеруіне әсерін тигізеді.
Жеке меншікке негізделген қоғамда ұжымды сана күрделі өзгеріске түсіп, әлеуметтік жағдайда жұмыссыздық етек алып, көпшілік санасында жеке бастың пайдасын ойлау орын алды. Қоғамдағы осындай өзгерістер отбасы тәрбиесінде балаларды білімді ,ізгілікті, жан-жақты жетілген ,өз өмірінің құндылығын жете түсінетін етіп тәрбиелеуді қажет етеді. Осыған орай отбасында балалардың мүмкіндіктерін барынша дамытып, оны өмірде қолдана білуге ,еңбек етуге ,еңбектің қандай түрі болса да атқаруға психологиялық тұрғыдан даяр болуға ,шығармашылық әрекетке даярлыққа, әрдайым өзінің білімін жетілдіріп отыруға тәрбиелеуге қажет. Жеке бас пайдасымен ұжымдық пайданың үйлесімділігін табуға ,іскерлікке, ізгілікке ,өздігінен ізденуге ,өзін-өзі жетілдіруге тәрбиелеудің маңызы зор.
«Баланың құқы жөніндегі конвенцияда» отбасында баланың құқын қорғау, оған қамқорлық жасау көрсетілген. Отбасындағы жас ұрпақтың тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына ата- ананың, отбасы мүшелерінің қарым-қатынасындағы мейірімділік пен махаббат қажет. Толық мәнді отбасы болу үшін ата-ананың және басқа отбасы мүшелерінің береке бірлікті ,түсінікті сақтауы ,сонымен қатар әр отбасы мүшесінің құқы қорғалуы тиіс.
Тек осындай ізгілік мұраттар отбасында орын алғанда ғана, отанын, елін-жерін сүйетін ,өз ұлтының салт дәстүрін, сонымен бірге жалпы адамзаттық мәдени құндылықтарды бойына сіңіріп, өзінің кісілік келбетін сақтай алатын тұлға тәрбиелеуге болады. Бала отбасынан жақсыны да, жаманды да бойына сіңіреді. Сондықтан да халқымыз «Бала ұяда не көрсе ұшқанда соны іледі» деп текке айтпаған.
Ғасырлар бойы қазақ отбасында сақталған тәлімдік дәстүрлер мол. Сол дәстүрлер сабақтастығы бүгінгі бала тәрбиесінде жалғасын табуда. Отбасында халықтық рухани-интеллектуалды мұраларын, мәдени құндылықтарын жандандырып, рухани ұлттық сипаттағы мінезді қалыптастыруды көздеу өмірдің талабынан туындап отыр.
Баланың отбасындағы тұлғалық қасиетін жетілдіретін жағдайдың бірі- отбасы ішілік және отбасынан тысқары атқарылатын еңбек. Отбасында күнделікті тұрмыс қажеттігін қамтамассыз етуден туындайтын еңбек баланы әлеуметтік қатынасқа түсіріп, оны ересек өмірге тәрбиелейді. Сондай еңбектің барысында баланың жауапкершілігі артып, еңбек ету қажеттігін түсінетін болады. Отбасы тәрбиесі кешенді педагогикалық мақсаттылық арқылы іске асады.
А.С .Макаренко «Ата-анаға арналған кітабында» «...Бала тәрбиесінде сіздің іс-қимылыңыздың өзі шешуші рөл атқарады.Сіз тәрбиені сөз арқылы немесе үйрету ,бұйыру арқылы іске асырамын деп ойламаңыз .Тәрбие сіздің қалай киінетініңіз, өзгелермен қалай сөйлесетіңіз, олар туралы не ойлайтыныңыз, сіздің дос дұшпандарыңызбен қалай қарым-қатынас жасайтыныңыз, қалай күлгеніңіз, қалай газет оқығаныңыз, осы іс -әрекеттеріңіздің бәрі де балаңыз үшін маңызды. Тіпті дауыс екпінінің өзгеруін де бала сезінеді, сіздің барлық ойыңыз баланың көкейіне беймәлім жолмен жетіп жатады, сіз оны байқамайсыз да. Ал отбасында сіз дөрекілік көрсетіп, жұбайыңызды жәбірлесеңіз, осы ісіңізбен сіз балаға жаман тәрбие бересіз»-дейді. Ересек адамдардың өмірі негізінен түрлі іс-әрекет , қылықтардан тұрады. Белгілі ғалым С.Соловейчик «Іс –қылық адамның парасатты әрекеті, оны намыс,ар – ұят деп атайды»-деген.
Дегенмен де ересектер мен балалардың өмірі тек өнегелі іс-қылықтардан тұрмайтыны белгілі, кейде олар шалыс басады,ол кезде тіпті, кейбіреулер қылмысқа да барады. Сондықтан да ,есею жолындағы басты нәрсе- баланы парасатты іске адал қылыққа үйрету, жақсы іс атқару ,онан қуаныш сезіміне бөлену ,өзгені де ата-ананы ,мұғалімді, достары мен таныстарын, бейтаныс адамдарды да қуанта білу.
Өмір тәжірибесі көрсеткендей ,екі түрлі отбасына назар аударуға болады. Біріншісі- мтериалдық игілікті алға қойып ,соған жетуді мақсат еткендіктен , рухани құлдырауға соқтығуда .Екіншісі- материалдық игілігі жеткілікті отбасында баламен ата- ана арасында эмоциялық,мейірімділік қарым-қатынастың орнықпағандығы байқалады. Осы жағдайлар отбасында жасөспірімдерді тәрбиелеуде ескерілуі қажет.
Отбасындағы тәрбиенің тиімді болуы ондағы қарым-қатынас түрлерінің орнығуына байланысты. Отбасында түрлі қарым- қатынастар орын алады:
- ынтымақтастық қарым-қатынас, яғни отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынасы түсіністік пен көмекке бағытталған;
- ортақ мүддеге негізделген бірыңғай қарым- қатынас;
- жақсы қарым-қатынасты сақтай отырып, өзара жетістікке жетуді көздеген қарым- қатынас,
- бәсекелестік , барлық жағдайда өзінің бәсекеде ұтуын көздеген қарым-қатынас;
- түрлі себептерден туындаған отбасындағы қайшылықты қарым-қатынас.
Демек, әр отбасында түрлі қарым-қатынастың орнығуынан баланың жеке тұлғалық қасиеті қалыптасады. Отбасында түрлі қарым-қатынас қалыптары көрініс береді. Кейбір отбасында отбасы мүшелерін бетімен жібереді, мұндай жағдайда ешқандай қарым-қатынас болмайды. Ал кейбір отбасында бедел орын алған қарым-қатынас орнайды. Оның да өзіндік ерекшеліктері бар, онда біреудің басқаларға басымдылық танытуы, бұйыруы баланың тұлғалық қасиетінің дамуына жағымсыз ықпал етеді. Қазіргі кезде заман ағымына қарай, отбасында демократиялық қарым-қатынасқа ұмттылушылық бар, яғни әр отбасы мүшесі тең құқықты қарым-қатынасты орнатуды көздейді.
Түйіндей келе, отбасында орныққан қарым-қатынас түрі мен қалыптарына сәйкес баланың тұлғалық қасиеттері қаланады. Бала әрқашан да ата-анадан жүрек жылуын, мейірімділікті қажет етеді, ол ата-ананы өмірдің тірегі санайды. Бала үшін ата-ана игілік жасушы, үлгі -өнеге көрсетуші және ақыл кеңес айтушы болып табылады.
Қазіргі отбасы тәрбиесіндегі басты нысана баламен рухани үндестік пен үйлесімдікке ұмтылу ,ата-баба мұрасын сақтауға көңіл бөлу,халықтың тәлімдік мұрасын бүгінгі күнмен сабақтастыру болып табылады. Осыған орай отбасында еңбексүйгіштікке , баланың жасына сай еңбек түрлеріне және қоғамдық пайдалы еңбекке баулуды іске асыру қажет. Ата-ана және әлеуметтік орта болашақ азаматтың денсаулығын жастайынан сақтау үшін , оның тәнінің дұрыс түзіліп қалыптасуына ,салауатты өмір салтын нығайтуға ерекше мән бергені бүгінгі күннің өзекті мәселенің бірі болып саналады.
Әр отбасы ата тегінен келе жатқан кәсіби өнерін , атқарған еңбегін құрметтеп ,оны кейінгі ұрпаққа үлгі-өнеге еткен ,бірлесіп атқарған пайдалы қоғамдық еңбек барысында адамгершілік қағидаларды қатаң сақтап, дамытып отырған ,ұрпағына ақыл-кеңес беріп,ата кәсібін құрметтеп ,қалыптасқан дәстүрді жетілдірген.
Туыстық, отбасылық қатынастарды бала кезінен қалыптастырған. Мысалы,ойын ойнау, көрем өнермен шұғылдану, еңбекке баланы қатыстыру арқылы ересек адам мен баланың қарым-қатынасын нығайтуды көздеген.
Үлкенді құрметпен өнеге тұту, одан үлгі алу біріккен шығармашылық еңбек етуді, белсенді іс-әрекетке баулуды дәстүрлі мерекелер, фольклорлық кештер ,ұлттық өнеге, ойын сайыстары арқылы іске асырған.
Туыстарға, айналасындағыларға қамқор бола білу, қиын жағдайда оларға қол ұшын беру туған жерді,ондағы табиғатты сүю, оны қорғау күнделікті өмір салтына айналған. Ересек бала өзінен кішімен қарым-қатынас құрып, әлеуметтік мәдени қалыптарды үйретіп, қамқорлық көрсетіп, өз ісіне жауапкершілікпен қараған. Отбасында қалыптасқан дәстүрлі мерекелерді өткізу арқылы баланың тұлғалық қасиетін жетілдіру іске асырылған. Мысалы, баланың дүниеге келуі кәмелетке толуы,үйлену тойы т.б.
Отбасылық қарым-қатынастың негізінде үнемі балаға қамқорлық көрсетіп, ол отбасы мүшесі, оның пікірі мен көмегі үлкендерге қажет деген сенімін қалыптастыру керек.
Халық даналығына назар аударсақ ,ол былай дейді: «Егер сен бір жылдық өміріңді ойласаң, онда арпа ек, он жылдық өміріңді ойласаң, онда ағаш ек , ал ғасырлық өміріңді ойласаң , онда бала тәрбиеле».
Ана тілінің тағдыры отбасынан басталады. Рухани байлық дүниетаным, түсінік ,рух,иман отбасынан қаланады. Егер жас бала отбасынан осы түсініктерді ана тілі арқылы халықтың сарқылмас мол рухани қазынасынан сусындаса, өзіміздің дәстүрлі ұлттық дүниетанымымыздың арнасында әлемдік өркениет жетістіктерін игеріп, терең меңгерсек ,ешкімге есебімізді жібермейтін дәрежеге жетсек ,онда дербес ел ретінде нық тұрамыз.
Қазақ халқы баланы дүниедегі барлық асылдан жоғары бағалаған, болашағына ,арманына балаған. Сондықтан да халқымыз «Балалы үй- базар,баласыз үй- мазар» «Босағасын алтыннан соқсаң да ,перзент сүймей ,адамның мейірімі қанбас», «Ақыл-тойға келген қыз емес пе, айлық қолға ұстаған мұз емес пе» деп барлық асыл сөздерін арнаған.
Қазақ отбасы көбінесе көп балалы болып келген. Қазақ отбасы ата-ана, әке –шеше, балалар үш ұрпақты құрамнан тұрған. Отбасы экономикалық жағынан қамтамассыз етіліп отырған. Ата- ана мен әке-шешенің қарым-қатынасы жас баланың адамгершілік жағынан толысып жетілуіне үлкен үлес қосады және ізгілікті іске баулиды.
Кейіннен экономикалық әлеуметтік жағдайға қарай отбасы мүшелері жағындалып ,жастардың отбасы үлкендерден бөлек тұратын болды. Осыған орай ,ұрпақ тәрбиесіндегі атадан балаға беріліп келе жатқан тәрбиелік сабақтастық үзілді. Дегенмен де жас отаулар бөлектенгенмен ата мен әженің немере тәрбиесіне ықпалы зор. Үлкендер немере тәрбиесінен қол үзгілері келмейді. Үш ұрпақты құрамдағы қазақ отбасы өзінің құрылымын әлеуметтік жағдайлардың себебінен сақтай алмады. Солай болса да, жас отбасылар үлкендердің бала тәрбиесіндегі ықпалын сақтауға тырысады. Түйінін айтқанда, үш ұрпақты құрамды отбасы мүшелерінің арасындағы қарым-қатынастың тәрбиелік мәні ерекше ,бірақ та, оны іске асыруда екі түрлі мәселе туындайды. Біріншіден, үш ұрпақты құрамдағы отбасының мүмкіндігі толық қолданылмайды. Оның бірнеше себептері бар: отбасындағы үлкендер мен немерелер арасындағы қарым-қатынас өз мәнінде емес.
Үлкедер бала тәрбиесіне «қатыспау» бақылау жағын ұстанады, өйткені отбасы мүшелерінің көзқарасында қайшылықтар бар. Екіншіден , қала мен ауылдың алшақтығынан, ата -әжелер алыстағы немерелерімен тығыз қарым-қатынас ұстай алмайды. Жас отбасылар бөлек тұратындықтан үлкендерге көмек көрсете алмайды, сол сияқты үлкендер де бала тәрбиесінен аулақ болады. Ұрпақтар сабақтастығы үзілгендіктен ,жас ұрпақ бойында қара басының қамын ойлау тәкәппарлық, шарасыздық белең алса, ал үлкендерде оқшаулық, балаларына қажетсіздік сияқты сезім орнығады.
Рухани –адамгершілік сезімді қалыптастыратын педагогикалық факторлар: отбасы мүшелерінің дұрыс қарым-қатынасы, баланы адамгершілңкке тәрбиелейді.
Түйіндей келе, отбасындағы тәрбиеде үлкендердің басқа отбасы мүшелерімен дұрыс қарым- қатынас құруы- жас ұрпақты ізгілікке тәрбиелейді деген сенімін нығайту керек. Сонымен үш құрамды ұрпақты отбасының тәрбиелік мүмкіндігі толық мәнінде пайдаланылмайды. Бұл мәселе әлі де зерттеуді қажет етеді.
