МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ СУРЕТ САЛУ?А ?ЙРЕТУДЕ ?Р Т?РЛІ ?ДІСТЕРДІ ?ОЛДАНУ АР?ЫЛЫ
БЕЙНЕЛЕУ ?НЕРІНЕ БАУЛУ
К?кіректе с?улесі жо?ты?, к??ілде сенімі жо?, ?нерсіз ?мірден тез суынар.
Абай
Бала ес біле баста?аннан-а? ?зі жете т?сінбес жар?ын, тартымды н?рсені? б?ріне ?мтыла бастайды, м?селен, жылтыра?ан ойыншы?тарды, ?демі г?лдер мен заттарды к?рсе ?уанады. Осыны? б?рі оны? рахаттану, ?ызы?у сезімін ту?ызады. Жиі ?н, ертегі ты?дап, суреттерді ?ара?ан балаларды? ?нері ?уаныш сезімдеріні? ?айнар к?зіне айналады. Эстетикалы? т?рбие ал?ан балалар жар?ын, ?сем атаулыны? б?ріне ж?й ?ана ?мтылып ?ана ?оймай, с?лулы?ты жан д?ниесімен ?абылдайтын болады.
Т?рбиеші баланы? с?лулы?ты ?абылдауынан бастап, о?ан эмоциялы? жауап ?ату, оны т?сіну, эстетикалы? ??ым, эстетикалы? пікір, эстетикалы? ба?а беру ?асиетін ?алыптастыру?а дейін жетелеп отыруы тиіс.
Бейнелеу ?нері- к?ркемдік тал?ам ?алыптастыруды? ?зекті ??ралы ретінде баланы ?з хал?ыны? эстетикалы? м?раларын игеруіне, халы? ?неріні? айшы?ты туындыларынан л?ззат алу?а, рухани дамуына ж?не халы? талантын ?астерлеуге, с?йе білуге баулиды.
Бейнелеу ?нерінде балаларды? сурет салу?а, ?нерді ?абылдауы т?р?ысынан білім де?гейлеріні? ?р сатылы болуына байланысты, сурет салу?а м?мкіншіліктерін аны?тай отырып, сапалы білім беру. Т?рбиеші баланы? с?лулы?ты ?абылдауынан бастап, о?ан эмоциялы? жауап ?ату, оны т?сіну, эстетикалы? ??ым, эстетикалы? пікір, эстетикалы? ба?а беру ?асиетін ?алыптастыру?а дейін жетелеп отыруы тиіс.
Сурет салу ?нерін ?йретуге т?мендегідей ма?сат ?ойдым:
- Сурет салу ?нері ар?ылы мектеп жасына дейінгі баланы? сезімдік эмоционалды? ортасымен эстетикалы? тал?амын ж?не шы?армашылы? ойлау ?абілетін дамыту.
Алдымыз?а ?ой?ан ба?ытымыз:
Сурет салу іс-?рекеті ар?ылы, балаларды жан – жа?ты дамыта отырып т?рбиелеу;
Балалармен ж?ргізілетін ж?мыс т?рлері:
- Сурет салу о?у іс-?рекеті ар?ылы;
- К?нні? екінші жартысында бейнелеу ?нері бойынша жеке ж?мыстар ж?ргізу.
Ата-аналармен ж?ргізілетін ж?мыс т?рлері:
- ??гімелесу,ке?ес беру,жиналыс,к?рмелер ?йымдастыру,ашы? есік к?ндері;
Т?рбиешілермен ж?ргізілетін ж?мыс т?рлері:
- Ке?естер беру;
-?йымдастырыл?ан о?у іс-?рекеттерін ?ткізу;
Ал?а ?ойыл?ан ма?сатты ж?зеге асыруда мынандай міндеттерді аламыз:
- Бейнелеу іс-?рекетіне ?ажетті негізгі техникалы? да?дыларды ме?герту;
- сурет салу ?неріне деген ?ызы?ушылы?ын ояту;
- к?ркемдік тал?амын арттыру;
- іскерлік да?дыларын ме?герту;
Сурет іс-?рекетіне бейімдеу ба?ыттары:
- айналаны ба?ылау ж?не ?абылдауын дамыту;
- бейнелеу ?нері т?рлері ж?не к?ркем ?нер туындыларымен таныстыру, к?ркемдік тал?амын арттыру;
- іскерлік да?дыларды ме?герту.
Баланы? бейнелеу іс-?рекетіні? негізгі т?рлері болып саналатын сурет салу жапсыру,илеу ?рекеттерімен ш??ылдануы, ?з кезінде, о?ан сан алуан т?стер гаммасымен танысу?а формалар, сызы?тар, т?рлі пішіндермен танысу?а м?мкіндіктер бере алады.
Сурет салу іскерлік да?дыларын ме?герту балаларды? затты? та?ырыпта сурет салу да?дыларын бекітеді. Бірнеше заттарды бейнелеп мазм?ндысурет салу?а, композиция ??ра білуге ?йретеді. Бояу ?арындаштар, акварель бояу мен ?ыл?аламды пайдалануды? ?діс-т?сілдерін ме?гертеді. Жа?ыс т?рлері: с?йкей жа?ыс, ?ылкалам ?шын тік ба?ыттау, жо?арыдан т?мен ?арай, солдан о??а ?арай біртіндеп ж?йелі тегіс бояу, сулау (дым?ылдау) т?сілі, ?рлеу т?сілі, бояуды шашырату ар?ылы сурет салу, ?зіліссіз сызу, тамшы бояудан бейнеге келтіру, тая?шамен, сауса?пен, ?ауырсынмен сурет салу т?сілдерін, ?ос б?ктеп беттестіру ар?ылы симметриялы заттарды? суретін салу?а жатты?тырады. Балаларды? ?ыл?аламды еркін ?стап сызы?ты жі?ішке, жуан, жалпа? т?сіруге, бояуды ?алы?дау жа?у ?шін ?ыл?аламды к?лбеу ?стап ?аттыра? басу, сызы?ты? т?рлеріне ?арай ба?ытын ?згерту, ?олды? ?имыл ?оз?алысы мен к?з м?лшеріні? ?йлесімділігін дамытады. Суретті? барлы? б?лігін біркелкі бояу талабын ?штайды. Бояу т?стерін тандап ?йлесімді бере білуге да?дыландырады. Бейнелеу ?неріні? м?нерлеу ??ралдарын ме?гертіп, сурет салу?а деген ?ызы?ушылы?ын арттыру к?зделеді.
Сурет салу ?дістері:
«Бастыру ?дісі»: ?рт?рлі заттармен бастыру ар?ылы сурет салу балаба?ша д?ст?ріне айналып келеді. Аталмыш техника ар?ылы ж?мыс істеу балаларда жа?ымды эмоция тудырады, таныс т?рмысты? заттарды к?ркем сурет салу?а ?олдану м?мкіншілігін ашады. Бастыру ?шін ?рт?рлі заттарды ?олдану?а болады. Мысалы: жапыра?, т?рлі ?сімдіктер, поролон, к?к?ністер, ж?н, ала?ан, ?арындашты? теріс б?лігі, жіп;
Д?ст?рден тыс ?діспен сурет салуды ?йренген бала, ?з бетінше бастыру ??ралдарын іздеп тауып к?рсетеді. Б?л баланы? ?мірге шы?армашылы?пен ?арауыны?, кез келген затты ?р т?рлі ма?сатта ?олдана білу іскерлігін дамытуды? ал?ы шарты болып табылады.
«К?к?ністер бастырмасы»: Балалар бастырма к?мегімен салын?ан бейнеге ерекше ?ызы?ушылы? танытады. ?сіресе к?к?ніс ?алды?ынан балаларды? к?з алдында даярлан?ан штамптар даяр сатып ал?андар?а ?ара?анда ?ызы?ушылы?ты ?дете т?седі. Картоп, с?біз, ас?аба? ?абы?ынан, ж?не ?ызылшадан т?рлі пішіндер жасау?а болады. Мысалы:шаршы, д??гелек, ?шб?рыш, т?ртб?рыш даярлау;картоп немесе ?зге к?к?ніс ?иы?ында контур жасап, арты?ын кесу; штампты гуаш?а батыру немесе о?ан ?ыл?алам к?мегімен субояу жа?у;?а?аз немесе мата бетіне ойла?ан сурет шы?атындай етіп бастыру; Штамптар к?мегімен мата, кілем ?лгілеріні? оюын жасау?а немесе ?лтты? ою-?рнектерден с?ндік композициялар ??растыру?а болады. Ж?мыс?а ?лтты? на?ыш беру ?шін жеке суреттермен ?жымды? ж?мыстарды ?шекейлеуде ?лтты? ою-?рнектерді ж?йелі ?олдану ?те ма?ызды. Балалар ою-?рнекті бейнелеу ар?ылы ке?істікті ба?дарлау?а ?йренедіж?не оларды? аттарын атап есіне са?тайды.
«Сауса?пен сурет салу ?дісі»: Сауса?пен сурет салу-ала?анмен, сауса?пен, табанмен бейнелеуді? та?ы бір тамаша ?дісі. Б?л ?діс гуашь, майлы бояуды? ?асиетін (?аны?ты?, ж?мса?ты?) сезінуге к?мектеседі. Балалар?а ала?ан немесе сауса??а ?р т?сті бояу жа?у ар?ылы затты? суретін салу ?сынылады, сондай-а? тая?ша, ма?та, мата, поролонды ?олдану?а болады.
?олдану ережесі:
- бояуды жайпа? таба??а, суды кішкентай ??мыралар?а ??ю, ал ала?анмен сурет сал?анда бояуды таба??а ??й?ан ж?н;
- ?р сауса?ты бір т?сті бояу?а батыру,?а?аз?а т?сіріп бол?ан со? ??мырада?ы су?а жуып, ?а?аз с?лгімен немесе ыл?ал ш?берекпен с?рту керек.
А?ашты? суретін сал?анда сауса?пен ді?і мен б?та?тарын бейнелейді, содан кейін ала?ан?а сары, жасыл ж?не ?ызыл сары бояуды жа?ып, жапыра?тарды? суретін салады. ?лкен а? ?а?азда (?жымды? ж?мыс?а ы??айлы) к?нні? суретін ?лкен етіп салып, ал шуа?тарды ше?бер бойымен балалар ?з ала?андарын бастыру ар?ылы т?сірсе ?те ?демі сурет шы?ады.
«Далаппен сурет салу»: Д?ст?рден тыс ?дістер жина?ына ескі далаппен, лакпен, к?з бояйтын теньмен сурет салуды жат?ызу?а болады.Біра? педагог ?те м??ият, са? болып, б?л заттарды бала ?олы жетпейтін орын?а ?ою керек. Бала анасыны? косметика ?олдан?анын ба?ыла?анды ?натады. ?детте косметика ?олдану?а тыйым салынатынд?тан, баланы? ?з анасыны? далабымен ойнау?а деген ??мары арта т?седі. Сонды?тан косметикалы? ??ралдармен сурет салуды ?йымдастыру бала тілегіні? орындалуына м?мкіндік тудырады ж?не ол пайдалы іс болып саналады.
«Н?ктелер ар?ылы сурет салу»: Н?ктелер ар?ылы сурет салу (н?ктелі сурет) д?ст?рден тыс ?діске жатады. Сурет к?птеген жекеленген н?ктелер ар?ылы бейнеленсе, онда б?л сурет салу техникасы пуантилизм деп аталады. Н?ктелер сауса? немесе ?ыл?алам ?шымен ты?ылдату ?дісі ар?ылы т?сіріледі, н?ктелерді? к?лемдері ір т?рлі болуы м?мкін. Н?ктелер ар?ылы салын?ан сурет мозаика сия?ты болады. Педагог контур н?ктелерді ?ойып суретті? сызбасын даярлайды. Бала?а н?ктелерді сызы?тармен ?осу ?сынылады. Пайда бол?ан бейнені ая?тау?а, бояу?а, сюжет ойластыру?а ж?не ат ?ою?а болады. Ж?мысты ая?та?ан со? балалар ашы? т?стерді немесе суы? ж?не жылы т?стерді к?п ?олдан?ан суреттерді топтастырады.
«??ммен сурет салу ?дісі»: Балалар?а ??ммен сурет салу ?те ?ызы?ты болма?, ?йткені олар ??ммен ойна?анды ?атты ?нататыны с?зсіз.
?олдану ережесі: - а? ?а?аз бетіне суретті? пішіні сызылып алынады;
- Пва желімін сызыл?ан сызы? бойымен ?ыл?аламмен жа?ып шы?амыз;
- Жа?ыл?ан желімні? ?стіне ыдыста?ы ??мды себелеп шы?амыз.
Т?рбиешілерге бейнелеу саба?тарын ?йымдастыру?а ?ойылатын талаптар:
-балалар?а айнала ?орша?ан ортадан ал?ан ?серлерін, ?абылда?андарын бейнелеу іс-?рекетінде бере білу да?дыларын ме?герту;
- бейнелеу ?нері т?рлері жайында жалпы т?сініктері мен к?ркем ?нер туындыларын ажырата білу;
- ?нер туындыларынан ?сер алу, сипаттап ??гімелей білу да?дысын ме?герту;
- бейнелеу ?неріні? м?нерлеу ??ралдары жайында (т?с, сызы?тар, к?лем, ке?істік, композиция) ?арапайым т?сініктерді ме?герту;
-сурет салу?а ?ажетті ??рал-жабды?тармен ж?мыс істеуді? іскерліктерін игерту; - ?лтты? на?ышта?ы бейнелеу ?нері т?рлерін бас?а халы?тар ?нерімен салыстыра, ажырата білу;
- к?ркем ?нер туындылары ар?ылы к?ркемдік тал?амын, ?нерді? б?л т?ріне деген ?ызы?ушылы?ын арттыру;
Балаба?шада т?ра?ты т?рде диагностикалы? зерттеу ж?ргізу балаларды? жеке ерекшеліктеріні? бар екенін к?рсетеді. Балаларды? саба? барысында та?ырыпты ?абылдау оны ж?зеге асыра білу ?абілеті ?рт?рлі болып келеді. к?бінесе ?лгерімі жа?сы балалар та?ырыпты т?сініп, іс ж?зінде ?олданса, кейбір балалар т?рбиеші к?мегін аса ?ажет етеді. Міне осындай де?гейді аны?тау ?шін ?р топта балалар білімін зерттеу ?шін бірінші жарты жылды?та ж?не жылды? ?орытынды бойынша мониторинг ж?ргізіледі. Осы?ан байланысты мынандай ?орытынды?а келдік:
О?у жылыны? жыл басында ж?ргізілген ба?ылау кесіндісіндегі балалар к?рсеткіштері:
Жо?ары- 40 %; Жа?сы- 28 %; Орташа-12 %.
О?у жылыны? 1-ші жарты жылды?ында ж?ргізілген ба?ылау кесіндісіндегі балалар к?рсеткіштері:
Жо?ары- 55 %; Жа?сы- 36 %; Орташа - 24 %
?орытынды: Мектепке дейінгі т?рлі жаста?ы топтарда бейнелеу ?неріні? ?ткізілуі саба?тарда балалар шы?армашылы?ын дамыту ?шін о?ып ?йретуді? сан- алуан ?дістері ж?не е? алдымен балалар дербестігін, белсенділігін, ?мір ??былысын к?ркемдік т?р?ысынан ?абылдау ?р?ашанда дара, ?рі та?дамалы. Оны? негізіне ?семдікке эмоция білдіружатады. Бала ?р?ашанда таби?атта?ы, затты? д?ниедегі,?нердегі ?семдікке,адамдарды? мейірбан сезіміне ?н ?осады. М?ны? ?зіне с?биді? басынан кешкен ?уанышыны?, талпынысыны?, тол?анысыны? ма?ызы зор деп білеміз.
Н?тижесінде:
1. Балада к?ркем ?нер туралы білім ?алыптасады.
2. Шы?армашылы?ы дамиды.
3. Авторлы? ба?ытта бейнелей біледі.
4. Отбасы ж?не балаба?ша ынтыма?тасты?ы орнайды.
5. Балаларды? іскерлік ?абілеті дамып, эстетикалы? тал?амы артады. Сурет іс-?рекеттері ар?ылы бейнелеу ?неріне деген с?йіспеншілік оянады.
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер тізімі:
1.Н.?.Назарбаев «?аза?стан хал?ыны? ?л-ау?атын арттыру мемлекеттік саясатты? басты ма?саты».// Дала мен ?ала №5 8-а?пан.2008жыл.
2. Ф.Н.Ж?мабекова. «Мектепке дейінгі педагогика». Астана 2012жыл.
3.Ф.Ниязбекова. М. Сансызбай?ызы. «Балаба?шада баланы мектепке дайындау» Алматы «Шартарап» 2000жыл.
4.Д.А.Кошанова.А.Г.Молдаханова. «Бізді? балаба?ша» 2007жыл.
5.Болатбаев?.?. Бейнелеу ?неріне арнал?ан д?птер.-Алматы. Атам?ра 2000жыл.
6.Швайко Г.С. Балаба?шада?ы бейнелеу ?нері саба?тары.-М.: Валдос.2000
7. Артемова Л. Р. Мектепке дейінгі балалар?а арнал?ан ?орша?ан ортадан дидактикалы? ойындар.М.:Просвещение,1992.
8.??растыр?ан: С?лтанова Г.С. «А?арту ісінен-?азіргі заман?ы педагогикалы? тиория мен практика?а дейін» Атырау 2007ж.
9. Н?сіпбекова М.И.Бейнелеу ?нері «Аруна» баспасы Алматы 2002ж.
