Балаба?шада?ы ?лтты? ойындар

«Аударыспа?», «Те?геілу», «К?кпар», «Б?йге» сия?ты ойындар бар. «К?кпар» ойыныны? атауы “к?кб?рте” (ла?) с?зінен шы??ан.

К?кпар

Орталы? Азия халы?тарыарасындаке?тара?анойынт?рі.
Д?ст?рлі?аза??о?амындаК?кпар?ажас?атол?ансеркені?семізіта?дал?ан. Семізсеркені?терісіжыртылмайды. Орташасалма?ы 70-80 кг-дайкеледі. К?кпаржігіттерді?к?ш-жігеріне, т?зімділігіне, батылды?ы мен ептілігіне сын. Сонымен?атарК?кпаратты??алайбапталып?йретілгенін, ж?йріктігін де сынайтынспортты?ойын. К?кпаржаппайж?недодатартысболыпекігеб?лінеді. Жаппайтартыста?ркімК?кпарды?зіиелікетугетырысады. Додатартыста??рамыбірдейекі топ сын?ат?седі.
?аза?станда 1949 жылыК?кпаржарысыны?жа?аережесібекітілді. Осы?анс?йкесК?кпаржарысынарнаулыала?да, командалы?сипатта?ткізубелгіленді. Ал 1958 жылданК?кпарб?йгеала?дарында?ткізіліпкеледі. Ала?к?лемі?атысушыларсанынабайланысты. Ала?ны??рб?рышына?ызылжалаушаларілініп, ал оны?екіжа?ындадиаметрі 10 метрлікше?бер (“отау”) сызылады. Ала?ортасындадиаметрі 6 метрлікше?берді?д?лортасынаК?кпар?ойылады. Жарысбасталарс?ттекомандаларорталы?ше?берді?сыртындат?рады. Ойынжарысала?ында?ыт?решіні? хабары бойыншабасталады. К?кпартарту?атысушыларды?санынабайланысты 8-15 минут аралы?ында?теді. К?кпаршыларды?ма?саты – орталы?ше?бердежат?анК?кпарды?зкомандасыны? “отауына” жеткізу. К?кпар “отау?а” жеткізілгенненкейін, ойынала?ортасынан?айтабасталады. Белгіленгенуа?ытішінде?ай команда К?кпарды?з “отауына” к?пжеткізсе, солже?іскежетеді.Бізді??сыныпотыр?ан «К?кпарымыз» – ?лтты?К?кпаройыныны?компьютергелайы?тал?ан, азда?ан?згерістері бар н?с?асы. Оны?негізгіма?саты – к?пшіліктік?кпаройыныменжа?ыныра?таныстыру, атмініп, к?кпартурту?а??штаразаматтар?атарыны?артуынасептікету.

«?аза?ауылы» танымды?ойыны

Атамыз – Алаш, керегеміз – а?аш», «Киізтуырлы?ты, а?ашуы?ты?аза?пыз» дегенс?здеркиіз?йді??аза??шін?аншалы?тыкиеліекендігінк?рсетеді. Киіз?й – тек ?аза?хал?ыны??анаемес, б?кілт?ркіелдерді??асиеттібаспанасы. ?аза?хал?ы оны ?астерлеп, ?асырдан?асыр?ажеткізебілгеннекенсая?елді?бірі. Киіз?й тек баспана?анаемес, ол – с?улет, ??рылыс, сурет, ?ол?нерсия?тыбірнеше?нерді?басын??райтын?ажайыптуынды, ?аза?м?дениетіні?ба?ажетпесм?расы. Киіз?йді??райтынс?йектері мен жабындарыны?, бау-шуларыны?аттарын, киіз?йдітігуретінбіреубілсе, біреубілмейді. «?аза?ауылы» ойыныны? «Киіз?йтігу» б?лімікиіз?йді?негізгі??рамдасб?ліктеріж?неолардытігу (??растыру) ретіментаныстырума?сатындажасалды. Ойыншыбір минут ішіндекиіз?йб?ліктерінреті мен т?ртібінса?тайотырып, ??растырыпшы?уыкерек. Бес ?ателіккедейінкешірімді. Кезкелгенадамекі-?ш?айтараойнауар?ылыкиіз?йді???рылысы мен оны?б?ліктеріні?атауларынжаттапалады.

?рхалы?ты??асырларбойы?алыптас?анкиінум?дениетіж?не?лтты?киім?лгілері бар. ?азірбізолкиімдердім?ражайлар мен театр сахналарынаннемесе?лтты?мейрамдарда?анак?реміз. Сонды?тан «?аза?ауылы» ойыныны? «Ерлеркиімі» ж?не «?йелдеркиімі» дегенб?лімдері?рт?рліжаста?ы?аза?ерлері мен ?йелдеріні??алайкиінгенітуралыа?паратберудіж?не?лтты?киім?лгілеріні?аттарыментаныстырудыма?сатетеді. С?ндікиінген?рт?рліжаста?ыерлер мен ?йеладамдарды?суретінестеса?тауар?ылык?рсетілгенкиім?лгілерін?айтасаралап, жасерекшеліктеріне?арайкімні??андайкиімкиіп, ?андай?шекейлерта?ын?анынестеса?тау?атырысукерек.

Бес асы?

Б?лойынны?ма?сатыт?сібірдей бес асы?тытігіненнемесек?лдене?іненбіржергежинау. Жинал?ант?сібірдей бес асы??шін бес ?пайберіліп, та?тадаорынбосатылады. Бастыма?сатк?бірекбірт?стіасы?жинап, та?та?стінасы?танбосатып, к?бірек?пайалу! Ойынбасында 9x9 см-лікта?та мен бес т?рліасы?беріледі. Асы?тар 7 т?сті. Ойыншыны?кезегікелгенсайынтінтуірдіпайдаланаотырып, бір?анаасы?тыжылжытаалады. Асы?тыжылжыту?шін?ала?анасы?тыт?ртіп, кейінапарып?ой?ы?ызкелетінторды басу керек. Осыданкейінта?дал?анасы?к?рсеткенжергебарыпорналасады. Ойыншыбірж?рісжаса?ансо?, 3 асы?автоматтыт?рдета?та?ат?седі. Я?ни?рж?рістенкейінта?таны?бетіасы??атолып, ойынк?рделенебереді. Бірт?сті бес асы??атарорналасса, бесеуі де жойылып, ?пайберіледі. Сонымен, негізгіма?сат – та?та?ат?скенасы?тарданбірт?сті бес асы?тыбір?атар?атізіп, та?таныбосатып, ?пайжинау. Іскес?т!

?лтты?ойынт?рлері

А??абайланысты:
1. А?серек – к?ксерек. 2. А?шылар. 3. А?шылар мен ?ояндар. 4. Кірпіше?ар?у. 5. ?ас??ла?.
6. Ордада?ы?ас?ыр.
Мал?абайланысты:
1. Аларман (?ой?а?ас?ыршапты). 2. Асаук?к.
3. Бура – ?отан. 4. К?ксиыр.
5. Со?ыртеке. 6. Т?йе мен бота.
Т?рлізаттарменойналатын:
1. А?ашая?. 2.А??ала. 3. А?па. 4. А?с?йек.
5. А?шамшы?. 6. Алак?шік. 7. Алтыба?ан.
8. Ар?анаттау. 9. Ар?антартпа?. 10. Ар?антартыс.
11. Арындыар?ан. 12. Асаум?стек. 13. Асы?. 14. Атта-ма?. 15. Ауыртая?. 16. ?йкел. 17. ?уетая?.
18. Бат-пырауы?. 19. Белбеусо?. 20. Белбеутартыс. 21. Дауыстапаты?дыайтам. 22. Ептіжігіт. 23. Жаяук?кпар. 24. Жемекіл. 25. Жігіт?уу. 26. Жігітойыны. 27. К?зетшілер. 28. К?місілу. 29. ?амалды?ор?ау. 30. ?арагие. 31. ?има?. 32. ?ыз?уу. 33. Лек (ш?лдік). 34. Мондана?. 35. Орамалтастау. 36. Са?инажасыру. 37. Си?ырлытая?. 38. Тапшы, кімні?дауысы. 39. Тая?ж?гірту. 40. Тепе-те?дік. 41. Тобы?. 42. Т?т-?ыналу. 43. Т?йілгенорамал. 44. Шалма. 45. Шертпек.
46. Шілдік. 47. Хал ?алай?
Зеректікті, ептіліктіж?неикемділікті?ажетететінойындар:
1. Айг?лек. 2. Айдапсал. 3. Ат?ума. 4. Аударыспа?.
5. Ба?ана?рмелеу. 6. Балтамшап. 7. Б?ріктастама?.
8. Б??най. 9. Б??ыбай. 10. Б??атартыс. 11. Б?рыш.
12. Біз де. 13. Егер. 14. Жасырынба?. 15.
Жаяужарыс. 16. К?кпар. 17. К?рші. 18. К?рес. 19. ?ара-мырза. 20. ?ассы? ба, доссы? ба? 21. ?ынды? – санды?. 22. Орын тап. 23. Отырма?. 24. Санама?. 25. С?ра?-жауап. 26. Тасыма?.
27. Тасымалдау.
28. Те?к?теру. 29. Тымпи-тымпи.
30. ?шты-?шты. 31. ?й?стіндегікім? 32. Шымбике.
Со??ыкезде?алыптас?анойындар:
1. ?ріпта?дау. 2.Мейрамхана. 3.Н?мір. 4. Сымсыз телефон. 5. Сы?а

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Балаба?шада?ы ?лтты? ойындар»

«Аударыспақ», «Теңгеілу», «Көкпар», «Бәйге» сияқты ойындар бар. «Көкпар» ойынының атауы “көкбөрте” (лақ) сөзінен шыққан.

Көкпар

Орталық Азия халықтарыарасындакеңтарағанойынтүрі.
ДәстүрліқазаққоғамындаКөкпарғажасқатолғансеркеніңсемізітаңдалған. Семізсеркеніңтерісіжыртылмайды. Орташасалмағы 70-80 кг-дайкеледі. Көкпаржігіттердіңкүш-жігеріне, төзімділігіне, батылдығы мен ептілігіне сын. СоныменқатарКөкпараттыңқалайбапталыпүйретілгенін, жүйріктігін де сынайтынспорттықойын. Көкпаржаппайжәнедодатартысболыпекігебөлінеді. ЖаппайтартыстаәркімКөкпардыөзіиелікетугетырысады. Додатартыстақұрамыбірдейекі топ сынғатүседі.
Қазақстанда 1949 жылыКөкпаржарысыныңжаңаережесібекітілді. ОсығансәйкесКөкпаржарысынарнаулыалаңда, командалықсипаттаөткізубелгіленді. Ал 1958 жылданКөкпарбәйгеалаңдарындаөткізіліпкеледі. Алаңкөлеміқатысушыларсанынабайланысты. Алаңныңәрбұрышынақызылжалаушаларілініп, ал оныңекіжағындадиаметрі 10 метрлікшеңбер (“отау”) сызылады. Алаңортасындадиаметрі 6 метрлікшеңбердіңдәлортасынаКөкпарқойылады. Жарысбасталарсәттекомандаларорталықшеңбердіңсыртындатұрады. Ойынжарысалаңындағытөрешінің хабары бойыншабасталады. Көкпартартуқатысушылардыңсанынабайланысты 8-15 минут аралығындаөтеді. Көкпаршылардыңмақсаты – орталықшеңбердежатқанКөкпардыөзкомандасының “отауына” жеткізу. Көкпар “отауға” жеткізілгенненкейін, ойыналаңортасынанқайтабасталады. Белгіленгенуақытішіндеқай команда Көкпардыөз “отауына” көпжеткізсе, солжеңіскежетеді.Біздіңұсыныпотырған «Көкпарымыз» – ұлттықКөкпаройыныныңкомпьютергелайықталған, аздағанөзгерістері бар нұсқасы. Оныңнегізгімақсаты – көпшіліктікөкпаройыныменжақынырақтаныстыру, атмініп, көкпартуртуғақұштаразаматтарқатарыныңартуынасептікету.

«Қазақауылы» танымдықойыны

Атамыз – Алаш, керегеміз – ағаш», «Киізтуырлықты, ағашуықтықазақпыз» дегенсөздеркиізүйдіңқазақүшінқаншалықтыкиеліекендігінкөрсетеді. Киізүй – тек қазақхалқыныңғанаемес, бүкілтүркіелдердіңқасиеттібаспанасы. Қазақхалқы оны қастерлеп, ғасырданғасырғажеткізебілгеннекенсаяқелдіңбірі. Киізүй тек баспанағанаемес, ол – сәулет, құрылыс, сурет, қолөнерсияқтыбірнешеөнердіңбасынқұрайтынғажайыптуынды, қазақмәдениетініңбағажетпесмұрасы. Киізүйдіқұрайтынсүйектері мен жабындарының, бау-шуларыныңаттарын, киізүйдітігуретінбіреубілсе, біреубілмейді. «Қазақауылы» ойынының «Киізүйтігу» бөлімікиізүйдіңнегізгіқұрамдасбөліктеріжәнеолардытігу (құрастыру) ретіментаныстырумақсатындажасалды. Ойыншыбір минут ішіндекиізүйбөліктерінреті мен тәртібінсақтайотырып, құрастырыпшығуыкерек. Бес қателіккедейінкешірімді. Кезкелгенадамекі-үшқайтараойнауарқылыкиізүйдіңқұрылысы мен оныңбөліктерініңатауларынжаттапалады.

Әрхалықтыңғасырларбойықалыптасқанкиінумәдениетіжәнеұлттықкиімүлгілері бар. Қазірбізолкиімдердімұражайлар мен театр сахналарынаннемесеұлттықмейрамдардағанакөреміз. Сондықтан «Қазақауылы» ойынының «Ерлеркиімі» және «Әйелдеркиімі» дегенбөлімдеріәртүрліжастағықазақерлері мен әйелдерініңқалайкиінгенітуралыақпаратберудіжәнеұлттықкиімүлгілерініңаттарыментаныстырудымақсатетеді. Сәндікиінгенәртүрліжастағыерлер мен әйеладамдардыңсуретінестесақтауарқылыкөрсетілгенкиімүлгілерінқайтасаралап, жасерекшеліктерінеқарайкімніңқандайкиімкиіп, қандайәшекейлертағынғанынестесақтауғатырысукерек.

Бес асық

Бұлойынныңмақсатытүсібірдей бес асықтытігіненнемесекөлденеңіненбіржергежинау. Жиналғантүсібірдей бес асықүшін бес ұпайберіліп, тақтадаорынбосатылады. Бастымақсаткөбірекбіртүстіасықжинап, тақтаүстінасықтанбосатып, көбірекұпайалу! Ойынбасында 9x9 см-ліктақта мен бес түрліасықберіледі. Асықтар 7 түсті. Ойыншыныңкезегікелгенсайынтінтуірдіпайдаланаотырып, бірғанаасықтыжылжытаалады. Асықтыжылжытуүшінқалағанасықтытүртіп, кейінапарыпқойғыңызкелетінторды басу керек. Осыданкейінтаңдалғанасықкөрсеткенжергебарыпорналасады. Ойыншыбіржүрісжасағансоң, 3 асықавтоматтытүрдетақтағатүседі. Яғниәржүрістенкейінтақтаныңбетіасыққатолып, ойынкүрделенебереді. Біртүсті бес асыққатарорналасса, бесеуі де жойылып, ұпайберіледі. Сонымен, негізгімақсат – тақтағатүскенасықтарданбіртүсті бес асықтыбірқатарғатізіп, тақтаныбосатып, ұпайжинау. Іскесәт!

Ұлттықойынтүрлері

Аңғабайланысты:
1. Ақсерек – көксерек. 2. Аңшылар. 3. Аңшылар мен қояндар. 4. Кірпішеқарғу. 5. Қасқұлақ.
6. Ордадағықасқыр.
Малғабайланысты:
1. Аларман (қойғақасқыршапты). 2. Асаукөк.
3. Бура – қотан. 4. Көксиыр.
5. Соқыртеке. 6. Түйе мен бота.
Түрлізаттарменойналатын:
1. Ағашаяқ. 2.Аққала. 3. Ақпа. 4. Ақсүйек.
5. Ақшамшық. 6. Алакүшік. 7. Алтыбақан.
8. Арқанаттау. 9. Арқантартпақ. 10. Арқантартыс.
11. Арындыарқан. 12. Асаумәстек. 13. Асық. 14. Атта-мақ. 15. Ауыртаяқ. 16. Әйкел. 17. Әуетаяқ.
18. Бат-пырауық. 19. Белбеусоқ. 20. Белбеутартыс. 21. Дауыстапатыңдыайтам. 22. Ептіжігіт. 23. Жаяукөкпар. 24. Жемекіл. 25. Жігітқуу. 26. Жігітойыны. 27. Күзетшілер. 28. Күмісілу. 29. Қамалдықорғау. 30. Қарагие. 31. Қимақ. 32. Қызқуу. 33. Лек (шөлдік). 34. Монданақ. 35. Орамалтастау. 36. Сақинажасыру. 37. Сиқырлытаяқ. 38. Тапшы, кімніңдауысы. 39. Таяқжүгірту. 40. Тепе-теңдік. 41. Тобық. 42. Тұт-қыналу. 43. Түйілгенорамал. 44. Шалма. 45. Шертпек.
46. Шілдік. 47. Хал қалай?
Зеректікті, ептіліктіжәнеикемділіктіқажетететінойындар:
1. Айгөлек. 2. Айдапсал. 3. Атқума. 4. Аударыспақ.
5. Бағанаөрмелеу. 6. Балтамшап. 7. Бөріктастамақ.
8. Бұғнай. 9. Бұғыбай. 10. Бұқатартыс. 11. Бұрыш.
12. Біз де. 13. Егер... 14. Жасырынбақ. 15.
Жаяужарыс. 16. Көкпар. 17. Көрші. 18. Күрес. 19. Қара-мырза. 20. Қассың ба, доссың ба? 21. Қындық – сандық. 22. Орын тап. 23. Отырмақ. 24. Санамақ. 25. Сұрақ-жауап. 26. Тасымақ.
27. Тасымалдау.
28. Теңкөтеру. 29. Тымпи-тымпи.
30. Ұшты-ұшты. 31. Үйүстіндегікім? 32. Шымбике.
Соңғыкездеқалыптасқанойындар:
1. Әріптаңдау. 2.Мейрамхана. 3.Нөмір. 4. Сымсыз телефон. 5. Сыңа