“Suv havzalari va sohil qushlar”

Namangan viloyati Yangiqo’rg’on tumani 22-umumiy o’rta ta’lim maktabi o’qituvchisi

Otaqo'ziyeva Mavjuda Ismoiljanovnaning 7-sinf “Zoologiya” darslarida “Suv havzalari va sohil qushlar” mavzusida taqdimoti.

• Suv qushlari. Suv qushlari hayotining ko‘p qismini suvda suzib o‘tkazadi. Ularning barmoqlari orasiga parda tortilgan; oyoqlari biroz orqaroqda joylashgan bo‘ladi. Qushlarning pat va parlari zich joylashib, suv o‘tkazmaydigan tig‘iz qoplag‘ichni hosil qiladi. Qushlar dumg‘aza bezlari ajratib chiqaradigan yog‘simon suyuqlikni tumshug‘i bilan siqib olib, patlariga surtib turadi. Bu suyuqlik patlarga suv yuqtirmaydi, ularni qayishqoq va egiluvchan qiladi. Suv havzalarida yashovchi qushlarning ko‘pchiligi suvda chaqqon suzadi va sho‘ng‘iydi, ozig‘ini ham suvdan topadi. Suv qushlari quruqlikda sekin va beso‘naqay harakatlanadi.

• G‘ o z s i m o n l a r t u r k u m i. Bu turkumga o‘rdaklar, g‘ozlar va oqqushlar kiradi (93-rasm). Ular tumshug‘ining qirrasi bo‘ylab har xil shakldagi muguz plastinkalar joylashgan; tumshug‘ining uchi esa kengaygan. G‘ozsimonlarning tuxumdan chiqqan jo‘jalari urg‘ochisi orqasidan ergashib yuradi.

• O‘rdaklar suv tubidagi balchiqni tumshug‘idagi muguz plastinkalari orqali sizdirib o‘tkazib, undan mayda jonivorlar va o‘simliklarni ajratib oladi. O‘rta Osiyo suv havzalarida yovvoyi o‘rdak, churrak, suqsunuchraydi. Yovvoyi o‘rdak erkagining boshi to‘q yashil, bo‘yni oq; urg‘ochisining tumshug‘i qizg‘ish, dumi oqish bo‘ladi.

• Oqqushlar g`ozlar oilasiga mansub yirik qush.bo`yni tana uzunligiga teng.patlari ko`pincha oq rangda. O`zbekistonda 3b turi uchraydi. Vishildoq oqqush tumshug`ining qora qirrasi bilan boshqa turlardan ajralib turadi. Chiroyli bo`lganligi uchun hayvonot bog`larida boqiladi. Tutqunlikda ko`payadi. Vishildoq va baqiroq oqqush turlari O`zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan

• L a y l a k s i m o n l a r t u r k u m i. Laylaklar ancha yirik, oyoqlari va tumshug‘i uzun qushlar. Oq laylakning qanotlari keng va qora bo‘ladi. Uzun oyoqlari ularga balchiqda bemalol hara katlanishiga imkon beradi. Oq laylak yirik daraxtlarning shoxlariga yoki eski binolarning tomiga uya quradi; baqalar, sichqonlar, turli hasharotlar va kaltakesaklar bilan oziqlanadi. U juda foydali qush bo‘lgani va soni kamayib ketganligi uchun muhofaza qilinadi.

• Sohil qushlari. Sohil qushlari suv havzalarining sayozliklari, sohil yaqini va botqoqliklarda oziqlanadi. Ko‘pchiligining bo‘yni va oyoqlari uzun bo‘ladi. Shuning uchun ular sayozliklarda va balchiqda yaxshi yuradi; tumshuqlari yordamida ozig‘ini oladi; lekin suvda suzolmaydi.
• Pingvinlar turkumi.Pingvinlarning qanoti kalta va ingichka bo‘lib, eshkakka aylangan. Oyoqlari tanasining keyingi qismiga birikkanligi uchun quruqlikda yurganida tanasini tik tutadi. Eshkak qanotlar yordamida ular soatiga 30 km tezlikda sho‘ng‘iy oladi. Antarktida, Tinch okean orollari, Avstraliya, Janubiy Amerika va Afrika sohillarida tarqalgan. Baliqlar va yirik qisqich baqasimonlar bilan oziqlanadi. Imperator pingvininining bo‘yi 120 sm, vazni 45 kg keladi. Pingvinlar koloniya bo‘lib in quradi.