?ТШТ технологиясы бойынша ?лтты? ойындарды жоспарлау
?ТШТ технологиясы бойынша ?лтты? ойындарды жоспарлау
?лт ойындары – интернационалды? т?рбиені? ??ралы. Олай дейтініміз ?лт ойындарыны? арасында ?зара ?ндестік, ты?ыз байланыс бар.
Ойын?а тек ойын деп ?арамай,халы?ты? ?асырлар бойы жаса?ан асыл ?азынасы,бір ж?йеге келтірілген тамаша т?рбие ??ралы деп ?ара?ан орынды.
?лтты? ойындар халы? педагогикасына? бір саласы болып отыр.Ол-санда?ан ?асырлар бойы ?рпа?ты? керегіне жарап, оларды ?мірге ?зірлеу ?ажетін ?теуде. ?аза?ты? ?лтты? ойындары тек д?ниені ?ана емес,ойды жатты?тырушы да болып табылады. ¥лт ойындарын тек ойын деп ?арамай, халы?ты? ?асырлар бойы жаса?ан асыл ?азынасы, бір ж?йеге келтірілген тамаша т?рбие ??ралы деп кара?ан ж?н. ?йткені, ойын баланы? д?ниені танып білуге ?адам жасар ал?аш?ы бас?ышы. Егер баланы? ал?аш?ы ?мір кезіндегі тікелей айнала ?орша?ан ортамен байланысын адамдармен, жолдастарымен карым - ?атынасын елеп ескермей ?мір т?жірбиелерінен ?ол ?згізіп, бірден ?зіне бейтаныс д?ниеге м?жб?р етсек, оларды? психикалы? дамуына кері ?сер етуі ?бден м?мкін. Оны? ?стіне б?л т?рбие ?рдісінде жа?ыннан алыс?а жай н?рседен к?рделіге, же?ілден ауыр?а, белгіліден белгісізге деген ?а?ида?а да ?айшы келмейді.
?аза? хал?ыны? ?лт ойындары жеке адамдарды ?ана т?рбиелеу ??ралы емес, ол б?кіл ?о?амды? ортаны ?з со?ынан ертетін ?лтты? азаматын т?рбиешісі, ?лгі берершіктей ?леуметтік орта моделін жасаушы ретінде к?рделі ?ызмет ат?ар?ан. ¥лтты? ойын ар?ылы жеке т?л?алар ?алыптасып, шы?далып халы??а таныл?ан сол ар?ылы ?мірге жолдама алып, ел ішінде танымал адамдар?а айнал?ан. ?азіргідей арнайы маманды? беретін о?у орындары болма?ан кезде ?лт ойындары хал?ымызды? ?з ?рпа?ын тек ойын - сауы?тарды б?секеге т?сіп же?імпаз атанып, ж?лде алу ?ана емес, ата жолын куып, ?зінен б?рын?ы д?ст?рлерді жал?астырып, ?з ж?ртында бар ?нерді игеріпме?геруге, шаруашылы? ж?ргізу ?олынан келетін, ел ?ор?ау?а жарайтын батыл да ?жет, шапша? ?рпа?тарды т?рбиелеуді? ?зіндік ж?йесін ?мірге ?келген.
Сонды?тан ?лт ойындарын б?гінгі бала-ба?ша ж?не бала-ба?шадан тыс о?у - т?рбие ж?мысына, ?сіресе балаларды? туристік іс -?рекетін ?йымдастыру?а енгізуді? ?леуметтік-педагогикалы? негіздері белгілі бір ?ылыми — педагогикалы? ал?ы шарттар?а ба?ындырылуы тиіс.
Бала-бакшада?ы ж?не бала-ба?шадан тыс т?рбие ?рдісін жетілдіруді? ал?ы педагогикалы? шарттарыны? бірі - ?ркениетті? б?гінгі де?гейіне негізделген ?леуметтік - педагогикалы? талаптар?а сай жастар?а білім мен т?рбие беру, адам баласыны? ?ткен ?рпа?тарыны? ?ол жеткізген жетістіктерінен бас тарту деген с?з емес, ?айта сол к?нені? негізінде жа?а мазм?н мен ма?ыналар?а жеткізілетін т?рлерді д?ниеге келтіру ар?ылы б?гінгі к?н талаптарына сай жас ?рпа?ты т?рбиелеу м?мкіндігін пайдалану.
?лтты? ойын элементтерін саба?ты? барысында пайдалану балаларды? білімді ?абылдау ?абілетін на?тылап, мазм?нын бала санасына жа?ындатады. Ал балаларды? таби?и жа?дайда ?ткізетін туристік іс - ?рекеттерде (туристік жоры?тарда, жарыстарда) ?лт ойындарын пайдалану т?рбие ж?мысына оларды ?ызы?тырып, еліктіре т?седі.
?лт ойындары балаларды? іс - ?рекеттеріні? мазм?нын байытып, на?тылауды? н?тижесінде балаларды? белсенділігін жетілдіріп, ж?мыс ?абілеттерін жа?сартады, т?рлі ?иынды?тар мен кедергілерді еркін игеруге м?мкіндік ту?ызады.
М. Павловты? рефлекстік пиериясына с?йенер болса?, барлы? о?ыту, т?рбие ?рдісі байланыс ж?йесіні? ??рылымына негізделеді, ал оны? ?ажетті шарты "Орталы? ми ?абы?ыны? ?рекетіне" байланысты болып келеді. Олай болса, ойын ?олданыл?ан саба?, т?рбие ж?мысы бала?а ?зіні? етене жа?ынды?ымен, т?сініктілігімен ерекшеленеді.
Ойын ?рекеті - ?зіндік ?рекет. Педагогикада ?зіндік ж?мыс ?з алдында жеке т?рып о?ыту ?стал?ан бола алмайды. Ал баланы? ойын ?стіндегі ?зін - ?зі жатты?тыруы, ?мірді білуге деген ??марлы?ы, шашы?уы, шы?далуы, оны? а?ыл - ойын, дене е?бегіндегі белсенділігін арттырып, алдына ?ой?ан ма?сатына жетуге деген ерік -?айратын шы?дайды, ал?а ?арай ?мтылысын, ??штарлы?ын оятады. Осыны? н?тижесінде балаларды? ?з бетімен ізденуі, білімді ?ажетсінуі ?сіп, на?тылы ?ажеттілікке ?ласады. Атап айт?анда, білім алуда?ы бала белсенділігі мен білімді игеруге деген санашылы? (пен) ?станымы бала дербестігін ту?ызып, ?здігінен о?у білім алу да?дысын ?алыптастырады.
Бала бала-ба?ша ?абыр?асында, бала-ба?шадан тыс ?йымдарда ?жым ар?ылы білім ай?а?ынан, ол ?рдайым ?з алдында дербес т?л?а ар?ылы іске ас?анымен, ойын?а ?атынас?ан ?р баланы? алдына же?іске деген ?мтылыс пайда болады.
Адамны? ?андай ?рекеті болсын ко?амды? ?леуметтік ?ажеттіліктен туындайды. Бала ?зіні? ?ажеттігін ?теу ?шін, ішкі талаптарын ?ана?аттандыру ?шін белсенді ?рекет жасайды. Баланы? ойын ?рекеті оны? а?ыл - ой, дене дамытуы ?шін ?ажет. Баланы? ойын ?рекетіндегі белсенділігін д?рыс ба?алап, ойын іс - ?рекетінде оны? белсенділігіне, білім алу?а, ?ажетті о?умен да?дыны ме?геруге ж?не оларды к?нбе - к?нгі т?жірбиеде, ?мірде пайдалана білуге ?йренуге баланы? саналы?пен істейтін ?рекетіне ?ластыруы шарт.
Бала белсенділігі негізінен екі т?рлі: сырт?ы ж?не ішкі белсенділіктен т?рады. Сырт?ы белсенділігі к?бінесе ойын ар?ылы, ?имыл, ?оз?алысы, ?сіресе ?мірлік ?рекетіне байланысты болып келеді. Баланы? ішкі белсенділігіне оны? ойлау ?рекетіндегі белсенділігі жатады.
Баланы? ішкі, сырт?ы белсенділігін б?ле - жара, бір - бірінен ажырата ?арау?а болмайтыны бай?алады. На?тылап айтса?, баланы? ойы, ?абылдауы, да?дысы е? са?, баланы? ойы, кабылдайы, да?дысы е? алдымен сырттан болатын ?серлерді? негізінде ішкі ?серлерді ту?ызып, ?абылдау белсенділігін арттырады. Егер сырт?ы ?сер сол?ын болса, ішкі ?серді? де сол?ын болары с?зсіз. Сонды?тан А. С. Макаренканы? бала ойында кандай болса, ?мірде де сондай болады, ?лкенднрді? ж?мыста?ы ?о?амды? ?мірдегі ?ызметкерлігі, ?айраткершілігі баланы? ойынымен те? деген пікірін мынды?тан алша? деп т?сіну ?иын.
?лт ойындарымен бойында б?гінгі жас ?рпа?ты? бойына дарытарлы? ?лтты? жа?ымды ?асиеттері ?шан - те?із, соны? б?рі ?леуметтік педагогикалы? талаптарды ?немі шы?дап, ?о?ам талаптарына сай жастарды т?рбиелену ісіне ?осар ?лесі мол екені даусыз.
?аза? хал?ы материалды? м?ралар?а ?оса м?дени ?азыналар?а да аса бай халы?тарды? бірі. Сондай ?ома?ты д?ниелер ?атарына ?лт ойындары да жатады. Б?гінгі заман достарымыз бен болаша? ?рпа?тарымызды? оларды о?ып ?йреніп, ?здеріні? кім екендіктеріне барлау жасауына ата - бабаларыны? психологиялы? болмысы мен ойлау ж?йелеріне зер салуларына, к?здеген ма?саттарына саралап,жете білулеріне, д?ст?рлер жал?асын ?рістетіп, ?ткені мен б?гінгі байланыстыра білулеріне, с?йтіп, м??г?рттік атаулы?а тос?ауыл коюларына ?лт ойындары септігін тигізеді. Балалар ойын ар?ылы шыны?ып ?зіні? бойында?ы таби?и дарынын шы?дай т?седі. Ойын?а халы? ерекше м?н берген сонды?тан, халы? о?ан тек ойын - сауы?, к??іл к?теретін орын деп ?ана ?орша?ан е? басты - ел ?ор?ау?а ?абілетті болаша? ?айраткер, ?зіні? осы ?асиетін шаршы топты? алдында, барша?а те?, еркін б?секеде же?іп алу?а тиіс бол?ан.
Ойын тегінде адам баласыны? ?жымды? шы?армашылы?ыны? ж?не орындалуы да к?бінесе ?жымды? т?рде бол?анды?тан, ойын ?стінде жолдасты?, досты? ?арым - ?атынас?а ?рекеттенуге т?рбиелеуге м?мкіндік мол.
Психолог ?алым Т. Т?жібаев ?з зерттеулерінде ?за? жылдар бойы ?алыптас?ан ?лтты? ойындар мен спорт т?рлеріні? кейбір ерекшеліктерін ескілікті білдіреді деген теріс ?и?арысты орынды сынай отырып, оларды? т?лім - т?рбиедегі, денесін машы?тыру мен а?ыл - ойын жетілдірудегі жеріне то?талады. ?лтты? ойын т?рлері ?рпакты? к??іл к?теруі, ойын - сауы? т?рлерімен ш??ылдануымен ?ана шектелмей, олар сол халы?ты? салт санасын, д?ст?рін, т?рмысын білдіретін ?рекет екендігін к?рсетеді. Кез келген ойынны? т?р сипаты халы?ты? тіршілік тынысын бейнелейтін ??былыс.
Ойын - ма?ызды іс. Егер біз ойынды тек к??іл к?теру ?шін немесе дем алу ретінде пайдаланса?, одан еш?андай пайда болмайды. ?андай ойын болса да, ол негізгі ма?сат?а ж?мысалуы керек, ?йіткені ойын баланы дамытады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?ТШТ технологиясы бойынша ?лтты? ойындарды жоспарлау»
Ұлт ойындары – интернационалдық тәрбиенің құралы. Олай дейтініміз ұлт ойындарының арасында өзара үндестік, тығыз байланыс бар.
Ойынға тек ойын деп қарамай,халықтың ғасырлар бойы жасаған асыл қазынасы,бір жүйеге келтірілген тамаша тәрбие құралы деп қараған орынды.
Ұлттық ойындар халық педагогикасынаң бір саласы болып отыр.Ол-сандаған ғасырлар бойы ұрпақтың керегіне жарап, оларды өмірге әзірлеу қажетін өтеуде. Қазақтың ұлттық ойындары тек дүниені ғана емес,ойды жаттықтырушы да болып табылады. ¥лт ойындарын тек ойын деп қарамай, халықтың ғасырлар бойы жасаған асыл қазынасы, бір жүйеге келтірілген тамаша тәрбие құралы деп караған жөн. Өйткені, ойын баланың дүниені танып білуге қадам жасар алғашқы басқышы. Егер баланың алғашқы өмір кезіндегі тікелей айнала қоршаған ортамен байланысын адамдармен, жолдастарымен карым - қатынасын елеп ескермей өмір тәжірбиелерінен қол үзгізіп, бірден өзіне бейтаныс дүниеге мәжбүр етсек, олардың психикалық дамуына кері әсер етуі әбден мүмкін. Оның үстіне бүл тәрбие үрдісінде жақыннан алысқа жай нәрседен күрделіге, жеңілден ауырға, белгіліден белгісізге деген қағидаға да қайшы келмейді.
Қазақ халқының ұлт ойындары жеке адамдарды ғана тәрбиелеу құралы емес, ол бүкіл қоғамдық ортаны өз соңынан ертетін ұлттың азаматын тәрбиешісі, үлгі берершіктей әлеуметтік орта моделін жасаушы ретінде күрделі қызмет атқарған. ¥лттың ойын арқылы жеке тұлғалар қалыптасып, шыңдалып халыққа танылған сол арқылы өмірге жолдама алып, ел ішінде танымал адамдарға айналған. Қазіргідей арнайы мамандық беретін оқу орындары болмаған кезде ұлт ойындары халқымыздың өз ұрпағын тек ойын - сауықтарды бәсекеге түсіп жеңімпаз атанып, жүлде алу ғана емес, ата жолын куып, өзінен бұрынғы дәстүрлерді жалғастырып, өз жұртында бар өнерді игеріпмеңгеруге, шаруашылық жүргізу қолынан келетін, ел қорғауға жарайтын батыл да өжет, шапшаң ұрпақтарды тәрбиелеудің өзіндік жүйесін өмірге әкелген.
Сондықтан ұлт ойындарын бүгінгі бала-бақша және бала-бақшадан тыс оқу - тәрбие жұмысына, әсіресе балалардың туристік іс -әрекетін ұйымдастыруға енгізудің әлеуметтік-педагогикалық негіздері белгілі бір ғылыми — педагогикалық алғы шарттарға бағындырылуы тиіс.
Бала-бакшадағы және бала-бақшадан тыс тәрбие үрдісін жетілдірудің алғы педагогикалық шарттарының бірі - өркениеттің бүгінгі деңгейіне негізделген әлеуметтік - педагогикалық талаптарға сай жастарға білім мен тәрбие беру, адам баласының өткен ұрпақтарының қол жеткізген жетістіктерінен бас тарту деген сөз емес, қайта сол көненің негізінде жаңа мазмұн мен мағыналарға жеткізілетін түрлерді дүниеге келтіру арқылы бүгінгі күн талаптарына сай жас ұрпақты тәрбиелеу мүмкіндігін пайдалану.
Ұлттық ойын элементтерін сабақтың барысында пайдалану балалардың білімді қабылдау қабілетін нақтылап, мазмұнын бала санасына жақындатады. Ал балалардың табиғи жағдайда өткізетін туристік іс - әрекеттерде (туристік жорықтарда, жарыстарда) ұлт ойындарын пайдалану тәрбие жұмысына оларды қызықтырып, еліктіре түседі.
Ұлт ойындары балалардың іс - әрекеттерінің мазмұнын байытып, нақтылаудың нәтижесінде балалардың белсенділігін жетілдіріп, жұмыс қабілеттерін жақсартады, түрлі қиындықтар мен кедергілерді еркін игеруге мүмкіндік туғызады.
М. Павловтың рефлекстік пиериясына сүйенер болсақ, барлық оқыту, тәрбие үрдісі байланыс жүйесінің құрылымына негізделеді, ал оның қажетті шарты "Орталық ми қабығының әрекетіне" байланысты болып келеді. Олай болса, ойын қолданылған сабақ, тәрбие жүмысы балаға өзінің етене жақындығымен, түсініктілігімен ерекшеленеді.
Ойын әрекеті - өзіндік әрекет. Педагогикада өзіндік жүмыс өз алдында жеке тұрып оқыту ұсталған бола алмайды. Ал баланың ойын үстіндегі өзін - өзі жаттықтыруы, өмірді білуге деген құмарлығы, шашығуы, шыңдалуы, оның ақыл - ойын, дене еңбегіндегі белсенділігін арттырып, алдына қойған мақсатына жетуге деген ерік -қайратын шыңдайды, алға қарай ұмтылысын, құштарлығын оятады. Осының нәтижесінде балалардың өз бетімен ізденуі, білімді қажетсінуі өсіп, нақтылы қажеттілікке ұласады. Атап айтқанда, білім алудағы бала белсенділігі мен білімді игеруге деген санашылық (пен) ұстанымы бала дербестігін туғызып, өздігінен оқу білім алу дағдысын қалыптастырады.
Бала бала-бақша қабырғасында, бала-бақшадан тыс ұйымдарда ұжым арқылы білім айғағынан, ол әрдайым өз алдында дербес тұлға арқылы іске асқанымен, ойынға қатынасқан әр баланың алдына жеңіске деген ұмтылыс пайда болады.
Адамның қандай әрекеті болсын коғамдық әлеуметтік қажеттіліктен туындайды. Бала өзінің қажеттігін өтеу үшін, ішкі талаптарын қанағаттандыру үшін белсенді әрекет жасайды. Баланың ойын әрекеті оның ақыл - ой, дене дамытуы үшін қажет. Баланың ойын әрекетіндегі белсенділігін дұрыс бағалап, ойын іс - әрекетінде оның белсенділігіне, білім алуға, қажетті оқумен дағдыны меңгеруге және оларды күнбе - күнгі тәжірбиеде, өмірде пайдалана білуге үйренуге баланың саналықпен істейтін әрекетіне ұластыруы шарт.
Бала белсенділігі негізінен екі түрлі: сыртқы және ішкі белсенділіктен түрады. Сыртқы белсенділігі көбінесе ойын арқылы, қимыл, қозғалысы, әсіресе өмірлік әрекетіне байланысты болып келеді. Баланың ішкі белсенділігіне оның ойлау әрекетіндегі белсенділігі жатады.
Баланың ішкі, сыртқы белсенділігін бөле - жара, бір - бірінен ажырата қарауға болмайтыны байқалады. Нақтылап айтсақ, баланың ойы, қабылдауы, дағдысы ең сақ, баланың ойы, кабылдайы, дағдысы ең алдымен сырттан болатын әсерлердің негізінде ішкі әсерлерді туғызып, қабылдау белсенділігін арттырады. Егер сыртқы әсер солғын болса, ішкі әсердің де солғын болары сөзсіз. Сондықтан А. С. Макаренканың бала ойында кандай болса, өмірде де сондай болады, үлкенднрдің жұмыстағы қоғамдық өмірдегі қызметкерлігі, қайраткершілігі баланың ойынымен тең деген пікірін мындықтан алшақ деп түсіну қиын.
Ұлт ойындарымен бойында бүгінгі жас ұрпақтың бойына дарытарлық ұлттық жағымды қасиеттері үшан - теңіз, соның бәрі әлеуметтік педагогикалық талаптарды үнемі шыңдап, қоғам талаптарына сай жастарды тәрбиелену ісіне қосар үлесі мол екені даусыз.
Қазақ халқы материалдық мұраларға қоса мәдени қазыналарға да аса бай халықтардың бірі. Сондай қомақты дүниелер қатарына ұлт ойындары да жатады. Бүгінгі заман достарымыз бен болашақ ұрпақтарымыздың оларды оқып үйреніп, өздерінің кім екендіктеріне барлау жасауына ата - бабаларының психологиялық болмысы мен ойлау жүйелеріне зер салуларына, көздеген мақсаттарына саралап,жете білулеріне, дәстүрлер жалғасын өрістетіп, өткені мен бүгінгі байланыстыра білулеріне, сөйтіп, мәңгүрттік атаулыға тосқауыл коюларына ұлт ойындары септігін тигізеді. Балалар ойын арқылы шынығып өзінің бойындағы табиғи дарынын шыңдай түседі. Ойынға халық ерекше мән берген сондықтан, халық оған тек ойын - сауық, көңіл көтеретін орын деп қана қоршаған ең басты - ел қорғауға қабілетті болашақ қайраткер, өзінің осы қасиетін шаршы топтың алдында, баршаға тең, еркін бәсекеде жеңіп алуға тиіс болған.
Ойын тегінде адам баласының ұжымдық шығармашылығының және орындалуы да көбінесе ұжымдық түрде болғандықтан, ойын үстінде жолдастық, достық қарым - қатынасқа әрекеттенуге тәрбиелеуге мүмкіндік мол.
Психолог ғалым Т. Тәжібаев өз зерттеулерінде ұзақ жылдар бойы қалыптасқан ұлттық ойындар мен спорт түрлерінің кейбір ерекшеліктерін ескілікті білдіреді деген теріс қиқарысты орынды сынай отырып, олардың тәлім - тәрбиедегі, денесін машықтыру мен ақыл - ойын жетілдірудегі жеріне тоқталады. Ұлттық ойын түрлері ұрпактың көңіл көтеруі, ойын - сауық түрлерімен шұғылдануымен ғана шектелмей, олар сол халықтың салт санасын, дәстүрін, тұрмысын білдіретін әрекет екендігін көрсетеді. Кез келген ойынның түр сипаты халықтың тіршілік тынысын бейнелейтін құбылыс.
Ойын - маңызды іс. Егер біз ойынды тек көңіл көтеру үшін немесе дем алу ретінде пайдалансақ, одан ешқандай пайда болмайды. Қандай ойын болса да, ол негізгі мақсатқа жұмысалуы керек, өйіткені ойын баланы дамытады. Ойын адам жолын ынтымақтығымен бірге, оның бойындағы көптеген қасиеттерді ұштап, білім дәнін бойға білдіртпей дарытады. Ойындардың қай - қайсысы болсада баладан төзімділікті, тапқырлықты, ізденімпаздылықты, шеберлікті, т.б. толып жатқан қасиеттерді талап етеді.
Қызығу - танымдық іс - әрекеттің қозғаушы күші. Баланың қызығуы жәрдемімен оқып үйрену барысында қабілеті ашылып, дарыны ұшталады, өз күшіне, мүмкіншілігіне сенімі артады, кісілігі қалыптасып, дара тұлғалық сипаттарға ие болады.
Танымды қызығу оқыту мен тәрбиелеу нәтижесінде қалыптасады. Педагогикалық әдебиеттерде оны қалыптастырудың үш жағдайы туралы жиі айтылады.
Біріншісі - оқытудың мазмұны мұндағы балаларды қызықтыратын мазмұнының берілу түрі, жаңалығы, ғылыммен техниканың соңғы табыстары тандандыратын тарихи деректер, білімінің ғылыми іс жүзінде қолданылуға бұрыннан білетін мағлұматтың жаңа қырының ашылуы.
Екіншісі - балалардың таным әрекетін үйымдастыру формалары, құралдарын және әдістерін жетілдіру. Бұған жататындар: сабақтың дәстүрлі емес түрлерін өткізу, оларды қолданылатын техникалық және көрнекі құралдардың тиімділігін арттыру, танымдық ойындар ұйымдастыру,проблемалық және интегративті ұстанымдарды жүзеге асыру, пәнаралық және пәнішілік байланыстарды тудыру, ғылымныңөмірмен, өндіріспен, техника және экологиямен байланысын ашып көрсету, балалардың өздігінен істейтін жұмыстарын және өздігінен білім алуды тиімді ұйымдастыру, шығармашылық және зерттеу жұмыстарын белсенді қалыптастыру, білімтексеру мен бағалаудың алуан түрлерін ұтымды пайдалану арқылы оқытудағы кері байланысты жетілдіру.
Үшінші - тәрбиеші мен бала, бала мен бала арасындағы қарым-қатнас сыйластық, ізеттілік орнатып, жүрек жылуының болуын қамтамасыз ету. Бала өзі ұнатпайтын тәрбиешінің пәнінен ешқашан қызықпайды. Балалар өзара сыйласа алмайтын, тәртіп жиі бұзылатын сабақтардан тезірек құтылуға тырысады.
Қызығуды туғызу үшін ойын түрлерін пайдаланудың орны бөлек. Тиімді қолданылған ойын түрлері тәрбиешінің түсіндіріп отырған материалын балалар зор ынтамен тыңдап, берік меңгеруіне көмектеседі. Өйткені балалардың аңсары сабақтан гөрі ойынға ауыңқырап отырады. Қызықты ойын түрінен кейін олар тез сергіп, тапсырманы ықыластана әрі сапалы орындайтын болады. Ойындар барлық сыныптарда қолданылады.
Әр қашан да тәрбиеші ойынға койылатын төмендегі әдістемелік талаптарды біліп, орындап отыруы тиіс:
Ойынның мақсаты нақты қойылып, керекті көрнекіліктер мен материалдар күн ілгері дайындалып, оңтайлы жерге қойылуы керек
Ойынға кірісер алдында оның жүргізілу тәртібі балаларға әбден түсіндірілгені жөн.
Ойынға сыныптағы балалардың түгел қатысуын қамтамасызетуі керек.
4. Ойынның жүру барысында тәрбиеші балалардың түгел қатысуын қадағалаумен қатар, олардың ойын үстінде шешім қабылдай білуіне, ойлана білуіне жетелеуі керек.
Ойын түрлерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмұны неғүрлым сәйкес алынса, соғұрлым оның танымдық, тәрбиелік маңызы да арта түседі. Оны тиімді пайдалану сабақтың әсерлігін тартымдылығын күшейтеді, балалардың сабаққа ынтасы мен қызығушылығын арттырады. Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздың қолында. Адам уақытпен бірге адымдайды, уақытпен бірге өмір сүреді. Білім туралы заңда тәрбиешілер бас қосуларында сапалы білім, саналы азамат өсіру туралы талай пікірлер айтылады. Болашақ еңбек етіп, өмір сүретіндер бүгінгі балалар. Біз оларды қалай тәрбиелесек ертеңгі Қазақстан сол деңгейде болады. Сондыктан да тәрбиешіге жүктелер міндет жүгі өте ауыр. Шәкірттерінің ертеңін ойламаған ұстаз еліміздің болашағына жаны ауырмағаны. Ісіне берілген жаңалықты жатсынбай, ұлттық қасиеттеріміздің асылдарын асқақтата отырып, оқушының жанына нұр құя білу ұстаз парызы деп ойлаймын. Көп оқушы ұстазына ұқсағысы келеді. Тәрбиеші бақыты мен қуанышы - оның шәкірттері білімді болып, ұстаз сенімін ақтай білуі. Мұндай белеске жету үшін тәрбиеші алаңдамай жұмыс істеуі керек. Тәрбиешініңнің беделі оның жеке басының, жан дүниесінің көркемділігіне, біліктілігіне байланысты. Ағартушы Ы. Алтынсарин "Егер шәкірт бір нәрсені түсінбесе оған баланы кінәламау керек. Бұл жерде ұстаз кінәлі, сондықтан да ұстаз берер білімін жеткізе білгені жөн" деген ойды айтқан.
Тәрбиешілер мен балалардың ойын мен тәжірибе сабақтарына қызығушылығы балалар үшін әсерлі де тартымды ойын тәсілі болса,бала үшін бұл оқу үрдісін түрлендіру. Ойын түрінде өтетін сабақтар балаларды бала-бақшадан шыққаннан кейінгі өмірге дайындайды. Олар үшін тек қандай да бір жағдайда не істеу керектігін жаттап, есіне сақтаудан гөрі іс жүзінде көріп, өзін рөлге қойып, шешім қабылдау әлдеқайда қызық. Осындай ойын түрлері имитациялық деп аталады. Оқытудың имитациялық түрі арқылы оқушылардың білім сапасы мен белгілі бір пән немесе тақырып бойынша дайындығын білуге болады.
Педагогика ғылымында ойын әрекетінің оқу үрдісінде алатын орны туралы зерттеліп жүрген еңбектер аз емес. Себебі ойын - оқу, еңбек іс - әрекеттерімен бірге адамның өмір сүруінің маңызды бір түрі. "Ойын " ұғымына түсініктеме берсек - бұл адамның мінез - құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдык тәжірибені қалыптастыруға арналған жағдаяттар негізіндегі іс - әрекеттің бір түрі. Адамзат тәжірибесінде ойын әрекеті мынадай қызметтерді атқарады:
Ойын сауық;
Комумуникативтік немесе қарым - қатынастық;
Диагностикалық (ойын барысында өзін - өзі тану);
Коррекциялық (өзін - өзі түзету);
Әлеметтендіру.
Әлі де болса ойынның адамның дамуына, қалыптасуына, тәрбиесіне байланысты функциялары анықталуда. Ойын - адамның өміртанымының алғашқы қадамы. Сондықтан ойын арқылы балалар өмірден көптеген мәліметтер алып, дамиды. Ойынның басты шарты жеңіске жету болса, әр ойыншы өз қарсыласының мүмкіндігімен санасып, бір - біріне деген сенімділігін арттырады.
Ойынның өзіне тән мотивтері болады. Мысалы: мазмұндық, ролдік ойындар баланың зейінін, есін, ойлауын, қиялын қалыптастыруда зор маңыз атқарады. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көре алады. Ал ақыл - ой ойындарында белгілі бір ережені сақтап ойнайды. Ол ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын, зиінділігін арттырумен қатар ерік сезім түрлерінде дамытады.
Ойын түрлері өте көп. Соның ішінде бастауыш сыныптарда пайдаланылатын: ойын - сабақ, ойын - жаттығу, сергіту ойындары, дидактикалық мақсаттағы ойындар, сөздік ойындар, логикалык ойын есептер, ұлттық ойындар. Мұндай ойындар баланы жан - жақты дамытып, білімді толық игеруге көмектеседі.
Оқу үрдісінде кеңінен қоладынылатын ойынның тағы бір түрі ол - дамытушы ойындар. Дамытушы ойындардың маңызы балалардың ынта - ықыласын есепке ала отырып, оқуды қызықты етіп, білім, білік дағдыны қалыптьастыру. Дамытушы ойындарға қойылатын бірінші талап - баланың танымдық әрекетін, қызығушылығын дамыту. Бұл талаптар төмендегідей сұраныстарға жауап береді:
А) балаларға өзінің қабілетін көрсете білуге мүмкіндік беру;
Ә) баланы басқалармен жарыса білуге қалыптастыру;
Б) білік пен дағдыны қалыптастыру үшін білімді өзі ізденуге қамтамасыз ету;
В) ойын барысында балаға жаңа білім, білік дағдылардың қайнар көзіне жеткізу;
Г) баланың ойын барысында жеткен жеңісі оның жаңа алған білім, білік дағдыларымен сәйкес келетіндігі.
Ұлы Абайдың: «Ойын ойнап ән салмай өсер бала болама?» деген пікірінен бала өмірінде ойынның маңыздылығын көруге болады.Бала-бақша балаларының психикасының дамуына ойын әрекеті шешуші рөл атқаратындығы туралы белгілі ғалымдар өз еңбектерінде айтып кеткен: Ж. Аймауытұлы, М. Жұмабаев, Ш. Құдайбердіұлы, С. Торайғыров.
Ал ертедегі ұлы ойшылдар Ж. Ж.Руссо мен И. Т. Песталоцци ойын арқылы балаларды болашақ өмірге бейімдеу керек деп түсіндірген. Ойынның теориясы мен маңыздылығы туралы К. Д. Ушинский мен П. Ф. Лесгафт тәрбие және оқыту барысында ойынның алатын орны туралы С. П. Шацкий, В. А. Сухомлинский, Н. К. Крупская өз пікірлерін білдірген.
Педагогикалык үрдісті жетілдіру ойынның алар жөнінде Қазақстандық ғалым Н. Құлжановада зерттеген. Ойын бала үшін еліктеу, инстинкт күнделікті негізгі іс әрекет және өмірі деп дәлелденген. Н. Құлжанованың айтуы бойынша ойынды әдептілік тәрбиелік мақсатқа пайдалану болашақ өміріне түзу жол салу, үлкендерге еліктеу және өмірдің талаптарына сай бейімдеу деп түсіндірген.
Мектеп оқушыларының негізгі әрекеті - оқу, қарым - қатынас, ойын және еңбек болса, бұлардың әрқайсысы негізгі функцияларды атқарып, баланы дамытады. Оқу білім алу мен білік, дағдысын қалыптастырса, қарым - қатынас бұл балалардың бірін бірі дұрыс кабылдап, сонымен қатар жаңалық алмасуын арттырады. Ойын -пәндік әрекеттерді жетілдіріп, бірлесіп жұмыс жасай білуге дағдыландырады. Ал еңбек - қолдың қозғалысын жақсартып, практикалық кеңістік және көрнекі ойлауын жетілдіреді.
Ұлттық психологияның өзіндік маңызы бар және өте күрделі кұрылымдық элементтерінің бірі ұлттық сезім болып есептеледі. Ұлттық сезім халықтардың өмірінде еркше маңызды орын алады. Әсіресе адамдардың рухани келбетін қалыптастыруда және дамытуда, интернационалдық тәрбиеде зор маңызы бар.
Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму бағытында жан - жақты дамыған сауатты, саналы азамат тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр. Мұндай мақсаттың баянды болуы оқу- ағарту жүйесінің үлесіне түсетінін ескерсек, білім негізі бастауыштан басталғандықтан, жас жеткіншектердің білімді,білікті болуына ойынның алатын орны ерекше.
Ойындарды мектепке дейінгі балаларының оку - іс-әрекеттеріде белгілі бір жүйемен пайдалану қажет. Ойындардың оқыту мазмұнына, танымдық іс - әрекет сипатына, ойын құрылымына сәйкес жіктемелері бар. Ойындардың жіктемесі оқушылардың жас ерекшеліктеріне, ойын сипатына, дене қасиеттерін, қимылдық әрекеттерді дамытуға, ойындардың педагогикалық мүмкіндіктеріне сәйкес жасалады. Ойындарды оқыту мазмұнына сәйкес түрлері:
1. Ойын - саяхаттар. Олар ертегіге үқсас, фактілер немесе оқиғаларды бейнелейді. Бірақ олар ерекше түрде ашып көрсетеді, қарапайым жұмбақ арқылы, қимылдық - оңай жолмен, қажеттілер - қызық жолмен беріледі.
2.Ойын - тапсырмалар. Бұл ойындардың негізін заттар мен әрекет, сөздік тапсырмалар кұрайды. Ойын міндеттер мен әрекеттері бір нәрсені болжауға негізделеді.
3.Ойын - болжамдар. Бұл ойындар, Не «болар еді...?», «Мен не істерп едім, егер...?» деген сұрақтарға негізделеді. Ойынның дидактикалық мазмұны балалардың алдына
проблемалық міндет пен ситуацияны қоюда ерекшеленеді. Мұндай ойындар білімді нақты жағдайда қалыптастыра байланыс есептерін тағайындауды талап етеді.
4.Ойын - жұмбақтар. Жұмбақтың негізгі ерекшелігі логикалық астарын болуында, олар баланың есі әрекетін белсендіреді.
