балаларды? тілін дамытуда мнемотехника ?дісіні? ма?ызы
Мнемоника (гр. mnematik - есте са?тау ?нері) - таби?и ассоциациялар жасау к?мегімен есте са?тауды ?амтамасыз ететін, жасанды т?сініктер ар?ылы ?ажетті м?ліметтерді еске са?тауды же?ілдететін ережелер мен т?сілдер жиынты?ы.
Мектепкі дейінгі бала есте са?тау мен ?абылдауы жо?ары ?абілетімен ерекшеленеді. Мнемотехникалы? ?діс балаларды? с?з материалын есте са?тауда ?алдыру ?шін ?олайлы. Сонымен ?атар дыбысты? ж?не к?ру ?абілеттері де дамиды. Мектепке дейі?гілерді? жас ерекшеліктеріне ?араса, осындай ?орытынды?а келуге болады, с?йлейтін суреттерді пайдалану ??гіме ??растыр?анда, ?ле?, логоритмикалы? жаттауда же?ілдетеді ж?не есте са?тау процесін тездетеді. Есте са?таумен ж?мыс ?дістерін ?алыптастырады. Есте са?тауды бекітуді? ережесіні? бірі былай дейді: «Жатта?анда жаз, сызба, диаграммаларды? суретін сал, кестелерді сыз». С?йлейтін суреттер, сипаттау сызбалары ?ызы?ушылы? тудырады ж?не проблеманы шешуге к?мектеседі. Та?балы р?міздер дегеніміз не? Б?л объектті? абстрактылы ?орытыл?ан немесе графикалы? бейне. Графикалы? аналогия – б?л соларды? белгілеріне жалпы бойынша бірнеше бейнелерді? немесе бейнені? ж?зеге асатын р?мізбен ?андай болсын та?басы.
?сіресе 6-7 жаста?ы балаларды? тілді? дамуында ерекше ма?ызы бар. Балаларда танымды? белсенділік арттылады.
Баланы? тілін дамыту ?шін 6-7 жаста?ы балалар ша?ын ??гіме ??растырады, ?ле?дер, aлогоритмикалы? жатты?улар жаттайды. ??гіме сипатта?анда, ?ле?, логоритмикалы? жатты?улар жатта?анда сызбалар ?олдан?ан ?олайлы. Мнемотехникалы? ?дісті? міндеті: ?аза? тіліне т?н дыбыстарды? д?рыс ай тылуын жатты?тыруы, с?з ?орыны? байытуы, белсенуі мен бекітуі, с?йлеуді? грамматикалы? д?рысты?ын ж?зеге асыруы ж?не тілді? дамуы.
Ересек топтан бастап балаларда ?орша?ан ?лем туралы т?сініктер бар бол?анда, та?балы р?міздерді ??растыру?а ?здеріне жасау?а болады. Бала ?зі та?ба жасайды, одан кейін м??алім с?йкес келетін р?мізді та?дап алады.
Заттарды? белгілері мен к?йін (к??ілді, ызалы, аянышты, т.б), іс - ?рекетті білдіретін та?балы р?міздерді ??растыр?анда толы? т?сіну ?шін балалармен ойнау ж?не эмоциялы-ымды? де?гейде ?рекетті к?рсету ?ажет.
??гіме, ?ле?, логоритмикалы? жаттаулар жатта?анда ?рбір дыбысталатын с?зді алмастыру?а болады.
Кейбір кезде р?міздік бір сызбада толы? с?йлемді суретте к?рсетуге болады. Егер де біз кейбір с?здерге балаларды? ерекше назарын аударатын болса? ( мысалы, іс-?рекетін білдіретін с?здер), оларды жеке сызбада к?рсеткен ж?н.
?ле?, логоритмикалы? жатты?улар жаттауда онда?ы бірнеше рет ?айталанып келетін с?з тіркестерін с?здерді р?міздермен алмастыруды? ?ажеті жо?.Мемлекеттік стандартына сай ??гіме ??растыру, жаттау айына 2-3 рет. 5-6 жаста?ы балалар ??гіме ??растыр?анда 3-5 с?йлем, ал 6-7 жаста?ы балалар 5-7 с?йлем ??растыру ?ажет.
Сызба – схемалар та?ырыптар?а байланысты ?йренген жеке с?здермен с?йлем ??растыру?а, с?йлемдермен ??гіме ??растыру?а таптырмайтын ?азына. Сызбалар?а ?арап, балалар ??гіме ??растыруды тез ?йренеді. ?сіресе отбасы та?ырыбына арнал?ан сызбаны ?р саба?та ?олдану?а болады. Б?л сызба?а ?арап, балалар отбасы м?шелеріні? атауын тез есте са?тау?а, адамдарды? ?рекеттерін ??гімелеуге ?йренеді.
Жеміс-к?к?ністерге арнал?ан сызба бойынша балалар оларды? т?рін, т?сін, д?мін, ?айда ?сетінін сипаттап бере алады. Мысалы, алманы сипаттау: алманы? т?сі ?ызыл, пішіні – домала?, д?мі – т?тті. Ол а?ашта ?седі, жеміс. Біз оны жейміз.Ойыншы?тар?а арнал?ан сызба бойынша балалар оларды? т?сін, пішінін, м?лшерін атап беруге ?йренеді.
Міне, осылай ?рбір жа?а та?ырып бойынша сызбалар ?олдану?а болады. М??алім ?з балаларыны? ?абылдау ?абілетін, жас шамасын ескере отырып, сызбаны ?зі жасап алуына да болады.
Осы жаста?ы балалар?а ?ле?дер жаттауда с?йлейтін суреттерді ?олдан?ан ?олайлы. ?ле? жаттауда ?р с?зді р?міздермен алмастыру?а болады. Кейбір жа?дайда с?йлемді бір сызбада к?рсетуге болады. Заттарды? сынын, к?йін, ?рекетін білдіретін суреттерді ??растыр?анда толы? т?сіну ?шін балалармен бірге ойнау ?ажет ж?не эмоциялы де?гейде ?рекетті к?рсетуге болады. Мектепке дейінгілерді ?ле?дерді м?нерлеп жаттау?а, шы?арма?а сай ыр?а?ты са?тауды ?йретеді. Балалармен бірге ?айтала?анда педагог интонация?а, дикция?а, дем алуына назар аударады.
?ле?ді о?ып бол?аннан кейін міндетті т?рде ??гіме ?ткізіледі:
аударма ж?мысын ?ткізу;
м??алімні? с?ра?тары;
суреттер ?арау;
аза? тіліне т?н дыбыстарды д?рыс айт?ызу, ?айталату;
сызбалар ар?ылы жаттау;
Балалар?а ?ле?ді есінде са?тау ?шін, м??алімге келесі ?дістерді ?олдану?а болады:
бірінші жолды топпен ?айталау ж?не 3-4 бала?а бір-бірден ?айталат?ызу;
фонетикалы? жатты?у орындау;
?сіресе м?нерлеп о?у?а талап ететін с?зді, жолды балалар?а ?айталату.
Алгоритмикалы? жатты?улар танымды? процестерді?, есте са?тау, зейін, ?оз?алыс да?дыларды?, дыбыстарды? айтылуыны?, с?йлеу функционалды ж?йесіні? ж?не барлы? с?йлеу ??рамыны? дамуына ба?ыттал?ан. ?сын?ан жатты?улар сипаттау сызбалар ар?ылы жатталады, содан кейін м??аліммен бірге айтылады ж?не ?р т?рлі ?имылмен к?рсетіледі. Логоритмикалы? жатты?уларды орында?анда,балалар м??аліммен бірге ортада т?р?ан ж?н, сонда балалар?а м??алімді к?руге, ?оз?алу?а ж?не с?йлеу материалын орындау?а м?мкіндік бар.
Алгоритмикалы? жатты?уларды ?ткізуде балалар спецификалы? дыбыстарды? д?рыс айтуын жатты?ады, дауысты? ыр?а?ы дамиды, сонымен ?атар ымны?, ?оз?алысты? да?дылары, жалпы ж?не ?са? моториканы? на?тылы?ы мен ?йлестіруі дамиды.
«Т?рбие отбасынан басталады» - демекші мемлекеттік тілді ?йрету ма?сатында балаба?ша ата - аналармен ?те ты?ыз ж?мыс жасауда пайдалану?а м?мкіншілік бар.
Мектепке дейінгі мекемеде мемлекеттік тілді? дамуына барлы? жа?дай жасалынуы тиісті. Мектепке дейінгі мекемелерде мемлекеттік тілді ?йрету кіші топтан басталады. Тілді дамыту ж?йесі кешенді ж?ргізіледі, сонды?тан баланы? санасында адамзат тілдеріні? ?р алуанда?ы туралы т?сінікті ж?не олар?а деген ??рмет сезімін д?рыс ?алыптастыру керек.
Мектепалды даярлы? ба?дарламаны? базалы? минимумда 6-7 жаста?ы балаларды о?ытуда мынадай талаптар ?ойыл?ан. Балаба?ша, балаба?ша ?ызметкерлер туралы ??гіме ??растыру білу.Сені? аты? кім? Кім? Не істеді? с?ра?тарына жауап беруді білу. Ойыншы?тарды? атауын, т?сін, пішінін айта білу.Адамны? дене м?шелерін атау ж?не таныс с?здерді с?йлемде ?олдану.Сонымен ?атар отбасы м?шелерін, киім, ая?-киім атауын айта білу.С?йлеу бала ?шін ?арым-?атынас ??ралы болып табылады, оны? ойлау ?абілетін дамыту ж?не мінез-??л?ын реттеуде ма?ызды р?л ат?арады.С?йлеу ?атынасы баланы? білімді ме?геруіне, ?ажетті білік пен да?дыларды ?алыптастыру?а м?мкіндік береді.Байланысты с?з ой?а ма?ына беріп, адамдарды? бір-бірімен ?арым-?атынас жасауын ж?не ?зара т?сінуін ?амтамасыз етеді.С?йлеу ?ызметі ойды? дамуымен ?атар ?рбиді.Д?рыс с?йлеуге т?рбиелеу коммуникативтік біліктілікті, тілдік (фонетикалы?, лексикалы?, грамматикалы?) ж?не тілдік емес (ым, мимика, ?алып, к?з?арас, іс-?имыл) ??ралдарды? к?мегімен айналада?ы адамдармен ?арым-?атынас жасауды реттеу ?абілетін дамыту?а ба?ыттал?ан.Тілді дамытуда ?з ?атарларымен с?йлесе білуді? ма?ызы ерекше.
Жалпы міндет:
-тілді дамыту танымды? ж?не ойын ?ызметіні? негізі іспеттес;
Негізгі міндеттер:
Тілге деген тияна?ты, м?дделі к?з?арасты ж?не ??рмет сезімін ?алыптастыру;
Ж?мыс н?тижесі бойынша к?сіби бай?аулар ?з жемісін береді.
«?стазды? еткен жалы?пас,
?йретуден бала?а» - деп, Абай атамыз айтпа?шы, б?гінгі жас ?рпа??а ?ам?орлы? жасап оларды ізгілікке, адамгершілікке, отаншылды??а, ?лтжандылы? пен мемлекеттік тілге деген ??рметке т?рбиелесе? ?ана е?бегі? жемісті болма?! Ерте?імізді б?гін ойлап, жас ?рпа?ты жан - жа?ты т?рбиелеу мен жеткілікті білім ?орын беру ?р ?стазды? міндеті екенін естен шы?армайы?.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Мнемотехника ?дісіні? тіл дамытуда ма?ызы»
«Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуда мнемотехника әдісінің маңызы
Мнемоника (гр. mnematik - есте сақтау өнері) - табиғи ассоциациялар жасау көмегімен есте сақтауды қамтамасыз ететін, жасанды түсініктер арқылы қажетті мәліметтерді еске сақтауды жеңілдететін ережелер мен тәсілдер жиынтығы.
Мектепкі дейінгі бала есте сақтау мен қабылдауы жоғары қабілетімен ерекшеленеді. Мнемотехникалық әдіс балалардың сөз материалын есте сақтауда қалдыру үшін қолайлы. Сонымен қатар дыбыстық және көру қабілеттері де дамиды. Мектепке дейіңгілердің жас ерекшеліктеріне қараса, осындай қорытындыға келуге болады, сөйлейтін суреттерді пайдалану әңгіме құрастырғанда, өлең, логоритмикалық жаттауда жеңілдетеді және есте сақтау процесін тездетеді. Есте сақтаумен жұмыс әдістерін қалыптастырады. Есте сақтауды бекітудің ережесінің бірі былай дейді: «Жаттағанда жаз, сызба, диаграммалардың суретін сал, кестелерді сыз». Сөйлейтін суреттер, сипаттау сызбалары қызығушылық тудырады және проблеманы шешуге көмектеседі. Таңбалы рәміздер дегеніміз не? Бұл объекттің абстрактылы қорытылған немесе графикалық бейне. Графикалық аналогия – бұл солардың белгілеріне жалпы бойынша бірнеше бейнелердің немесе бейненің жүзеге асатын рәмізбен қандай болсын таңбасы. Әсіресе 6-7 жастағы балалардың тілдің дамуында ерекше маңызы бар. Балаларда танымдық белсенділік арттылады.
Баланың тілін дамыту үшін 6-7 жастағы балалар шағын әңгіме құрастырады, өлеңдер, aлогоритмикалық жаттығулар жаттайды. Әңгіме сипаттағанда, өлең, логоритмикалық жаттығулар жаттағанда сызбалар қолданған қолайлы. Мнемотехникалық әдістің міндеті: қазақ тіліне тән дыбыстардың дұрыс ай тылуын жаттықтыруы, сөз қорының байытуы, белсенуі мен бекітуі, сөйлеудің грамматикалық дұрыстығын жүзеге асыруы және тілдің дамуы.
Ересек топтан бастап балаларда қоршаған әлем туралы түсініктер бар болғанда, таңбалы рәміздерді құрастыруға өздеріне жасауға болады. Бала өзі таңба жасайды, одан кейін мұғалім сәйкес келетін рәмізді таңдап алады.
Заттардың белгілері мен күйін (көңілді, ызалы, аянышты, т.б), іс - әрекетті білдіретін таңбалы рәміздерді құрастырғанда толық түсіну үшін балалармен ойнау және эмоциялы-ымдық деңгейде әрекетті көрсету қажет.
Әңгіме, өлең, логоритмикалық жаттаулар жаттағанда әрбір дыбысталатын сөзді алмастыруға болады.
Кейбір кезде рәміздік бір сызбада толық сөйлемді суретте көрсетуге болады. Егер де біз кейбір сөздерге балалардың ерекше назарын аударатын болсақ ( мысалы, іс-әрекетін білдіретін сөздер), оларды жеке сызбада көрсеткен жөн.
Өлең, логоритмикалық жаттығулар жаттауда ондағы бірнеше рет қайталанып келетін сөз тіркестерін сөздерді рәміздермен алмастырудың қажеті жоқ.Мемлекеттік стандартына сай әңгіме құрастыру, жаттау айына 2-3 рет. 5-6 жастағы балалар әңгіме құрастырғанда 3-5 сөйлем, ал 6-7 жастағы балалар 5-7 сөйлем құрастыру қажет.
Сызба – схемалар тақырыптарға байланысты үйренген жеке сөздермен сөйлем құрастыруға, сөйлемдермен әңгіме құрастыруға таптырмайтын қазына. Сызбаларға қарап, балалар әңгіме құрастыруды тез үйренеді. Әсіресе отбасы тақырыбына арналған сызбаны әр сабақта қолдануға болады. Бұл сызбаға қарап, балалар отбасы мүшелерінің атауын тез есте сақтауға, адамдардың әрекеттерін әңгімелеуге үйренеді. Жеміс-көкөністерге арналған сызба бойынша балалар олардың түрін, түсін, дәмін, қайда өсетінін сипаттап бере алады. Мысалы, алманы сипаттау: алманың түсі қызыл, пішіні – домалақ, дәмі – тәтті. Ол ағашта өседі, жеміс. Біз оны жейміз.Ойыншықтарға арналған сызба бойынша балалар олардың түсін, пішінін, мөлшерін атап беруге үйренеді. Міне, осылай әрбір жаңа тақырып бойынша сызбалар қолдануға болады. Мұғалім өз балаларының қабылдау қабілетін, жас шамасын ескере отырып, сызбаны өзі жасап алуына да болады. Мнемотехникалық әдіс – өлеңдерді, алогоритмикалық жаттығуларды жаттаудың, әңгімелерді сипаттаудың әдістемесі. Осы жастағы балаларға өлеңдер жаттауда сөйлейтін суреттерді қолданған қолайлы. Өлең жаттауда әр сөзді рәміздермен алмастыруға болады. Кейбір жағдайда сөйлемді бір сызбада көрсетуге болады. Заттардың сынын, күйін, әрекетін білдіретін суреттерді құрастырғанда толық түсіну үшін балалармен бірге ойнау қажет және эмоциялы деңгейде әрекетті көрсетуге болады. Мектепке дейінгілерді өлеңдерді мәнерлеп жаттауға, шығармаға сай ырғақты сақтауды үйретеді. Балалармен бірге қайталағанда педагог интонацияға, дикцияға, дем алуына назар аударады. Өлеңді оқып болғаннан кейін міндетті түрде әңгіме өткізіледі:
аударма жұмысын өткізу;
мұғалімнің сұрақтары;
суреттер қарау;
азақ тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтқызу, қайталату;
сызбалар арқылы жаттау; Балаларға өлеңді есінде сақтау үшін, мұғалімге келесі әдістерді қолдануға болады: бірінші жолды топпен қайталау және 3-4 балаға бір-бірден қайталатқызу;
фонетикалық жаттығу орындау;
әсіресе мәнерлеп оқуға талап ететін сөзді, жолды балаларға қайталату. Алгоритмикалық жаттығулар танымдық процестердің, есте сақтау, зейін, қозғалыс дағдылардың, дыбыстардың айтылуының, сөйлеу функционалды жүйесінің және барлық сөйлеу құрамының дамуына бағытталған. Ұсынған жаттығулар сипаттау сызбалар арқылы жатталады, содан кейін мұғаліммен бірге айтылады және әр түрлі қимылмен көрсетіледі. Логоритмикалық жаттығуларды орындағанда,балалар мұғаліммен бірге ортада тұрған жөн, сонда балаларға мұғалімді көруге, қозғалуға және сөйлеу материалын орындауға мүмкіндік бар. Алгоритмикалық жаттығуларды өткізуде балалар спецификалық дыбыстардың дұрыс айтуын жаттығады, дауыстың ырғағы дамиды, сонымен қатар ымның, қозғалыстың дағдылары, жалпы және ұсақ моториканың нақтылығы мен үйлестіруі дамиды.
«Тәрбие отбасынан басталады» - демекші мемлекеттік тілді үйрету мақсатында балабақша ата - аналармен өте тығыз жұмыс жасауда пайдалануға мүмкіншілік бар.
Мектепке дейінгі мекемеде мемлекеттік тілдіғ дамуына барлық жағдай жасалынуы тиісті. Мектепке дейінгі мекемелерде мемлекеттік тілді үйрету кіші топтан басталады. Тілді дамыту жүйесі кешенді жүргізіледі, сондықтан баланың санасында адамзат тілдерінің әр алуандағы туралы түсінікті және оларға деген құрмет сезімін дұрыс қалыптастыру керек. Мектепалды даярлық бағдарламаның базалық минимумда 6-7 жастағы балаларды оқытуда мынадай талаптар қойылған. Балабақша, балабақша қызметкерлер туралы әңгіме құрастыру білу.Сенің атың кім? Кім? Не істеді? сұрақтарына жауап беруді білу. Ойыншықтардың атауын, түсін, пішінін айта білу.Адамның дене мүшелерін атау және таныс сөздерді сөйлемде қолдану.Сонымен қатар отбасы мүшелерін, киім, аяқ-киім атауын айта білу.Сөйлеу бала үшін қарым-қатынас құралы болып табылады, оның ойлау қабілетін дамыту және мінез-құлқын реттеуде маңызды рөл атқарады.Сөйлеу қатынасы баланың білімді меңгеруіне, қажетті білік пен дағдыларды қалыптастыруға мүмкіндік береді.Байланысты сөз ойға мағына беріп, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауын және өзара түсінуін қамтамасыз етеді.Сөйлеу қызметі ойдың дамуымен қатар өрбиді.Дұрыс сөйлеуге тәрбиелеу коммуникативтік біліктілікті, тілдік (фонетикалық, лексикалық, грамматикалық) және тілдік емес (ым, мимика, қалып, көзқарас, іс-қимыл) құралдардың көмегімен айналадағы адамдармен қарым-қатынас жасауды реттеу қабілетін дамытуға бағытталған.Тілді дамытуда өз қатарларымен сөйлесе білудің маңызы ерекше.
Жалпы міндет:
-тілді дамыту танымдық және ойын қызметінің негізі іспеттес;
Негізгі міндеттер:
Тілге деген тиянақты, мүдделі көзқарасты және құрмет сезімін қалыптастыру;
-қарапайым диалогтық және монологтық сөйлеуді қалыптастыру;
-қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу;
-сөздік қорды толықтыру және жандандыру.
Мнемотехника әдісін қолдану өз нәтижелерін де берді
Балалармен бағдарламалық материалды меңгеру бойынша 1 және 2 жартыжылдыққа арналған педагогикалық диаагностика материалы жасалынып шығарылды.
Деңгей бойынша меңгерудің бағасының жүйесі талданып шығарылды
1деңгей–бала педагоктың үлгісі бойынша іс-әрекетті елестетеді
2 деңгей – не істегенін түсінеді; белгілі білім қоры бар
3 деңгей- білгенін және не істей білетінін өз бетімен қолданады, шығармашылық және дәстүрлі емес жағдайларда.
Нәтижелер :
Кіретін нәтижелерді (қазан айында өткізіледі) қорытынды(сәуір айында өтіледі)
Балаларды оқытуда, ұсынылған әдістемелік материал мектепке дейінгі мекемелердің практиктеріне перспективтік технологиясын
(мнемотехникалық әдіс) терең танысуға мүмкіндік береді. Тәрбиелік– білімдік процесіне шығармашылық бағыт арқылы жеткізіледі.
Жұмыс нәтижесі бойынша кәсіби байқаулар өз жемісін береді.
«Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» - деп, Абай атамыз айтпақшы, бүгінгі жас ұрпаққа қамқорлық жасап оларды ізгілікке, адамгершілікке, отаншылдыққа, ұлтжандылық пен мемлекеттік тілге деген құрметке тәрбиелесең ғана еңбегің жемісті болмақ! Ертеңімізді бүгін ойлап, жас ұрпақты жан - жақты тәрбиелеу мен жеткілікті білім қорын беру әр ұстаздың міндеті екенін естен шығармайық.
