"Алтыбақан ойындары" (Консультация родителям )

Алтыбақан

( Ұлттық ойындар)

Ертеректе ауыл сыртына құрылған алтыбақан жастардың кешке ойын-сауық құратын жері болған.

Оны қазақтың ежелгі ұлттық ойыны деп атайды. Алтыбақан көшпенді халық үшін өте қолайлы, себебі тез жиналып, тез құрылады. Оны орнату үшін, атауына сай, алты бақан (сырық), бір керме және арқан керек. Бақандардың басын үш-үштен буып, аралығы 7-8 қадамдай жерге қадап орнатады. Олардың жоғарғы жағындағы ашаларға бақандардың басын біріктіріп тұратын келесі бір керме енгізіп, мықтап байлайды. Кермеге ұзынырақ бір, қысқалау екі арқанды бекітеді. Арқанның ұзындауы аяқты тіреуге, қысқасы отыруға ыңғайланған. Жазғы күнгі,айлы түнде қыз бен жігіт арқанға аяқтарын тіреп, бір-біріне қарама-қарсы тұрып, бел арқанның екі жақтауынан бекем ұстап, басқалардың демеуімен тербетілген. Ойын көпшілікке арналған.

Қыздар мен бозбалалар жұптасып, кезек-кезек ауысып отырған. Тербелушілер ән бастағанда, тамашалаушылар да қосылып, думандатқан.

Алтыбақан бірін-бірі ұнатқан жастардың көңілдерін білдіруге себеп болған.

Соңғы кездері үш арқанның орнына, ұзындығы бірдей екі арқан және жеңіл тақтай қолданылып жүр.

Алтыбақан

Алтыбақан – это древние казахские национальные качели.

Для них поблизости от ауыла отводилось специальное место6 где по вечерам собиралась молодёжь. Очень удобное сооружение для кочевого народа, быстро собирается и быстро разбирается.

Конструкция их очень простая: необходимо шесть кольев, одна перекладина и три аркана. Колья вбивают в землю на расстоянии семи-восьми шагов друг от друга, а их вершины связывают по три.

Получается два узла, которые соединяются перекладиной. К перекладине дугой привязывают один длинный аркан и два коротких. На короткие арканы садятся, а длинный аркан служит опорой для ног.

В тёплые лунные ночи к качелям собирались парами юноши и девушки. Они садились на качели по очереди: парень и девушка напротив друг друга, а другие раскачивали их. Качающиеся вместе запевали песни, а остальные им подпевали. На качелях влюблённые признавались в любви друг другу.

В последнее время используют два аркана и посередине кладут легкую дощечку.

Аударыспақ

Аударыспақ – ашық аланда көгалды жерде ойналатын өте қызықты ойын№ Ойынға екі атқа мінген 3жігіт қатысады. Шабандоздарға белгілі бір уақыт белгіленген дұрыс. Осы уақыттың ішінде екеуі бірін-бірі аттың үстінен аударып түсіруі керек. Егер бірін-бірі жене алмаса, онда ортаға келесі екі атты ойыншы шығады. Ал, жеңіске жеткен жігіт ойын шарты бойынша келесі жеңімпазбен бәсекелеседі. Осылай ойын соңғы жеңімпаз анықталғанша жалғаса береді.

Аударыспақ ( перевертыши)

Аударыспак – очень забавная игра, которую обычно играют на открытой площадке, покрытой травой. В игре участвуют два наездника. Игрокам дают определенное время, в течение которого они должны постараться свалить друг друга на землю. Если они не смогут этого сделать, приглашается другая пара игроков. Победивший игрок будет бороться со следующим победителем. И так до конца игры, пока не будет окончательно определен победитель.

Көкпар

Көкпар – атқа мінген топ жігіттердің қатысуымен өтетін ойын. Ойынды бастау үшін, көкпаршылар белгіленген сызықтың бойына қатар түзеп тұрады.

Сызықтан 50-60 адамдай жерге көкпар тасталынады.

Әдетте көкпар тартуға бауыздалған лақ немесе серке беріледі.

Берілген белгіден кейін көкпаршылар шаба жөнеледі. Жерде жатқан көкпарға бірінші жеткен шабандоз көкпарды іліп алып қашады, қалған көкпаршылар қуып жетіп, тартып алуға әрекеттенеді. Ойын белгіленген көмбеге жеткенше осылай жалғаса береді.

Кім бұрын көкпарды көмбеге әкелсе, сол женімпаз атанып, көкпарды өзінде қалдырады.

Егер ойыншылар екі ауыл немесе топ болып бөлініп ойнаса, көмбеге алғаш жеткен көкпаршының тобы жеңіске жеткен болып есептелінеді. Мұндай ойынды «Мәре көкпар» деп атайды. Көкпар шамалы өзгертілген түрінде әр жерде өзінше жүргізілуі мүмкін. Кей жерлерде кун батып, қараңғы түскенше көкпар тарту – ойынның шарты болып саналады.

Кокпар

Кокпар – игра с участием группы всадников. В начале игры все они выстраиваются на одной заранее вычерченной линии. На расстоянии примерно 50-60 шагов бросают кокпар (тушу козленка).

По сигналу ведущего игроки стартуют. Кто первым возьмет кокпар6 тот должен оторваться от всех остальных. Отставшие. в свою очередь. Должны постараться догнать лидирующего и отобрать у него кокпар. Так продолжается до тех пор6 пока участники игры не достигнут финиша. Кто первым доедет до него с кокпаром тот и становится победителем, а кокпар он оставляет себе.

Каждый регион имеет свои правила игры в кокпар Когда в кокпар играют два ауыла или две группы, выигрывает тот аул или та группа, игрок которой первым достигнет финиша.

Для желающих родолжить игру приносят другой кокпар. Так иногда кокпарчи, увлеклись игрой, на несколько дней отлучались от родного ауыла.

А в некоторых местах условием игры является проведение ее до наступления ночи.

Бәйге

Бәйге – қазіргі кезде өте жақсы дамыған, әлемге әйгілі ойынның бірі. Бәйге ойынның бірнеше түрі бар.

Олар: тай жарыс 1-2 жасар тайлар жарыса, құнан жарыс 2-ден 3 жасқа дейінгі аралықтағы құнандар жарысы, той бәйге 3-4 жасар кез-келген жылқы, дөнен-дер жарысы, аламан бәйге ұзын қашықтықта жүргізілетін жарыс.

Бәйге ойыны кез келген жазық жерлерде өткізіле береді.

Шабандоздардың санына шек қойылмайды.

Ойынды жүргізу үшін ара қашықтық белгіленеді.

Бәйгешілер бір сызықтың бойына қатарға тұрады. Берілген белгіден кеін, олар келесі көмбеге қарай шаба жөнеледі.

Көмбеге алғаш шауып келген шабандоз жеңімпаз атанып, ол адамға сыйлық беріледі. Бұрынғы кездерде күнбұрын ойынға қа-тысатын аттарды бәйгенің басталар орнына керешілер айдап апаратын болған. Сол жерден аттар кері жарыса шауып келетін межені «Қарауылтөбе» деп атаған.

Байга ( конные скачки)

Байга – очень известная и хорошая игра в наше время.

Обычно различают несколько видов этой игры:

Той – жарыс ( участвуют 1-2 годовалые жеребята),

Кунан – жарыс ( участвуют 2-3 летние жеребята),

Топ –байга (3-4 летние и другие),

Аламан – байга ( состязания на длинной дистанции. Марафон). Обычно количество игроков не ограничивается. До начала игры устанавливают дистанцию скачки. Игроки должны четко знать отметку старта и финиша. В начале игры все выстраиваются на одной линии ( старте ). По сигналу ведущего скачки начинаются. Кто первый достигнет финиша – становится победителем байги. Ему по праву вручают щедрые призы и подарки. В давние времена «керешилер» - проводники за день вперед отводили на старт игры участников состязания. Оттуда они скакали до обусловленного места, которое называлось «Караултобе».

Қыз қуу

Қыз қуу – ашық аланда жүргізілетін қызықты және әдемі ұлттық ойын. Ойынға атқа мінген қыз бен жігіт қатысады. Алдымен ара қашықтығы 1-2 шақырымдай екі көмбе белгіленеді.

Бірін ші көмбеде жігіт, ал, қыз оның арт жағында он адамдай жерде тұрады.

Берілген белгіден кейін қыз екінші көмбеге қарай шаба жөнеледі. Қыз жігіттің жанынан өте бере? Жігіт қызды қуып жетуге қамтанады. Егер жігіт қызды қуып жетсе, құшақтап сүйеді.

Қыз бен жігіт екінші көмбеге жеткен соң кері қарай шабады. Ендігі кезекте жігіт қашады, қыз оны қуа жөнеледі. Жігітті қуып жеткен қыз оны қамшының астына алады. Осылайша ойын қайталана береді.

«Кыз – куу»

Догони, девушку)

«Кыз – куу» - одна из интересных и зрелищных народных игр, которая проводится на открытой местности. В игре участвуют два наездника – девушка и джигит. Устанавливаются две отметки старт и финиш.

Наездник должен стоять у первой отметки, а наездница – позади, на расстоянии десяти шагов от него. По сигналу ведущего наездница должна

Помчаться по направлению ко второй отметке.

Когда она достигает наездника, он устремляется вслед за ней. Если наезднику удается ее догнать, ему предоставляется право обнять и поцеловать девушку.

Достигнув рубежной линии, они скачут в обратном направлении, но теперь наездница пытается догнать джигита и если ей это удается, она стегает джигита плеткой.

Хан алшы

Ойынға 5-10 балаға дейін қатыса береді. Асық көп болу керек. Көп асықтың ішінен үлкенірек біреуін қызыл түске бояндар. Осы асық «хан» болады. Алдымен санамақ арқылы ойын бастаушыны тағайындап алындар.

Осы бала асықтың бәрін уысына жиып алып, отырған балалардың алдына шашып жібереді. Сендер «ханның» қалай түскенін байқап отырындар.

Егер «хан» бүк, шік, тәйкі түссе, ойын бастаушы бала «ханның» түсіне қарай жақын жатқан асықтарды бас бармақтың көмегі арқылы сұк саусағымен итереыршытып біріне-бірін дәлдей отырып тигізеді. Тигізген асықтарды өзіне алады.

Осы арада «ханды» тек ең соңғы өзі сияқты жатқан асықпен атып алуға болатынын ұмытпағандарың жөн. Ойын бастаушы басқа асықтарға қолымен не асықпен тиіп кетсе, ойынды келесі бала жүргізеді. Ал, егер «хан» алшысынан тұрса, «ханды» әрқайсысың өз қолдарына түсіруге әрекеттеніндер. «Хан» кімнің қолына түссе, сол бала жеңіске жетеді. Ойынды да сол жеңген бала бастайды.

Хан «алчи»

В этой игре могут принимать участие от 5 до 10 детей. Вам потребуется достаточное количество асыков. Из них вам нужно будет выбрать самый крупный и перекрасить его в красный цвет. Этот асык будет «ханом»

Вначале с помощью считалочки выберете ведущего. Он должен собрать все асыки в горсть, затем бросить их перед остальными игроками, сидящими по кругу. После – внимательно посмотреть, какой стороной выпал «хан».

Если «хан» выпал стороной «бук», «шик» или «тайки», то ведущий должен указательным пальцем, при помощи большого пальца, выбить близлежащие асыки. Выбитые асыки он забирает себе.

Не забывайте, что «хана» можно выбить лишь самым последним асыком, который выпал той же стороной, что и сам «хан».

Если ведущий случайно заденет другие асыки рукой или асыком, то право вести игру переходит к другому игроку. Если «хан» выпадает стороной «алчи», то каждый из вас должен постараться заполучить его себе. Тот, кому попадет «хан», и будет победителем. Следующую игру начинает победитель.

Омпы

Асықты мұртынан немесе жамбасынан тұрғызуды «Омпы» дейді. Омпы ойынына 2-10 балаға дейін қатыса берулеріңе болады. Ара қашықтығы 10-20 адым қалауларың бойынша жерге екі көмбе сызындар. Әрқайсысың көмбенің тең ортасына белгіленген сызық бойындағы көнге екі асықтан тігіндер.

Ортасына бір асықты омпысынан тұрғызындар.

Көмбедегі сызық бойына кезекке тұрып, қолдарындағы сақаларыңмен көнге тілінген асықтарды атып түсірулерің керек. Атып алған асықтарың өздерінде қалады. Егер омпыға тигізсендер, көндегі барлық асықтарды аласындар.

Неғұрлым көп асық ұтып алғандарың жеңіске жетесіндер.

Омпы

«Омпы» - вертикальное положение асыка. В эту игру могут играть

от 2 до 10 детей.

Начертите на земле две черты, а между ними ровно по середке проведите линию. На этой линии будет кон. Каждый из игроков ставит на кон по два асыка. В центр кона поставьте один асык в положении «омпы» ( … ).

А теперь, выстроившись у черты, по очереди выбирайте своим асыком асыки на кону. Выбитые вами асыки, забирайте себе.

Тот, у которого окажется большее, чем у всех количество асыков, будет победителем в этой игре.

Тақия тастамақ

Ойынға бірнеше бала қатысады. Балалар, шеңбер жасап отырындар. Жүргізуші шеңбердің сыртын айнала жүгіріп жүріп, біреулеріңнің артына білдіртпей тақияны тастап кетеді. Егер сезіп қойсандар, жүргізушіні қуып жетулерің керек. Ал, жүргізуші құған баланың орнына келіп тұра қалуға тырысады. Жүргізушіге жете алмаған бала айыбын төлейді, өнер көрсетеді.

Такия тастамак

(Тюбитейка)

В игре принимают участие несколько детей. Вначале всем нужно сесть, образуя круг. Обходя этот круг с внешней стороны, ведущий незаметно оставляет тюбитейку сзади кого – нибудь из детей и убегает.

Если игрок, за спиной которого оставили тюбитейку, заметил это – он должен догнать ведущего, а ведущий должен постараться занять место игрока в круге. Если игроку так и не удается догнать ведущего, то он должен будет показать свое искусство, например, спеть песню, рассказать стихотворение или станцевать.

Түйілген орамал

Алдымен кез – келген орамалды түйіп – түйіп доп тәріздес етіп алындар. Бір бала ортада тұрады, қалғандарың оны қоршап тұрасындар. Сыртта тұрған біреуіңнің қолында түйілген орамал болады. Берілген белгіден кейін ортада тұрған бала осы орамалды сендердің қолдарыңнаң алып қоюға әрекеттенеді. Ал, сендер бір-біріңе лақтырып, қашып, ортадағы балаға түйілген орамалды бермеуге тырысуларың керек. Орамалды беріп қойған бала ортада жүрген баламен орнын алмастрады.

Туилген орамал (Завязанный платок)

Возьмите любой платок и завяжите его узлом так, чтобы он стал похож на мяч. Один из игроков встает в центре, все остальные его окружают. Сразу после сигнала игроки должны разбежаться и начать перебрасывать друг другу платок, не давай поймать его центровому. В свою очередь центровой должен постараться перехватить «мяч». Тот игрок, у которого центровой смог отобрать платок, занимает место в центре. Игра начинается заново.

Атбақыл ( Көтеріспек )

Ойынға екі бала қатысады. Біреуің сақанды иіріп, екіншің сол сақаны атындар. Егер сақаға тигізсендер, атқан бала сол жерден сақасы жатқан жерге дейін екінші баланы көтеріп апарады.

Біріңнің сақанды бірің атып, екеуің алдыға қарай жылжи беріндер.

Ойынды қанша ойнасаңдар да өз еріктерінде.

Атбакыл (Наездники)

В эту игру можете играть вдвоем. Один из вас бросает в определенном направлении свой асык-сака («сака» - крупный по размеру асык). А другой должен попасть в него. Если он сумеет попасть, то несет первого игрока на своей спине до того места, где лежат асыки. Теперь (по очереди) асыки кидает второй игрок, а первый старается выбить его асык.

Так можно идти вперед, выбивая друг у друга асыки.

Игру можно закончить, когда вы сами захотите.