Саба?ты? ?дісі: ??гімелесу, білім алушыларды? ойын ты?дау, кітаппен ж?мыс
Саба?ты? барысы: І. ?йымдастыру кезе?і: амандасу, т?гендеу, журнал толтыру. Білім алушыларды? к??іл к?йін с?рау. Саба? жоспарымен таныстыру ІІ. ?й тапсырмасын тексеру
?й тапсырмасын 5-6 о?ушыдан ауызша т?сініктерін с?раймын. С?ра?- жауап ?дісін пайдалана отырып 2-3 о?ушыны ба?алаймын. ІІІ.?й тапсырмасын бекіту
1.Жор?алаушыларды? ?а??асы
2.Омырт?а жотасы
3.Ас ?орыту ж?йесі
4.Ж?регіні? ?рылысы
5.Тыныс алуы мен з?р шы?аруы
6.Сезім м?шелері ІV. Жа?а саба? т?сіндіру:
Жалпы сипаттама.Денесі ж?мыр, ?зын (?зынды?ы 8 см-ден 12 м-ге дейін жетеді). Денесін м?йізді ?ал?аншалар мен ?абырша?тар, ар?асы мен б?йірлерін ?зына бойы ?атарласа орналас?ан, ромбы т?різді ?абырша?тар жап?ан. Бауыры к?лдене? жат?ан ірі ?ал?аншалармен жабыл?ан, олар бір-бірімен ж?мса? тері ?атпарлармен жал?ас?ан. Ірі денелі жемтіктерді ж?т?анда тері ?атпарлары жазылып, ??рса? ?ал?аншаларыны? ?зына бойы созылуына м?мкіндік береді. К?здерінде ?оз?алмалы ?аба?тары болмайды, олар м?лдір ?абы?пен жабыл?ан. К?ндіз белсенді тіршілік ететін жыландарды? к?з ?арашы?ы д??гелек болса, ымыртта, т?нде белсенді тіршілік ететіндерінде – тік ба?ытта орналас?ан са?ылау т?різді.
Сырт?ы ??ла? (есту) тесігі ж?не дабыл жар?а?ы болмайды. Сонды?тан жыландар ауада?ы дыбысты естімейді. Тілі ?зын, ?шы – айыр. Сезу ?ызметін тілі мен бір ж?п Якобсон м?шесі ат?арады. Якобсон м?шесі – ке?сірікті? ішкі жа?ында?ы ауыз ?уысына ашылатын, екінші ?шы т?йы?талып біткен екі ?уыс; бауырымен жор?алаушылар мен с?т?оректілерде болатын иіс сезу м?шесі (тек ?олтырауын мен ??старда болмайды). Б?ны дат анатомы Людвиг Якобсон аш?ан. Тістері жі?ішке, ?ткір, арт?а ?арай иілген, усыз жыландарда тістері жемтігін ?стау ?ызметін ат?арады. Улы жыландарды? ?сті?гі жа?тарында у а?атын ?зекшесі бар улы тістері орналас?ан, олар ?оз?алмалы (ал?а – арт?а ?арай) болып келеді. Жа? с?йектері бір-бірімен серпімді сі?ір ар?ылы байланыс?ан. М?ндай байланыс аузын ке? ашу?а м?мкіндік беріп, ірі жемтіктерді т?тастай ж?ту?а ж?рдемдеседі.
Ая?тары жо?, тек айдаhарда, ?ршы? т?різді жыландарда, со?ыр жыландарда, б?рме ауызды жыландарды? кейбір т?рлерінде ?ана жамбас белдеуіні? ?алды?ы мен арт?ы ая?тарыны? тырна? т?різді ж?рна?ы са?тал?ан. Иы? ж?не жамбас белдеулеріні? болмауына байланысты омырт?а жотасы б?лімдерге аны? жіктелмеген: ?ыс?а ?рі жуан жыландарда омырт?асыны? саны – 141, ал ?зын ?рі жі?ішкелерінде – 435-ке жетеді. Жыландар жылына 2 – 4 м?рте т?лейді. Сыдыры? (жыланны? т?леген эпидермис ?абы?ы) т?тастай т?седі. Тіршілік ететін ортасына с?йкес ре?і алуан т?рлі келеді.
Жыландар Жер шарына ке? тара?ан (тек Антарктидада ?ана кездеспейді), 3 мы??а жуы? т?рі белгілі. Олар 12 т??ымдас?а бірігеді. Е? к?бі – сарыбас жыландар, оларды? 1500-дей т?рі бар. ?аза?станда 5 т??ымдас?а жататын: со?ыр жыландар (1 т?рі), айдаhарлар (2 т?рі), сарыбас жыландар (12 т?рі), с?ржыландар (2 т?рі), бозша жыландарды? (1 т?рі) 18 т?рі белгілі. Жыландарды? к?пшілігі ??рлы?та, ?детте, ?алы? ш?п ?скен жерлерде, а?аш басында, ш?лді айма?тарда, кейбір т?рлері т?щы сулар мен те?із-м?хиттарда тіршілік етеді.
Жыланны? ша?уы
Сені? ?рекеті?: - Кешіктірмей аузы?мен уды сорып таста. Егер аузы?да жара жо? болса, б?л ?рекет 10-15 минут бойы ж?ргізіледі. - Зардап шегушіні тыныштандырып, жат?ызып ?ой. - ?олды ша??ан кезде б?гіп, байлап ?ой. - Ая?ты ша??ан кезде оны екінші ая?ына бинтпен та?ып таста. - Зардап шегушіге сусынды к?п ішкіз (шай, минерал немесе жай су). -Ауруды басатын кез-келген д?рілерді? 1-2 таблеткасын ішкіз. - Зардап шегушіні жат?ан бойында емдеу мекемесіне жеткіз.
Назар аудар! Ша??ан жерді? жо?ар?ы жа?ына б?рау ?ою?а, ша??ан жерді к?йдіруге, кесуге болмайды!
Жор?алаушыларды? адам?а пайда - зияны. ?са? жыландар мен кесірткелер зиянды буна?денелілер мен кемірушілерді жеп, а. ш. ед?уір пайда келтіреді. Ірі денелі кесірткелерді?, жыландарды?, ?сіресе тасба?аларды? еті к?птеген айма?тарда та?ам ретінде пайдаланылады. Сондай - а? ірі кесіртке, жылан ж?не крокодилді? терісі ежелден - а? ?р алуан б?йымдар жасау ?шін таптырмайтын шикізат болып табылады. Тіпті улы жыландар да адам ?шін пайдалы, оны? уы медицинада ??нды д?рі - д?рмектер жасау?а пайдаланылатынды?тан, улы жыландар арнайы т?лімба?тарда ?сіріледі.
V. Бекіту:
Жыландарды? пайдасы мен зиянын кестеге толтыру
Пайдасы Зияны VІ. ?орытынды:
С?ра? ?ою ар?ылы
1.Жылан ша??ан жа?дайда ?алай ал?аш?ы к?мек к?рсету керек ?
2.Жыландарды? таби?атта?ы ж?не адам ?міріндегі ма?ызы ?андай?
3.Жалпы жылан туралы не т?сінді?дер? VІІ. ?й тапсырмасы:
Жыландар,жыландарды? ма?ызы
?аза?станда кездесетін жыландарды? т?рлеріне эссе жазу VІІІ. Ба?алау
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Білімділігі:Оқушыларға жыландар,олардың улы аппараты, уының әсері, жылан шаққан жағдайда көрсетілетін алғашқы көмек, жыландырдың маңызы жайлы білімдерін толықтыру
Дамытушылығы: Тұрақты түрдегі ерікті зейін қоюды дамыту. Білім алушылардың анализ, синтез, салыстыру, қорытындылау, нақтылау, жіктеу қабілеттерін дамыту
Тәрбиелілігі: Өзін - өзі бақылау дағдысын тәрбиелеу. өздігінше ойлануға баулу. Денесін жетілдіру қажеттілігін сезінуге баулу
Сабақтың әдісі: әңгімелесу, білім алушылардың ойын тыңдау, кітаппен жұмыс
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу, журнал толтыру. Білім алушылардың көңіл күйін сұрау. Сабақ жоспарымен таныстыру ІІ. Үй тапсырмасын тексеру Үй тапсырмасын 5-6 оқушыдан ауызша түсініктерін сұраймын. Сұрақ- жауап әдісін пайдалана отырып 2-3 оқушыны бағалаймын. ІІІ.Үй тапсырмасын бекіту 1.Жорғалаушылардың қаңқасы 2.Омыртқа жотасы 3.Ас қорыту жүйесі 4.Жүрегінің қрылысы 5.Тыныс алуы мен зәр шығаруы 6.Сезім мүшелері ІV. Жаңа сабақ түсіндіру:
Жалпы сипаттама.Денесі жұмыр, ұзын (ұзындығы 8 см-ден 12 м-ге дейін жетеді). Денесін мүйізді қалқаншалар мен қабыршақтар, арқасы мен бүйірлерін ұзына бойы қатарласа орналасқан, ромбы тәрізді қабыршақтар жапқан. Бауыры көлденең жатқан ірі қалқаншалармен жабылған, олар бір-бірімен жұмсақ тері қатпарлармен жалғасқан. Ірі денелі жемтіктерді жұтқанда тері қатпарлары жазылып, құрсақ қалқаншаларының ұзына бойы созылуына мүмкіндік береді. Көздерінде қозғалмалы қабақтары болмайды, олар мөлдір қабықпен жабылған. Күндіз белсенді тіршілік ететін жыландардың көз қарашығы дөңгелек болса, ымыртта, түнде белсенді тіршілік ететіндерінде – тік бағытта орналасқан саңылау тәрізді.
Сыртқы құлақ (есту) тесігі және дабыл жарғағы болмайды. Сондықтан жыландар ауадағы дыбысты естімейді. Тілі ұзын, ұшы – айыр. Сезу қызметін тілі мен бір жұп Якобсон мүшесі атқарады. Якобсон мүшесі – кеңсіріктің ішкі жағындағы ауыз қуысына ашылатын, екінші ұшы тұйықталып біткен екі қуыс; бауырымен жорғалаушылар мен сүтқоректілерде болатын иіс сезу мүшесі (тек қолтырауын мен құстарда болмайды). Бұны дат анатомы Людвиг Якобсон ашқан. Тістері жіңішке, өткір, артқа қарай иілген, усыз жыландарда тістері жемтігін ұстау қызметін атқарады. Улы жыландардың үстіңгі жақтарында у ағатын өзекшесі бар улы тістері орналасқан, олар қозғалмалы (алға – артқа қарай) болып келеді. Жақ сүйектері бір-бірімен серпімді сіңір арқылы байланысқан. Мұндай байланыс аузын кең ашуға мүмкіндік беріп, ірі жемтіктерді тұтастай жұтуға жәрдемдеседі. Аяқтары жоқ, тек айдаhарда, ұршық тәрізді жыландарда, соқыр жыландарда, бүрме ауызды жыландардың кейбір түрлерінде ғана жамбас белдеуінің қалдығы мен артқы аяқтарының тырнақ тәрізді жұрнағы сақталған. Иық және жамбас белдеулерінің болмауына байланысты омыртқа жотасы бөлімдерге анық жіктелмеген: қысқа әрі жуан жыландарда омыртқасының саны – 141, ал ұзын әрі жіңішкелерінде – 435-ке жетеді. Жыландар жылына 2 – 4 мәрте түлейді. Сыдырық (жыланның түлеген эпидермис қабығы) тұтастай түседі. Тіршілік ететін ортасына сәйкес реңі алуан түрлі келеді.
Жыландар Жер шарына кең тараған (тек Антарктидада ғана кездеспейді), 3 мыңға жуық түрі белгілі. Олар 12 тұқымдасқа бірігеді. Ең көбі – сарыбас жыландар, олардың 1500-дей түрі бар. Қазақстанда 5 тұқымдасқа жататын: соқыр жыландар (1 түрі), айдаhарлар (2 түрі), сарыбас жыландар (12 түрі), сұржыландар (2 түрі), бозша жыландардың (1 түрі) 18 түрі белгілі. Жыландардың көпшілігі құрлықта, әдетте, қалың шөп өскен жерлерде, ағаш басында, шөлді аймақтарда, кейбір түрлері тұщы сулар мен теңіз-мұхиттарда тіршілік етеді.
Жыланның шағуы
Сенің әрекетің: - Кешіктірмей аузыңмен уды сорып таста. Егер аузыңда жара жоқ болса, бұл әрекет 10-15 минут бойы жүргізіледі. - Зардап шегушіні тыныштандырып, жатқызып қой. - Қолды шаққан кезде бүгіп, байлап қой. - Аяқты шаққан кезде оны екінші аяғына бинтпен таңып таста. - Зардап шегушіге сусынды көп ішкіз (шай, минерал немесе жай су). -Ауруды басатын кез-келген дәрілердің 1-2 таблеткасын ішкіз. - Зардап шегушіні жатқан бойында емдеу мекемесіне жеткіз. Назар аудар! Шаққан жердің жоғарғы жағына бұрау қоюға, шаққан жерді күйдіруге, кесуге болмайды!
Жорғалаушылардың адамға пайда - зияны. Ұсақ жыландар мен кесірткелер зиянды бунақденелілер мен кемірушілерді жеп, а. ш. едәуір пайда келтіреді. Ірі денелі кесірткелердің, жыландардың, әсіресе тасбақалардың еті көптеген аймақтарда тағам ретінде пайдаланылады. Сондай - ақ ірі кесіртке, жылан және крокодилдің терісі ежелден - ақ әр алуан бұйымдар жасау үшін таптырмайтын шикізат болып табылады. Тіпті улы жыландар да адам үшін пайдалы, оның уы медицинада құнды дәрі - дәрмектер жасауға пайдаланылатындықтан, улы жыландар арнайы тәлімбақтарда өсіріледі.
V. Бекіту: Жыландардың пайдасы мен зиянын кестеге толтыру Пайдасы Зияны VІ. Қорытынды:
Сұрақ қою арқылы 1.Жылан шаққан жағдайда қалай алғашқы көмек көрсету керек ? 2.Жыландардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы қандай? 3.Жалпы жылан туралы не түсіндіңдер? VІІ. Үй тапсырмасы: Жыландар,жыландардың маңызы Қазақстанда кездесетін жыландардың түрлеріне эссе жазу VІІІ. Бағалау
