Саба? та?ырыбы: Ж?мыр ??рттар типі
§43. Ж?мыр ??рттарды? жалпы сипаттамасы.Ішек сор?ы,?шкір ??рт,оларды? ??рылысы,тіршілік ?рекеттері ж?не адам мен жануарлар ?шін ма?ызы.Паразитизм т?сінігі ж?не оны? биологиялы? м?ні.Паразит пен иесіні? ?зара ?арым-?атынасы.
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік-о?ушылар?а ж?мыр ??рттарды? жалпа? ??рттардан айырмашылы?ын, ішек??ртымен, ?шкір??ртпен ?осымша таныстыру ар?ылы олар?а паразит ??рттарды? к?п т?рлілігі туралы т?сінік беру. Еліміздегі іш ??рттар?а ?арсы к?рес ж?ргізуді? к?птеген шараларын ?сын?ан, ауруды? алдын алу т?сілдерін белгілеп берген К. И. Скрябин е?бектеріні? ма?ызын т?сіндіру.
Дамытушылы?-?з бетінше ж?мыс жасау?а, ?осымша материалдарды пайдалана білуде, о?ушыларды? саба??а белсенділігін арттыру, ойлау ?абілетін дамыту.
Т?рбиелілік –о?ушыларды жеке бас тазалы?ын са?тай білуге ?йрету
Саба? типі:Аралас саба?
Саба? ?дісі:Баяндау, с?ра? жауап, ойын
Саба? к?рнекілігі: Ж?мыр ??рттарды? сан алуанды?ы сурет, кестелер, ойын Жедел ж?рдем.
Саба? барысы: І. ?йымдастыру
- о?ушылармен амандасу
- сыныпты? тазалы?ын тексеру
- сыныпты? кезекшілігін аны?тау
- о?ушыларды т?гендеу
- саба??а дайынды?тарын тексеру
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру. 1.Кестені толтыр
класс
?кілі
?мір с?ру формасы
??рылыс ерекшеліктері
ма?ызы
кірпікшелі
сор?ыш
таспа
2. Ал?ыр топ.
І х, ІІ у, ІІІ z,
100-Зоология ?ылымыны? паразит ??рттарды зерттейтін саласы
200-Тип неге жалпа? ??рттар деп атал?ан?
300-А? с?лама денесіні? к?лдене? ?имасынан ?ш ?абатты к?рсет
400-Сір?абы? деген не? Ол ?андай ?ызмет ат?арады?
500-Жалпа? ??рттарды? ішек?уыстылардан айырмашылы?ы неде?
600-А? с?рама?а сипаттама бер
700-Жалпа? ??рттар ?алай к?бейеді?
800-Мида тіршілік ететін ??рт туралы не білесі??
900-Академик Константин Иванович Скрябинні? ?мірі ж?не е?бектері
ІІІ Жа?а саба?
?ткен саба?та жалпа? ??рттар типі туралы ма?л?мат алды?
Б?гінгі жа?а саба? Ж?мыр ??рттар типі. К?пшілігі паразиттер, алайда суда ж?не топыра?та еркін тіршілік ететін ж?мыр ??рттар да бар. Д?ние ж?зінде-20000 т?рі тіршілік етеді. Ж?мыр ??рт денесіні? ішкі ?абыр?асымен ішегіні? аралы?ында т?тік т?різді ?уыс болады. Ол с?йы?ты??а толы, ішінде ас?орыту ж?не к?бею м?шелері бар. Ж?мыр ??рттарды? денесі сір?абы?пен (кутикула) ?апталады. Ауыз ?уысы - денесіні? алды??ы жа?ында, ал аналь тесігі - арт?ы жа?ында орналасады. К?птеген ж?мыр ??рттарда тері-б?лшы?ет ?апшы?ы болады. К?лдене? жола?ты б?лшы?еттері жо?. Сонды?тан ж?мыр ??рттар денесін ?ыс?арта да, соза да алмайды. Олар денесін тек жан-жа?ына ?ана ие алады. Ж?мыр ??рттарда тынысалу ж?не ?антарату ж?йесіболмайды. Б?лар - дара жынысты ж?ндіктер. Оларды? ?осжыныстылары да кездеседі. Ж?мыр ??рттарды? аталы?ынан аналы?ы ?зын. К?бінесе ж?мырт?а ар?ылы к?бейеді. ?сімдік тамырында ауру тудыратын паразит жіпше??рттар (?ант ?ызылшасыны? жіпше??рты - свекловичная нематода) шаруашылы??а орасан зор зиян келтіреді. Жіпше??рттарды? барлы?ы ?сімдік паразиті болып табылады, оларды? м?лшері 1 миллиметрден аспайды. Ж?мыр ??рттар адам?а ж?не жануарлар?а зиян келтіреді, тері астында - суырт?ы (ришта), б?лшы?еттерде — трихинелла, ішекте ішексор?ы, ?шкір??рт паразиттік ?рекет жасап, ауру?а ?шыратады. Ішексор?ыны? ?зынды?ы (жыл?ы ішексор?ысы) 18 сантиметрге дейін, (кит ішексор?ысы) 8 метрге дейін жетелі.К?бінесе жас?спірімдер мен балаларды? то? ішегіне ?шкір??рт (острина) орны?ады. Ол — паразит ??рт, аналы?ыны? т?р?ы 1 миллиметрден аспайды. ?шкір??ртты? екі ?шы да с?йірленген, ??йры?ы ?шкір, т?р?ы 1,5 см шамасында болады. Оны? т?сі а?шыл немесе сар?ыш болып келеді. ?шкір??рт екі с?йір ?штарын ?адап, со?ыр ішекте ж?не то? ішекте тіршілік етеді. ?шкір??ртты? алды??ы ?шында - ауыз, со??ы б?лігінде аналь тесік (арт?ы тесік) орналасады. Аналь тесігінен кейінгі ?те ?шкір дене б?лігі ??йры? деп аталады. Оны? денесі ты?ыз ?абы?шамен - сір?абы?пен ?аптал?ан. Сір?абы?ты? астында ?зын салалы б?лшы?еттері болады. К?лдене? салалы б?лшы?еттері жо?. Сонды?тан ?шкірк?рт денесін жиыра, ?ыс?арта алмайды. Оны? денесі созылмайды. Пішінін ?згертпей, тек жан-жа?ына иіледі.
Жер шарында ке? тара?ан. Ж. ?-ды? 5 класы бар, 27 мы?дай т?рі белгілі. Денесі жіп т?різді созылы??ы келеді. ?зынды?ы 1 мм-ден 8 м-ге жетеді.
І? Бекіту
1-тапсырма Ж?мыр ??рттар типіне жататын ж?ндіктерді? негізгі ерекшеліктері
1. Ж?мыр ??рттарды? денесі.?апталады (сір?абы?пен)
2. Ауыз ?уысы денесіні?.жа?ында, ал аналь тесігі.жа?ында орналас?ан(алды??ы, арт?ы)
3. Ж?мыр ??рттарды? тыныс алу ж?не ?ан тарату ж?йесі.(жо?)
4. Аталы?ынан аналы?ы.(?зын)
5. Денесін ?ыс?арта да, соза да алмайды, себебі.жо? (к?лдене? жола?ты б?лшы?ет)
2-тапсырма «Ж?мыр ??рттарды? к?п т?рлілігі», «?ажап ??рт», «Адам?а ?те ?ауіптілігі», «Пішіні туралы» кітаптан тыс ма?л?маттар айтылды.
Ма?л?маттар ты?дал?ан со? о?ушылар ?здері дайында?ан хабарламаларын о?ыды:
1. ?ажап ??рт
2. Адам?а ?те ?ауіпті
3. Суырт?ы
? ?орытынды << Жедел ж?рдем ойыны>>
Гиподерма
Т?леу
?шкір ??рт
Ішексор?ыш
Суырт?ы
Венн диаграммасы
А?с?лама
орта?
Ішексор?ы
VI. ?йге тапсырма §43. Ж?мыр ??рттар типі
?ІІ О?ушылар білімін ба?алау
