Жерді? затты? ??рамы. Тау жыныстары

К?ні: 

П?ні:  Жаратылыстану 5

Та?ырыбы:  Жерді? затты? ??рамы. Тау жыныстары ж?не пайдалы ?азбалар.

О?у – т?рбие істеріні? ма?саттары мен міндеттері

Ма?саты:  О?ушылар?а жерді? затты? ??рамы мен таужыныстары, пайдалы ?азбалар жайында т?сінік беру.

Міндеттері:                                       

Білімділік:  О?ушылар?а ?аза?станны? пайдалы ?азбалары, тау жыныстары туралы т?сінік беру.Тау жыныстары ?лгілерін пайдалана отырып, оларды? пайда болуы жайлы т?сінік беру. О?ушыларды? пайдалы ?азбалар оларды? т?рлері аны?тай білу ?абілеттерін ?алыптастыру.

Дамытушылы?:  О?ушыларды? ой - ?рісі мен білім, білік, да?ды іскерлігін дамыту ар?ылы п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыру

Т?рбиелік: О?ушыларды ?дептілікке, ??ыптылы??а,экологиялы?  т?лім ар?ылы адамгершілікке,

 елін-жерін с?ю ар?ылы  патриотты??а т?рбиелеу.

??рал – жабды?тар:  тау жыныстарыны? ?лгілері,?аза?станны?  физикалы? картасы.  Тірек – сызба.

Саба? т?рі: Аралас саба?

?дісі: Жа?а та?ырыпты т?сіндіру.

Саба? барысы:

1.?йымдастыру кезе?і: 1. О?ушылармен амандасу. 2. О?ушыларды т?гендеу. Саба?ты? ма?саты мен кезе?дерімен таныстыру.

2. ?й тапсырмасын тексеру. § 14,15 мазм?ндау. С?ра? – жауап ?дісі бойынша ?й тапсырмасын бекіту.

Берілген  с?здерді?  ??ымына  т?сінік  беру

Мантия, жер ?ыртысы, ядро, литосфера, цунами

Де?гейлік тапсырма: Жер шарыны? ішкі ??рылысыны? ?андай ?абаты туралы айтып отыр?анын аны?та.1. Мантия        2. Жер ?ыртысы             3. Ядро

а) Жерді? ортасына жа?ын

?) ?алы?ды?ы 5-80 ш? аралы?ында

б) Латын тілінен аудар?анда «шапан» деген ма?ынаны білдіреді

в) Температура +4000С, +5000С жетеді

г) Жерді? сырт?ы ?абаты

д) ?алы?ды?ы 2900 ш?

е) ?атты ж?не ?оймалжы? заттардан т?рады

ж) Материктік ж?не м?хитты? б?ліктерден т?рады

з) Негізгі элемент темір

С?йкестендіру кезе?і «Ойлан да, тап»

Атмосфера                    ?атты ?абы?ы

Гидросфера                   жерді? ?зегі

Ядро                               ауа ?абы?ы

Биосфера                       шапан

Мантия                          су ?абы?ы

Литосфера                     тіршілік ?абаты

?орыту: «Ойланып к?р» Не ?шін жерді тауы? ж?мырт?асымен салыстырады?

 3.Жа?а білімдерді ?алыптастыру.  Жер ?ыртысын толтырып жат?ан таби?и денелер -тау жыныстары.

Тау жыныстарын ??райтын заттар минералдар деп аталады. ?азіргі кезде белгілі минералдарды? т?рі 3000 шамасында. Тау жыныстарыны? т?рлері де 1000 – ?а тартады. Тау жыныстары  коллекциясын к?рсету Тау жыныстары дегеніміз- жер ?ыртысын ?алыптастырушы ты?ыз ж?не борпылда? массалар жиынты?ы. Жер ?ыртысы ?р т?рлі тау жыныстарынан ??рыл?ан. Тірек сызба ар?ылы тау жыныстарыны? т?рлері туралы ма?л?мат беріледі.

                                                                  Тау жыныстары

              Магмалы?                                          Ш?гінді                            Метаморфты?

т?гілме               тере?дік                           органикалы?

                                                                      химиялы?

                                                                        кесек

 Магмалы? тау жыныстар жанартауды? ?серінен пайда бол?ан лаваны? суынып біртіндеп ?атуынан пайда болады. Оларды? ?атарына гранит,базальт,т.б.жатады. Ш?гінді жыныстар ?р т?рлі жа?дайда пайда болады. Ертеректе  пайда бол?ан тау жыныстары сырт?ы к?штерді? ?серінен б?зылып ??м,саз сия?ты ш?гінділерден, тірі азаларды? іс-?рекетіні? салдарынан т?рі ?згерген бор, тас к?мір сия?ты ш?гінділр пайда бол?ан. Метаморфты жыныстар (грек тілінендегі «метафорос» -?згерген ) жер ?ойнауында?ы ш?гінді жыныстар?а жо?ар?ы температура мен ?ысымны? ?рекет етуінен болады. Жерді ?алыптастырушы тау жыныстарын біздер к?біне пайдалы ?азбалар ретінде к?бірек білеміз.

                                                                 Пайдалы ?азбалар

                         Сар?ылатын                                                             Сар?ылмайтын

?алпына келетін              ?алпына келмейтін                                   к?н, жел, су т.б.                                                        

              Пайдалы ?азбаларды? топтасып жина?тал?ан жерін кен орны деп атаймыз. ?аза?станда?ы ірі кен орындарына ?ара?анды к?мір алабы, Те?із м?най кені, Алтай тауында?ы т?сті металдар кен орындарын жат?ызамыз. Бізді? еліміз пайдалы ?азбалар?а бай мемлекеттерді? бірі. Таби?атта пайдалы ?азбаларды?  сар?ылатын ж?не сар?ылмайтын ресурстары кездеседі. К?н с?улесі, жел, суды? толысуы сар?ылмайтын ресурс?а жатады,  ал к?мір мен м?най сар?ылатын ресурс?а жатады

                                                                   Пайдалы ?азбалар

                                                          (?олданылуына ?арай)

                                       жан?ыш                   кен емес                кен        

 (шартты белгілермен таныстырамын)

Д?птермен ж?мыс (атлас картадан кен орындарын аны?тау)

     Жа?а білімді бекіту «Ойлан тап» ойыны

       ?аза?станны?  физикалы? картасына пайдалы ?азбаларды? шартты белгілеріні? атын атап, кен

           орындарын тауып орналастыру.

             Анаграмма (берілген ?ріптерден пайдалы ?азбаларды? атын ??растыру (10))

                  М, Г, Т, К, А, ?, ?, Е, ?, Л, Ы, ?, Н, Й, З, І, Р, С, Ю, И

              ?орытынды:

1. Пайдалы ?азбаларды? халы? шаруашылы?ында  ма?ызы ?андай?.

2. Тиімді пайдалану дегеніміз не?

           ?й тапсырмасын беру. §  17  о?у Кескін карта?а пайдалы ?азба кен орындарын т?сіру.