Крестиктер н?лдіктер ойын ар?ылы ?й тапсырмасын с?рау
ІІІ ?й тапсырмасын бекіту
Тоза?дану ж?не оны? т?рлері
ІV Жа?а саба?ты ме?герту
?сімдік г?лдеп бол?аннан кейін ?ры?тан?ан аналы?ты? жатыны жеміске айналады. Жемісті? т?зілуіне жататынымен бірге г?лді? бас?а да б?ліктері ?атысады, жеміс ?абыр?асы сырт?ы, орта??ы, ішкі ?абаттардан т?рады. Б?л ?абаттарды ?осып жеміс серігі дейді. Барлы? г?лді ?сімдіктерді? жемістері шырынды ж?не ??р?а? деп 2 топ?а б?лінеді:
Шырынды жемістер шырыны мол, ж?мса? болады (1-сурет). Олар жидек, жидек т?різді, с?йекті шырынды деп б?лінеді. Жидек жемісті? сырт?ы ?абы?ы ж??а, ж?мса?, ішінде т??ымдары к?п шырынды. Мысалы: ?ызана?, ?арлы?ан, ал?а, ж?зім, ?ара?ат, картоп, баклажан жемістері.
?арлы?ан ?ара?рік Ж?зім
1-сурет. Шырынды жемістер
Жидек т?різді жемістер – к?п ?ялы, к?п т??ымды. Жемісті? сырт?ы ?абатында эфир майы к?п, сары, ?ыз?ылт – сары т?сті. Орта??ы ?абаты ма?та т?різді борпылда?, кебу, а? т?сті. Сырт?ы ?абаты мен орта??ы ?абаты бірігіп жеміс ?абы?ын т?зеді. Ішкі ?абаты етті, ?алы?, шырын?а толы. М?ндай жемістілерге – апельсин, мандарин, лимон жатады, ?зінше гесперидий (померанец) тобына жат?ызады (2-сурет).
Апельсин Мандарин Лимон
2-сурет. Жидек т?різді жемістер
Ас?аба?тар т??ымдасына жататын ?сімдіктерді? жемістері жидек т?різді делінгенмен, ?з алдына ас?аба?ты жемістер деп аталады. Олар?а: ?ияр, ?арбыз, ?ауын, ас?аба? жатады. Алма жемісіні? т?зілуіне жатыннан бас?а г?лтабаны, тоста?анша мен к?лтені? т?бі, аталы?ты? т?менгі б?лігі ?атысады. Алма 5 ?ялы жатыннан дамитынды?тан жемісіні? ішкі б?лігі ?атты болады, ?р ?ясында 2-ден т??ым орналасады. Сырт?ы ?абаты шырынды. Сонды?тан алма ?зінше «алма жеміс» деп аталады. Алма жеміске: алма, алм?рт, беже ж?не т.б. жатады (3-сурет).
?ияр ?ауын ?арбыз Алма
3-сурет. Ас?аба?тар т??ымдасына жататын ?сімдіктерді? жемістері
С?йекті шырынды жемістерді? сырт?ы ?абаты ж??а, орта??ы ?абаты ?алы? етті – шырынды, ішкі ?абаты – ?атты с?йектенген. Бір т??ымды жемістерге шие, алхоры, ?рік, шабдалы ж?не т.б. жатады. С?йекті жемістерді? ??р?а? т?рі де кездеседі, мысалы, бадам, грек жа??а?ы, кокос пальмасы ж?не т.б (4-сурет).
Шие Шабдалы ?рік
4-сурет. С?йекті шырынды жемістер
??р?а? жемістерді? ?абы?ы ?атты, с?ректенген, ??р?а? (кебу) болады (5-сурет).
1. Б?рша??ап – бір ?ялы, т??ым саны біреу немесе бірнешеу болатын ??р?а? жеміс. Т??ымдары жеміс жа?тауыны? жиегіне бекиді. Піскенде екі жа?ында?ы жіктері (тігістері) ?здігінен ?а?ырап ашылып, т??ымдары сырт?а шашылады (асб?рша?, беде).
2. Б?рша??ын – ?ос ?ялы, ішінде ?зынша тартыл?ан ж??а жар?а?ты пердесі бар. Т??ымдары пердеге бекінеді. Піскенде жемісті? ?ос жа?тауы т?менгі жа?ынан бастап ?а?ырайды. Жемісті? б?л т?рі ?ыры??абат, шомыр, шал?ан да болады. ?са?тау т?рі б?рша??ынша деп аталады.
Та??урай мен б?лдірген (ежевика) жемістері к?п с?йекті жина?тал?ан жемістерге жатады (сборная костянка). К?п с?йектері шырынды г?лтабаныны? ішінде жина?тал?ан. Сонымен, ??лпынай, итм?рын жемістері к?пжа??а?шалы, та??урай, б?лдірген жемістері к?п с?йекті жина?тал?ан жемістерге жатады. С?біз, балдыр?ан, аск?к, жалбыз ?сімдіктеріні? жемістері б?лшекті жа??а?ша жеміс делінеді.
Ананас, т?т, інжір жемістері біріккен жеміс (соплодия), себебі олар г?лшо?ырдан т?зіледі.
V Жа?а саба?ты бекіту
Тапсырма №1 Кезбе тілші
Тапсырма №2 Неліктен?
?р топтан бір о?ушы шы?ып неліктен деп басталатын 3 с?ра? ?оюы шарт. Сол с?ра?тар?а отыр?ан о?ушылар жауап беруі тиіс.
Тапсырма №3 Он с?ра?
Он с?ра?!
М??алім бір о?ушыны та?дап алады ж?не оны? ма?дайына негізгі с?з жазыл?ан стикерді жапсырады – ?атысушы сынып?а 10 с?ра? ?оя алады, о?ан жауап не И?, не ЖО? деп беріледі.
Тапсырма №4 Алма жемісіні? ??рылысын аны?тау
Алма жемісін алып о?ушылар т?жірибе жасау ар?ылы, алманы? ??рылысын талдау ?ажет.
Тапсырма №5 Білімді шар
Шарды м??алім бір о?ушы?а ?зіні? с?йікті жемісіні? атауын ж?не жемісті? ?ай т?ріне жататынын айтып, лактыруы ?ажет. Білімді шар сыныпты айналып шы?уы шарт. Б?л ойын ар?ылы о?ушыны? шапша?дылы?ын, ойлау ?абілетін дамыту?а болады.
VІ Білімдерін ба?алау
?ш топты? топбасшылары саба??а жа?сы атсалысып отыр?ан о?ушылар?а смайликтер беріп отырады, ба?алау кезінде сол смайликтер санын санау ар?ылы ба?а ?ойылады.
VII ?й тапсырмасын беру
§23. Жемістер
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Жемістерді? т?зілуі мен т?рлері»
Сабақтың тақырыбы Жемістердің түзілуі; өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі және таралуы. Жемістің түрлері: құрғақ және шырынды, қақырайтын және қақырамайтын, біртұқымды және көптұқымды жемістер.
Сабақтың мақсаты: Білімділік оқушыларға жемістердің түзілуі мен жемістің түрлері: шырынды жемістер, құрғақ жемістер, жинақталған жемістер жайында түсіндіру
Дамытушылық оқушыларды үш топқа бөліп, әр түрлі тапсырмалар беру арқылы бәсекелестік қабілеттерін дамыту. Жемістің құрылысын тәжірибе барысында көрсетіп, есте сақтау қабілеттерін арттыру.
Тәрбиелік топ болып жұмыс жасағанда бір-бірін сыйлауға, тыңдауға, алтын ережені бұзбауға тәрбиелеу. Жеміс-жидектерді жеместен бұрын міндетті түрде жуып жеуге яғни тазалыққа шақыру.
Сабақтың типі аралас сабақ
Сабақтың түрі дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі крестиктер мен нөлдіктер, кезбе тілші, алты неліктен, он сұрақ, білімді шар
Крестиктер нөлдіктер ойын арқылы үй тапсырмасын сұрау
ІІІ Үй тапсырмасын бекіту
Тозаңдану және оның түрлері
ІV Жаңа сабақты меңгерту
Өсімдік гүлдеп болғаннан кейін ұрықтанған аналықтың жатыны жеміске айналады. Жемістің түзілуіне жататынымен бірге гүлдің басқа да бөліктері қатысады, жеміс қабырғасы сыртқы, ортаңғы, ішкі қабаттардан тұрады. Бұл қабаттарды қосып жеміс серігі дейді. Барлық гүлді өсімдіктердің жемістері шырынды және құрғақ деп 2 топқа бөлінеді:
Шырынды жемістер шырыны мол, жұмсақ болады (1-сурет). Олар жидек, жидек тәрізді, сүйекті шырынды деп бөлінеді. Жидек жемістің сыртқы қабығы жұқа, жұмсақ, ішінде тұқымдары көп шырынды. Мысалы: қызанақ, қарлыған, алқа, жүзім, қарақат, картоп, баклажан жемістері.
Қарлыған Қараөрік Жүзім
1-сурет. Шырынды жемістер
Жидек тәрізді жемістер – көп ұялы, көп тұқымды. Жемістің сыртқы қабатында эфир майы көп, сары, қызғылт – сары түсті. Ортаңғы қабаты мақта тәрізді борпылдақ, кебу, ақ түсті. Сыртқы қабаты мен ортаңғы қабаты бірігіп жеміс қабығын түзеді. Ішкі қабаты етті, қалың, шырынға толы. Мұндай жемістілерге – апельсин, мандарин, лимон жатады, өзінше гесперидий (померанец) тобына жатқызады (2-сурет).
Апельсин Мандарин Лимон
2-сурет. Жидек тәрізді жемістер
Асқабақтар тұқымдасына жататын өсімдіктердің жемістері жидек тәрізді делінгенмен, өз алдына асқабақты жемістер деп аталады. Оларға: қияр, қарбыз, қауын, асқабақ жатады. Алма жемісінің түзілуіне жатыннан басқа гүлтабаны, тостағанша мен күлтенің түбі, аталықтың төменгі бөлігі қатысады. Алма 5 ұялы жатыннан дамитындықтан жемісінің ішкі бөлігі қатты болады, әр ұясында 2-ден тұқым орналасады. Сыртқы қабаты шырынды. Сондықтан алма өзінше «алма жеміс» деп аталады. Алма жеміске: алма, алмұрт, беже және т.б. жатады (3-сурет).
Қияр Қауын Қарбыз Алма
3-сурет. Асқабақтар тұқымдасына жататын өсімдіктердің жемістері
Сүйекті шырынды жемістердің сыртқы қабаты жұқа, ортаңғы қабаты қалың етті – шырынды, ішкі қабаты – қатты сүйектенген. Бір тұқымды жемістерге шие, алхоры, өрік, шабдалы және т.б. жатады. Сүйекті жемістердің құрғақ түрі де кездеседі, мысалы, бадам, грек жаңғағы, кокос пальмасы және т.б (4-сурет).
Шие Шабдалы Өрік
4-сурет. Сүйекті шырынды жемістер
Құрғақ жемістердің қабығы қатты, сүректенген, құрғақ (кебу) болады (5-сурет).
1. Бұршаққап – бір ұялы, тұқым саны біреу немесе бірнешеу болатын құрғақ жеміс. Тұқымдары жеміс жақтауының жиегіне бекиді. Піскенде екі жағындағы жіктері (тігістері) өздігінен қақырап ашылып, тұқымдары сыртқа шашылады (асбұршақ, беде).
2. Бұршаққын – қос ұялы, ішінде ұзынша тартылған жұқа жарғақты пердесі бар. Тұқымдары пердеге бекінеді. Піскенде жемістің қос жақтауы төменгі жағынан бастап қақырайды. Жемістің бұл түрі қырыққабат, шомыр, шалқан да болады. Ұсақтау түрі бұршаққынша деп аталады.
3. Қауашақ – бір үш, бес және көп ұялы, көп тұқымды. Түріне қарай қақырау жолы да түрліше. Мысалы, меңдуанада қауашағының қақпақшасы ашылады. Сасық мендуана, сүттіген, шегіргүлде, қызғалдақта жіктері шытынап, ұзынынан жарылып қақырайды.
4. Қанатты жеміс – жеміс серігінің біраз бөлігі жұқарып, қанатқа айналған. Жел арқылы таралады (үйеңкі, шегіршін, қайың, шаған және т. б.).
5. Дәнек – бір тұқымды жеміс. Тұқымы жеміс серігімен тұтасып бірігіп кеткен. Бидай, жүгері, арпа, тары, күріш жемістері дәнек деп аталады.
6. Тұқымша – дәнектен айырмашылығы жеміс серігі тұқымымен бірікпеген. Көбінде үлпек айдаршасы болады (бақбақ, күнбағыс, қалуен, өгейшөп, таусағыз, кекіре).
7. Жаңғақ жемістің жеміс серігі ағаштанып қатайып кетеді. Тұқымдары жеміс серігімен бірікпей бос жатады (емен жаңғағы, жаңғақша және т. б.).
8. Жинақталған жемістер. Жинақталған жемістер (сборные плоды) бір-бірімен бірікпеген күрделі көп аналықтардан түзілген. Құлпынай (клубника), итмұрын жемістері шырынды болып көрінгенімен құрғақ, көп жаңғақшалы жинақталған жеміске жатады. Жаңғақшалары шырынды гүлтабанының (гүлтұғыры) ішінде жеке-жеке орналасады (6-сурет).
Сүйекті (таңқурай) Күрделі жаңғақша Тұқымша (итмұрын)
(құлпынай)
6-сурет. Жинақталған жемістер
Таңқурай мен бүлдірген (ежевика) жемістері көп сүйекті жинақталған жемістерге жатады (сборная костянка). Көп сүйектері шырынды гүлтабанының ішінде жинақталған. Сонымен, құлпынай, итмұрын жемістері көпжаңғақшалы, таңқурай, бүлдірген жемістері көп сүйекті жинақталған жемістерге жатады. Сәбіз, балдырған, аскөк, жалбыз өсімдіктерінің жемістері бөлшекті жаңғақша жеміс делінеді.
Ананас, тұт, інжір жемістері біріккен жеміс (соплодия), себебі олар гүлшоғырдан түзіледі.
V Жаңа сабақты бекіту
Тапсырма №1 Кезбе тілші
Тапсырма №2 Неліктен?
Әр топтан бір оқушы шығып неліктен деп басталатын 3 сұрақ қоюы шарт. Сол сұрақтарға отырған оқушылар жауап беруі тиіс.
Тапсырма №3 Он сұрақ
Он сұрақ!
Мұғалім бір оқушыны таңдап алады және оның маңдайына негізгі сөз жазылған стикерді жапсырады – қатысушы сыныпқа 10 сұрақ қоя алады, оған жауап не ИӘ, не ЖОҚ деп беріледі.
Тапсырма №4 Алма жемісінің құрылысын анықтау
Алма жемісін алып оқушылар тәжірибе жасау арқылы, алманың құрылысын талдау қажет.
Тапсырма №5 Білімді шар
Шарды мұғалім бір оқушыға өзінің сүйікті жемісінің атауын және жемістің қай түріне жататынын айтып, лактыруы қажет. Білімді шар сыныпты айналып шығуы шарт. Бұл ойын арқылы оқушының шапшаңдылығын, ойлау қабілетін дамытуға болады.
VІ Білімдерін бағалау
Үш топтың топбасшылары сабаққа жақсы атсалысып отырған оқушыларға смайликтер беріп отырады, бағалау кезінде сол смайликтер санын санау арқылы баға қойылады.
