Жасушалы? тыныс алу процесіні? айры?ша ерекшеліктері

№30 ОРТА МЕКТЕБІ

Сабақтың тақырыбы: Жасушалық тыныс алу процесінің айрықша ерекшеліктері

мақсаты:

1. Білімділік: Оқушыларға жасушадағы тынысалу процестерін, оның бөліну кезеңдері туралы түсінік беру

2. Дамытушылық: Тыныс алу процесінде жасушаның маңызына тоқталу, органоидтар туралы түсінікті дамыту

1. Тәрбиелік мақсаты: Имандылыққа,адамгершілікке, ұқыптылыққа, табиғатты аялауға, сыйластық пен әдептілікке баулу.

Сабақтың түрі: АРАЛАС

Сабақтың Әдіс-тӘсілдері: Сұрақ-жауап, лекция, кітаппен жұмыс, жаттығулар орындау Сабақтың кӨрнекіліктері: слайдылар, сызбанұсқалар, оқулық, бейнекөрініс

Сабақтың барысы:

І.ДК. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен амандасу, түгендеу,отырғызу (1-2 минут)

ІV.ДК.Жаңа сабақты қабылдауға әзірлік. Ал құрметті оқушылар! Бүгінгі сабағымыз ерекшелеу, себебі қонақтар келіп отыр. «Қонақ келсе, құт келер» дегендей, ол кісілерде қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі «Вирус» туралы толығырақ мәлімет алсақ деп отыр.

Оқушы назарын сабаққа аудару. Сендердің білімді де,зерек оқушы екендеріңе бүгінгі қонақтар куә болсын! Сендерге сәттілік тілеймін.

Тренинг(№1 музыка) Музыка тыңдап отырып 1 минут аналарыңның жақсы сөздерін ойлаңыздар!

ІІІ. ДК. Білімді жан-жақты тексеру: Білім шыңдау (ауызша сұрақтар қойылады)

1. Зат алмасу деген не? Оның қандай түрлері белгілі?

2. Пластикалық алмасу деген не?

3. Энергетикалық алмасу деген не?

4. ДНҚ, РНҚ, АТФ деген сөздер нені білдіреді?

5. Автотрофтар, гетеротрофтар, фототрофтар, хемотрофтарға сипаттама беріңіз.

V. ДК.Жаңа материалды меңгерту: (лекция түрде айту)

Тынысалу үдерісі.

↔

Жасушалық тыныс алу – ағзалық заттардың көмірқышқыл газ бен суға дейін тотығуынан энергия алу үрдісі.

Гетеротрофты ағзаларда тыныс алу мен асқорыту митохондрияда өтеді. Азықтық (қоректік) органикалық заттар оттегінің әсерінен СО₂ , Н₂О – ға айналады. Автотрофты ағзаларда да тыныс алу митохондрияда өтеді, бірақ синтезделген меншікті азықтық емес, меншікті ағзалық заттар ыдырайды.

Адам, бактериялар

Жануарлар (көпшілігі), эндопаразиттер

Өсімдіктер,

Кейбір бактериялар

Анэробтар бейімделгіш (ішексорғы, ішекқұрты, бауырқұрты, ашытқылар,сіркеқышқылдық бактериялар) және жетімсіз (оттегін ешқашан пайдаланбайды, оларды жойып жіберуі де мүмкін)мыс: микроорганизмдер, жануарлар асқазанындағы селбеспелер, фотосинтездеуші бактериялар)

Аэробты тынысалудың формуласы: С₆Н₁₂О₆ + 6О₂ → 6СО₂ +6Н₂О + Е (АТФ)

(оқулықтан оқыту)

Фотосинтездің формуласы: 6СО₂ +6Н₂О → С₆Н₁₂О₆ + 6О₂ (гликолиз)

Тынысалу үдерісінің кезеңдері:

1. Дайындық кезеңі - микроорганизмдер мен өсімдіктерде жасушада жүреді, ал жануарларда жасушадан тыс асқорытудағы ферменттердің әсерінен жүреді.Мұнда: нәруыздар- аминқышқылдарына, полисахаридтер – глюкозаға, майлар – глицерин мен май қышқылдарына ыдырайды.

1. Гликолиз (анаэробты тыныс алу) –кіші молекулалар әрі қарай ыдырайды.

С₆Н₁₂О₆ → 2С₃Н₆О₃ + Е ( 2АТФ)

1. Аэробты тыныс алу (қант толық суға және көмірқышқыл газға ыдырайды)

2С₃Н₆О₃ + 6О₂ → 6СО₂ +6Н₂О + Е ( 36АТФ)

«Жигсо» стратегиясын қолдану   (оқулықтан оқытып, бір-біріне айту, пікірталасу)

VI. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру:

Берілген кестені толтырыңдар (дәптермен жұмыс)

Энергияның алмасу кезеңдері	Заттарда болатын өзгерістер	Жасушадағы АТФ-тің биологиялық ролі
катаболизм анаболизм

VII. ДК.Оқытылып отырған оқу материалын бекіту. (электрондық оқулықпен тапсырмалар орындату)

1. Дайын ағзалық заттарды қажет етпейді (автотрофтар)

2. Энергияны тек дайын органикалық заттарданалатын ағзалар (гетеротрофтар)

3. Бейорганикалық заттардың химиялық энергиясын қолданатын ағзалар (хемотрофтар)

4. Хлоропластардағы хлорофилл дәндерінің орналасқан жері (граналар)

5. Өсімдіктер суды пайдаланатын фотосинтездің кезеңі (жарық кезеңі)

6. Жарық әсерінен судың айырылу үдерісінің атауы (фотолиз)

7. Оттексіз глюкозаның ыдырауы (гликолиз)

8. Оттекті ортада тіршілік ететін, тынысалудың барлық кезеңін жүзеге асыратын ағзалар(аэробтар)

Тест тапсырмасын беру

VIII.ДК. Үй тапсырмасын беру: Бағалау § 9 оқу, мазмұндау

Қолданылған әдебиеттер:

1. Р.Салина. Г. САтыбалдиева «Биология оқушыларының білімін тексеруге арналған тапсырмалар» 2007ж.

2. 9 сынып, Ж. Шілдебаев, Ж. Қожантаева,А. Аманжолова. «Мектеп» 2009 жыл

3. 10 сынып, Н.Г. Асанова А.Р. Соловьева « Атамұра» 2014 жыл

4. 10 сынып, Т. Қасымбаева, К. Мұхамбетжанов «Мектеп» 2010 жыл

Дұрыс жауабы.1.Ыдыраудың нәтижесінде пайда болған қарапайым заттар қанға сіңіріліп, организмдегі жасушаларға таралатын сатыны екінші деп атаймыз. 2.Қоректік зат ас қорыту мүшелерінде ферменттердің көмегімен тотыға отырып ыдырайтын саты катаболизм деп аталады. 3. Төртінші сатыда алмасудың соңғы өнімдері CO₂, H₂O , NH₃ организмнен шығарылады. 4. Организмдерді жаңартуға қажетті жасушаларды түзетін энергиясы мол құрылыс материалдары синтезделетін сатыны анаболизм дейміз.

(флипчартпен көп нүктенің орнына тиісті сөздерді әкелу )

1.Ыдыраудың нәтижесінде пайда болған қарапайым заттар қанға сіңіріліп, организмдегі жасушаларға таралатын сатыны .... деп атаймыз. 2.Қоректік зат ас қорыту мүшелерінде ферменттердің көмегімен тотыға отырып ыдырайтын саты .... деп аталады. 3. ... алмасудың соңғы өнімдері CO₂, H₂O , NH₃ организмнен шығарылады. 4.Организмдерді жаңартуға қажетті жасушаларды түзетін энергиясы мол құрылыс материалдары синтезделетін сатыны ... дейміз.

(Жауабы: катаболизм, екінші, анаболизм, төртінші сатыда)

Тест тапсырмасының дұрыс жауаптары:

1. АТФ

2. Органикалық заттардың ыдырауы кезінде

3. Митохондриялар

4. 3 кезеңде өтеді

5. Биосинтез

6. Тынысалу

7. Ассимиляция

8. 1 кезеңде өтеді

9. 36

10. ІІІ кезең

11. ІІ кезең

12. ІІІ кезең

13. Митохондрияларды жүреді

14. Фоторофтар

15. гетеротрофтар

Аэробты

тынысалудың формуласы

С₆Н₁₂О₆ + 6О₂ → 6СО₂ + 6Н₂О + Е (АТФ)

Фотосинтездің формуласы

6СО₂ +6Н₂О →

С₆Н₁₂О₆ + 6О₂

Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойыңыз:

1.Ыдыраудың нәтижесінде пайда болған қарапайым заттар қанға сіңіріліп, организмдегі жасушаларға таралатын сатыны .... деп атаймыз.

2.Қоректік зат ас қорыту мүшелерінде ферменттердің көмегімен тотыға отырып ыдырайтын саты .... деп аталады.

3. ... алмасудың соңғы өнімдері CO₂, H₂O , NH₃ организмнен шығарылады.

4.Организмдерді жаңартуға қажетті жасушаларды түзетін энергиясы мол құрылыс материалдары синтезделетін сатыны ... дейміз.

(Жауабы: катаболизм, екінші, анаболизм, төртінші сатыда)

Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойыңыз:

1.Ыдыраудың нәтижесінде пайда болған қарапайым заттар қанға сіңіріліп, организмдегі жасушаларға таралатын сатыны .... деп атаймыз.

2.Қоректік зат ас қорыту мүшелерінде ферменттердің көмегімен тотыға отырып ыдырайтын саты .... деп аталады.

3. ... алмасудың соңғы өнімдері CO₂, H₂O , NH₃ организмнен шығарылады.

4.Организмдерді жаңартуға қажетті жасушаларды түзетін энергиясы мол құрылыс материалдары синтезделетін сатыны ... дейміз.

(Жауабы: катаболизм, екінші, анаболизм, төртінші сатыда)

Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойыңыз:

1.Ыдыраудың нәтижесінде пайда болған қарапайым заттар қанға сіңіріліп, организмдегі жасушаларға таралатын сатыны .... деп атаймыз.

2.Қоректік зат ас қорыту мүшелерінде ферменттердің көмегімен тотыға отырып ыдырайтын саты .... деп аталады.

3. ... алмасудың соңғы өнімдері CO₂, H₂O , NH₃ организмнен шығарылады.

4.Организмдерді жаңартуға қажетті жасушаларды түзетін энергиясы мол құрылыс материалдары синтезделетін сатыны ... дейміз.

(Жауабы: катаболизм, екінші, анаболизм, төртінші сатыда)

Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойыңыз:

1.Ыдыраудың нәтижесінде пайда болған қарапайым заттар қанға сіңіріліп, организмдегі жасушаларға таралатын сатыны .... деп атаймыз.

2.Қоректік зат ас қорыту мүшелерінде ферменттердің көмегімен тотыға отырып ыдырайтын саты .... деп аталады.

3. ... алмасудың соңғы өнімдері CO₂, H₂O , NH₃ организмнен шығарылады.

4.Организмдерді жаңартуға қажетті жасушаларды түзетін энергиясы мол құрылыс материалдары синтезделетін сатыны ... дейміз.

(Жауабы: катаболизм, екінші, анаболизм, төртінші сатыда)

Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойыңыз:

1.Ыдыраудың нәтижесінде пайда болған қарапайым заттар қанға сіңіріліп, организмдегі жасушаларға таралатын сатыны .... деп атаймыз.

2.Қоректік зат ас қорыту мүшелерінде ферменттердің көмегімен тотыға отырып ыдырайтын саты .... деп аталады.

3. ... алмасудың соңғы өнімдері CO₂, H₂O , NH₃ организмнен шығарылады.

4.Организмдерді жаңартуға қажетті жасушаларды түзетін энергиясы мол құрылыс материалдары синтезделетін сатыны ... дейміз.

(Жауабы: катаболизм, екінші, анаболизм, төртінші сатыда)

Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойыңыз:

1.Ыдыраудың нәтижесінде пайда болған қарапайым заттар қанға сіңіріліп, организмдегі жасушаларға таралатын сатыны .... деп атаймыз.

2.Қоректік зат ас қорыту мүшелерінде ферменттердің көмегімен тотыға отырып ыдырайтын саты .... деп аталады.

3. ... алмасудың соңғы өнімдері CO₂, H₂O , NH₃ организмнен шығарылады.

4.Организмдерді жаңартуға қажетті жасушаларды түзетін энергиясы мол құрылыс материалдары синтезделетін сатыны ... дейміз.

(Жауабы: катаболизм, екінші, анаболизм, төртінші сатыда)

«Кім жылдам?» сұрақтары

1.Энергияның өзгеруі қандай заңдарға бағынады? (Термодинамика)

2.Митохондриялар көп кездесетін ұлпа.(Бұлшық ет)

3.Өлі табиғаттағы энергия көзі.(күн)

4.АТФ молекуласының толық атауы.(аденозинтрифосфат)

5.Зат алмасу дегеніміз не?

6.Жасушада 1г май ыдырағагда,қанша энергия бөлінеді?(38,9)

7.Глюкоза көмірсулардың қай тобына жатады?(моносахарит)

8.Нәруыз полимерінің манаомерлері қандай? (аминқышқылы)

9.Ферменттер қандай қызмет атқарады?(катализатор)

10.Суда еритін,тәтті көмірсулады атаңыз.(моносахарит)