Саба?ты? ма?саты:1.О?ушыларды. клеткада?ы энергия алмасу процесімен таныстыру.
2.Клеткада?ы энергия алмасу кезіндегі биологиялы? процестерді талдай алу.
3 Ой е?бегіне т?рбиелеу.
Саба?ты? к?рнекілігі: тірек-сызба,
Саба?ты? п?наралы? байланысы: Физика
Саба?ты? ?дісі: Трек-сызба ар?ылы жоба ??ру. .
Саба?ты? барысы: І. ?йымдастыру б?лімі.
ІІ. Жа?а саба?ты т?сіндіру.
ІІІ. Бекіту
ІV. ?йге тапсырма беру.
V. ?й тапсырмасын тексер
І.Амандасу,д?птерлерін тексеру.саба??а ?зірлеу.
ІІ. Клетканы? кез келген функциялык ?ызметі АТФ-ты? ыдырап, энергия б?лінуімен ?атар ж?реді.Секреторлы клеткаларды? заттар б?луі кезінде, к?мірсулар мен н?руыздарды? синтезделуі кезінде АТФ-тын ??рамында?ы энергия клетканы? барлык кызмет ?рекетіне ж?мсалады.
Клеткада?ы энергияны? ауысуын ?ш кезе?ге белуге болады.
І — дайынды? кезе?і. К?мірсуларды?, майларды?, н?р-уыздарды?, нуклеин кышкылдарыны? ірі молекулалары майда молекулалар?а ыдырайды. Крахмалдан глюкоза, майлардан глицерин ж?не май кышкылдары, н?руыздардан аминкышкылдар, нуклеин кышкылдарынан нуклеотидтер т?зіледі. Б?л кезенде б?лінтен аз энергия жылу энергиясына айналады.
ІІ — оттексіз кезе?і. Дайынды? сатысында т?зілген глюкоза, глицерин, жо?ары молекулалы органикалы? ?ыш?ылдар одан ?рі ыдырайды.
ІІІ — оттекті? ?атысымен ж?ретін энергиялы? алмасу. Одан ?рі митохондрияларда ферменттік реакциялар ж?реді. ?рбір реакцияны? ж?руіне арнайы фермент катысады. Олар мито-хондриялардын жар?акшаларында д?рыс ?атар т?зіл орналасып, оттекпен органикалык молекулаларды (коректік заттар) біртіндеп ыдыратады да, СО2 мен Н2О). Барлы?ы екі моль с?т ?ыш-? со?ына дейін ыдырауы кезінде біртіндеп 650 000 кал энергия б?лінеді. Б?л кезенде 36 молекула АТФ т?зіліп, о?ан ыдырау кезінде б?лінетін энергияны? 55%-ы ж?мсалады.
Жер бетіндегі барлык организмдер автотрофтар ж?не гетеротрофтар болып екі топ?а б?лінеді.
Автотрофты организмдер энергияны пайдаланып, бейорганикалык ?осылыстардан органикалы? косылыстар т?зіп ?оректенеді. Оларга кейбір бактериялар мен барлы? жасыл есімдіктер жатады. Органикалы? заттарды синтездеуіне пайдаланатын Э-? т?ріне карай автотрофтар — фототрофтар ж?не хемотрофтар болып екі топка б?лінеді. Фототрофтар ?шін энергия к?зі — 40Н->02+ 2Н2О
фотосинтездін жарык фазасында оттек катысынсыз АДФ пен фосфаттын косылуынан АТФ т?зілуіне ж?мсалады. Хлоропластарда митохонлдриялармен салыстыр?анда 30 есе арты? АТФ т?зіледі. Автотрофты организмдер т?зілген органикалык заттардын, шамамен, 20%-ымен коректенеді, тыныс алады (фототыныс алады).
Кейбір хлорофилі жо? бактериялар бейорганикалык заттардын химиялы? реакциясынан б?лінген энергияны пайдаланып, органикальщ ?осылыстар тузеді. Б?л процесті хемосинтез деп атайды. Автотрофты хемосинтетиктерге нитрификациялаушы бактериялар жатады. Кейбіреулері аммиакты азотты ?ышкыл?а (HNO2) дейін тотьщтыру кезіндегі, кейбіреулері азотты кьшщылдьщ азот кыш?ыльша (HNO3) дейін тотьнуы кезінде б?лінген энергияны пайдаланады. Кейбір хемосинтетиктер екі валентті темірді? ?ш валентті темірге немесе к?кіртті сутектін к?кірт ?ьшщылына дейін тоты?уы кезінде б?лінген энергияны синтезделетін заттардын химиялык энергиясьша айналдырады. Хемосинтездеуші бактериялар атмосферада?ы азотты фиксагхиялап, ерімейтін минералдарды ?сімдіктердін тамырына о?ай сі?етін к?йіне ?келіп, таби?атта?ы зат айналымына ??тысады.
?здері бейорганикальщ заттардан органикальщ заттар синтез-деп коректене алмайтын организмдер дайын органикалык заттар-ды кабылдайды. Ондай организмдерді гетеротрофты ?орек-тенетіндер деп атайды. Олар?а бактерияларды? к?п т?рлері, саньфаук?лактар, жануарлар жатады.
Просмотр содержимого документа
«Жасушада?ы энергияны? алмасуы »
Cабақтың тақырыбы: Жасушадағы энергия алмасу
Сабақтың мақсаты:1.Оқушыларды . клеткадағы энергия алмасу процесімен таныстыру.
2.Клеткадағы энергия алмасу кезіндегі биологиялық процестерді талдай алу.
3 Ой еңбегіне тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба,
Сабақтың пәнаралық байланысы: Физика
Сабақтың әдісі: Трек-сызба арқылы жоба құру.. .
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын тексер
І.Амандасу,дәптерлерін тексеру.сабаққа әзірлеу.
ІІ. Клетканың кез келген функциялык қызметі АТФ-тың ыдырап, энергия бөлінуімен қатар жүреді.Секреторлы клеткалардың заттар бөлуі кезінде, көмірсулар мен нәруыздардың синтезделуі кезінде АТФ-тын құрамындағы энергия клетканың барлык кызмет әрекетіне жұмсалады.
Клеткадағы энергияның ауысуын үш кезеңге белуге болады.
І — дайындық кезеңі. Көмірсулардың, майлардың, нәр-уыздардың, нуклеин кышкылдарының ірі молекулалары майда молекулаларға ыдырайды. Крахмалдан глюкоза, майлардан глицерин және май кышкылдары, нәруыздардан аминкышкылдар, нуклеин кышкылдарынан нуклеотидтер түзіледі. Бұл кезенде бөлінтен аз энергия жылу энергиясына айналады.
ІІ — оттексіз кезеңі. Дайындық сатысында түзілген глюкоза, глицерин, жоғары молекулалы органикалық қышқылдар одан әрі ыдырайды.
Глюкозаньщ оттексіз ыдырауы барлык жануарлардың және кейбір микроорганизмдердің клеткаларында жүреді. Осы кезеңде 1 моль глюкоза (180 г) 2 моль сүт қышкылына ыдырағанда 50 000 кал бөлінеді.
ІІІ — оттектің қатысымен жүретін энергиялық алмасу. Одан әрі митохондрияларда ферменттік реакциялар жүреді. Әрбір реакцияның жүруіне арнайы фермент катысады. Олар мито-хондриялардын жарғакшаларында дұрыс қатар түзіл орналасып, оттекпен органикалык молекулаларды (коректік заттар) біртіндеп ыдыратады да, СО2 мен Н2О) . Барлығы екі моль сүт қыш-ң соңына дейін ыдырауы кезінде біртіндеп 650 000 кал энергия бөлінеді. Бұл кезенде 36 молекула АТФ түзіліп, оған ыдырау кезінде бөлінетін энергияның 55%-ы жұмсалады.
Жер бетіндегі барлык организмдер автотрофтар және гетеротрофтар болып екі топқа бөлінеді.
Автотрофты организмдер энергияны пайдаланып, бейорганикалык қосылыстардан органикалық косылыстар түзіп қоректенеді. Оларга кейбір бактериялар мен барлық жасыл есімдіктер жатады. Органикалық заттарды синтездеуіне пайдаланатын Э-ң түріне карай автотрофтар — фототрофтар жөне хемотрофтар болып екі топка бөлінеді. Фототрофтар үшін энергия көзі — 40Н-02+ 2Н2О
фотосинтездін жарык фазасында оттек катысынсыз АДФ пен фосфаттын косылуынан АТФ түзілуіне жұмсалады. Хлоропластарда митохонлдриялармен салыстырғанда 30 есе артық АТФ түзіледі.. Автотрофты организмдер түзілген органикалык заттардын, шамамен, 20%-ымен коректенеді, тыныс алады (фототыныс алады).
Кейбір хлорофилі жоқ бактериялар бейорганикалык заттардын химиялық реакциясынан бөлінген энергияны пайдаланып, органикальщ қосылыстар тузеді. Бүл процесті хемосинтез деп атайды. Автотрофты хемосинтетиктерге нитрификациялаушы бактериялар жатады. Кейбіреулері аммиакты азотты қышкылға (HNO2) дейін тотьщтыру кезіндегі, кейбіреулері азотты кьшщылдьщ азот кышқыльша (HNO3) дейін тотьнуы кезінде бөлінген энергияны пайдаланады. Кейбір хемосинтетиктер екі валентті темірдің үш валентті темірге немесе күкіртті сутектін күкірт қьшщылына дейін тотығуы кезінде бөлінген энергияны синтезделетін заттардын химиялык энергиясьша айналдырады. Хемосинтездеуші бактериялар атмосферадағы азотты фиксагхиялап, ерімейтін минералдарды өсімдіктердін тамырына оңай сіңетін күйіне өкеліп, табиғаттағы зат айналымына қәтысады.
Өздері бейорганикальщ заттардан органикальщ заттар синтез-деп коректене алмайтын организмдер дайын органикалык заттар-ды кабылдайды. Ондай организмдерді гетеротрофты қорек-тенетіндер деп атайды. Оларға бактериялардың көп түрлері, саньфаукұлактар, жануарлар жатады.
Диссимиляциянын кай сатысьшда энергия көп бөлінеді? 2, Клетканын каидая күрылымдарында АТФ синтезі жүреді? 3. Клеткадағы зат алмасуда АТФ-тьщ рөлі қандаЙ? 4. Қандай организмдерді автотрофты коректенетіндер деп атайды? 5. Автотрофты қоректенетін организмдер кандай топтарға бөлінеді? 6. Не себепті өсімдіктерде фотосинтездщ нөтижесінде атмосфераға бос оттек бөлініп шығады? 7. Хемосинтез дегеніміз не? 8. Қандай организмдер гетеротрофтарға жатады? Мысал келтіріңдер.
