П?ні биология
Сыныбы: 10 «а»
Саба? № 35
Саба?ты? та?ырыбы: ?ры?тану. Г?лді ?сімдіктердегі ?ры?тануды? ерекшеліктері.
а) білімділік О?ушылар?а ?ры?тану процесі,оны? за?дылы?тарын, г?лді
?сімдіктерді? жыныс жасушаларыны? дамуы ж?не кезе?дері туралы
т?сінік беру.
?) дамытушылы? О?ушыларды? ?ры?тану процесіні? за?дылы?тарын айта
отырып, ?осарланып ?ры?тану ж?не оны? ма?ызы туралы т?сінігін дамыту.
б) т?рбиелік О?ушыларды ?сімдіктер мен жануарларды? жас ?рпа?тарын
?ор?ау?а, аялау?а т?рбиелеу ж?не адамгершілікке,азаматты??а т?рбиелеу.
Саба?ты? типі аралас саба?
Саба?ты? т?рі топты? ж?мыс
Саба?ты? к?рнекілігі: г?лді? ??рылысы, ?осарланып ?ры?тану схемасы, кестелер,т.б.
Саба?ты? ?дісі с?рау, жауап алу, т?сіндіру.
П?н аралы? саба? селекция, ?сімдіктану, жануартану
Саба?ты? жоспары:
- ?йымдастыру кезе?і
- ?й тапсырмасын с?рау
- ?й тапсырмасын бекіту
- Жа?а саба?ты ме?гертуге дайындау
- Жа?а саба? ме?герту
- Жа?а саба?ты бекіту
- Білімдерін ба?алау
- ?йге тапсырма беру
Саба?ты? барысы І. ?йымдастыру кезе?і.
а) О?ушылар мен с?лемдесу, т?гелдеу
?) О?ушыларды? назарын саба??а аудару
ІІ. ?й тапсырмасын с?рау.
Терминдік болжам
- Редукция
- Эквацион
- Липтотена
- Зиготена
- Диплотена
- Хиазмалар
- Кроссинговер
- Конъюгация
- Гаметогенез
- Овогенез
- Сперматогенез
ІІІ. ?й тапсырмасын бекіту
Activout ар?ылы тесталу
І?Жа?а саба?ты ме?гертуге дайындау
?ры?тану дегенді ?алай т?сінесі?дер?
?. Жа?а саба? ме?герту
Сергіту с?ті
О?ушыларды топ?а б?лу ?шін «молекула» ойынын ойнаймыз. Ол ?шін сынып орта?а шы?ады, м??алім 6 санын айт?анда алты-алтыдан топ?а б?лінеді. М??алім 5, 4, 3 сандарын айта 5 топ?а б?лінеді
А?ыл - ой ?алпа?тары: м?тінге/суретке/о?у?а ы?пал етуді? 6 т?сілі.
(?ажеті жо?ын алып таста?ыз)
І топ
Т?сінік. Факт. Та?ырыпты? м?нін ашу
?ры?тану дегеніміз — ж?мырт?а жасушасымен сперматозоидті? бір-бірімен ?осылу процесі. Оларды? ядролары бірігіп, диплоидті зигота т?зіліп, одан жа?а организм дамиды. Сперматозоид ж?не ж?мырт?а жасушасыны? ядросында хромосома жиынты?ы гаплоидті болады.
Толы? пісіп жетілген ж?мырт?а жасуша ?абы?шамен ?апталады ж?не оны? сперматозоид енетін кішкене тесігі болады. ?рыктану кезінде ж?мырт?а жасушасыны? ядросы мен сперматозоидті? ядросы ?осылады. Ж?мырт?а жасушасына бір немесе бірнеше сперматозоидтер енеді. Біра? ж?мырт?а жасушасыны? ядросымен тек бір ?ана сперматозоидті? ядросы ?осыла алады. ?ры?тан?ан жасушаны зигота деп атайды, оны? ядросында хромосома жиынты?ы диплоидті болады.
Зиготаны? ядросында барлы? хромосомалар ?айта ж?птасады: гомологиялы? хромосоманы? ?р ж?бында бір хромосома — аталык, ал екіншісі — аналы?. Со?ан байланысты организмдерді? ?рбір т?ріні? соматикалы? жасушасына т?н диплоидті хромосома жиынты?ы тек ?ры?тану кезінде ?ана ?алпына келеді. ?ры?тану аяктал?ан со? ДН? синтезі ж?ріп, хромосомалар екі еселенеді ж?не митоз жолымен ж?зеге асатын зигота ядросыны? бірінші б?лінуі басталып, жа?а организмні? даму бастамасын береді.
?ры?тан?ан кезде:
Спермий + ж?мырт?а жасушасымен ?осылады зигота т?зеді.
Г?лді ?сімдіктерді? ?осарлана ?ры?тануы. Жануарлар мен жо?ар?ы сатыда?ы г?лді ?сімдіктерді? жыныс жасушаларыны? дамуы мейоз жолымен бір диплоидті жасушадан 4 гаплоидті жасуша т?зіледі, оларды? ?шеуі ?ліп, ?ал?ан біреуі митоз жолымен ?ш рет б?лінеді. Осылай ?ры? ?апшы?ын т?зетін 8 гаплоидті жасуша т?зіледі. Осы 8 жасушаны? бесеуі ?ры? капшы?ыны? кабыр?асын т?зе отырып, к?мекші р?л аткарады, ал оны? ?шеуіні? біреуі ж?мыртка жасуша?а айналады. Екі гаплоидті хромосома жиынты?ы бар жасуша ?осылып, диплоидті хромосома жиынты?ы бар жасуша?а айналады. Диплоидті жасуша — ?ры? ?апшы?ыны? ?осал?ы ядросын т?зеді. Осындай жолмен пісіп-жетілген гаплоидті ж?не диплоидті жиынты?ы бар ж?мырт?а жасушасы ?ры?тану?а дайын т?рады.
ІІ топ
Ма?ызы. ?ры?тануды? биологиялы? ерекшелігі.
- Г?лді ?сімдіктерді? ?ры?тану ерекшелігі неде?
- Б?дан ?андай арты?шылы? болады?
?ры?тану бомаса тірі а?заларды? ?рпа?тары жал?аспас еді, жерде тіршілік болмас еді. Г?лді ?сімдіктерде, егер тозандану ?дерісі жене ?осарынан ?ры?тану болмай ?алса, т??ым ж?не жеміс т?зілмейді. Сонды?тан ?олайсыз жылдары, мысалы, к?ктемде суы? т?ссе, алма, алм?рт, шабдалы немесе кез келген жемісті да?ылдарда т?сім болмайды. Атап айт?анда, жабы?т??ымды (г?лді) ?сімдіктерді? ал?а басуына ж?рдемдесетін себептеріні? бірі, міне, осы.
Мысалы, балы?тарда ж?не ?осмекенділерде осылай ?теді. Аталы?тар ш?ует шаш?аннан кейін сперматозоидтар кептеген уылдыры?тар?а кездеседі. М?ндай ?дерістерді? іштей ?ры?тану кезінде де болуы м?мкін. Жыландар ж?не кесірткелер ?детте бірнеше ж?мырт?а туады. Ірі ?а?ана?ты жануарларда б?л ?деріс - сирек, ал ?са? жануарларда жиірек ?теді. ?детте пілдер еш?ашан екіден тумайды, ал тыш?антектес кемірушілерде ?детте бірден к?п болады. Адамда да бір ж?мырт?алы (?р жынысты немесе біріне-бірі ??самайтын) егіздерді? болуы м?мкін.
Партеногенез кезінде сперматозоидты? ?атысынсыз ?здігінен б?ліне бастайды да ?ры??а бастама береді. Мысалы, ба?ба? осы жолмен пайда болады.
ІІІ топ
Идея. Жа?алы?. ?мірмен байланысы
Клондау дегеніміз – ?андай да бір тірі нысанны? д?л к?шірмесіні? белгілі м?л шер дегі санын жасау. Осы к?шірмелерде т??ым ?уалау белгілері міндетті т?рде бір дей болуы керек, я?ни бірдей гендерді? жиын ты?ы болу тиіс.
«Таби?и» клон дау деген де бар. Б?л жерде аналы? ж? мырт?адан пайда бол?ан егіздерді айтып отырмын. Алайда бір ж?мырт?адан шы??ан егіздер бір-біріне ??сас бол?анымен, айна-?атесіз бірдей емес.
Бала с?ю ?абілетінен айырыл?ан адамдар бас?а жолмен де с?билі болуларына болады. Мысалы, ?олдан ?ры?тандыру ар?ылы с?би с?йіп жат?андар бар. Суррогатты? ?діске де р??сат берілгелі жатыр.
І? топ
?ара ?алпа? - Жа?ымсыз
Жа?ымсыз кезе?дерді к?рсеті?із?
?андай проблемалар бар?
Ма?ан не ?намайды?
Жа?ымсыз тарма?тарды жазы?ыз.
Жасанды адамды жасау жобасында А?Ш, Франция, Алмания, Жапония,?лыбритания, Бразилия, Италия, Испания секілді мемлекеттер ?арсылы? білдіріп, б?л іске тыйым салатын арнайы за? да ?абылдады. Адам баласын клондау ісін ?ылмыс санайтын аталмыш елдер м?ндай ж?мыспен олардан пайда жо?. Ал, бала с?ю ?абілетінен айырыл?ан адамдар бас?а жолмен де с?билі болуларына болады. Мысалы, ?олдан ?ры?тандыру ар?ылы с?би с?йіп жат?андар бар. Суррогатты? ?діске де р??сат берілген. ?ылым мен техниканы? ?арыштап дамы?ан кезінде медицина?а жа?а технологияларды? енгізілуі д?рыс шы?ар, біра?, балалы болу?а ?атысты ж?мысты? б?рі шари?ат ше?берінен шы?пауы тиіс.
VІ. Жа?а саба?ты бекіту
? топ
К?к ?алпа? – Шолу. ??деу. Шешім
Мен не аштым?
Та?ы не ашыл?ан жо??
Мен оны ?алай аша аламын?
Мен барлы? ?алпа?ты кие алдым ба?
Бейне таспадан ?ры?тануды? жолын к?рсетіп, ?орытындылап, ба?алау
VІІ. Білімдерін ба?алау. К?к ?алпа?та?ы топ ?зге ?алпа? м?шелерін ба?алап, шы?ады. М??алім к?к ?алпа?та?ы топ м?шелерін ба?алайды.
VІІІ.Тапсырма беру. ?ры?тануды? ерекшелігі туралы жа?а а?парат жинау
Спермий + жұмыртқа жасушасымен қосылады зигота түзеді. 
