Саба?ты? к?рнекілігі: интербелсенді та?та, электронды о?улы?тар, тест, т.б.
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і: О?ушылармен с?лемдесу, т?гелдеу, зейіндерін саба??а аудару.
ІІ. ?й тапсырмасын с?рау:§37. 170-176 б.б
ІІІ. Жа?а саба?:
Т?рлер жеке популяция формасында ?мір с?реді. Популяция дегеніміз – бір аума?та, тарлу айма?ыны? белгілі б?лігінде ?немі еркін ша?ылысатын ж?не д?л сол т?рді? ?зге топтарынан азды-к?пті о?шаулан?ан дара?тар тобы. Т?р ж?не популяция оларды? негізгі айырмашылы?тарын бай?амай ?алуы да м?мкін.М?нда?ы негізгі м?селе – еркін ша?ылысу. Таралу айма?ыны? ке?дігі жеткілікті болса да географиялы? кедергілері к?шті болма?анды?тан, бір немесе саны ша?ын дара?тарды? жылыстауы м?мкін. Солай бола т?ра кез келген т?р ішінде популяцияны? генетикалы? ж?йесі о?шаулан?ан ?алпында ?алады. Атап айт?анда популяция сонды?тан негізгі эволюциялы? ?лшем бірлігі болып табылады.Т?рше – т?рден кіші ж?йелік санат. Сол т?рді? ?зге популяцияларыны? дара?тарынан к?бінесе сырт?ы т?рлер? ай?ын к?рінетін кем дегенде 75 % дара? ерекшеленетін географиялы? о?шаулан?ан популяциясы осы т?ршеге жатады. Т?ршелер жиі ж?не к?п м?лшерде таралу айма?ы ке? т?рлерде ?алыптасады. ?йткені ?лкен аума?тарда жа?дай біркелкі бола бермейді. Жануарларды? бір т?рге жататын ?кілдерінде солт?стіктен о?т?стікке жылжы?ан кезде дене м?лшері кішірейетіні бай?ал?ан. Ал солт?стік жануарларында денені? шы?ы??ы б?лігі (т?мсы?, ??ла?) ?ыс?алау келеді.Жа?а т?рлер ж?не оларды? ?са? санаттары – т?ршелер мен популяция т?зу ?дерістері микроэволюция деп аталады. Микроэволюция – т?р т?зу к?бінесе о?шаулану?а негізделеді. Осы?ан орай ол негізгі екі: географиялы? ж?не экологиялы? т?р т?зу типтеріне б?лінеді. Географиялы? тип кезінде аналы? т?рды? таралу айма?ы б?лініп ?алады екен, я?ни оны? популяциясы географиялы? т?р?ыда о?шауланады. Экологиялы? т?р ?згеруде жа?а формалар бір аума?та пайда болады, я?ни таралу айма?ы т?тас ?алпында ?алады. Экологиялы? т?р т?зу ?дерісіні? м?ні бастап?ы т?р популяцияларыны? ?р т?рлі орта жа?дайларына бейімделуінде, оларды? о?шауланып, дербес т?рлер сапасына ие бола бастауында. Сір? б?л ?деріс географиялы? географиялы? о?шауланудан сирегірек ?тетін болса керек, алайда б?л да іске асады.
Б?дан 10 млн жыл б?рын пайда бол?ан Байкал к?ліндегі ж?ндіктерді? орасан к?п эндемик т?рлері сипаттап жазыл?ан. Эндемик дегеніміз – б?л ?аламшарда тек бір орында ?ана ?мір с?ретін а?залар. Байкалда тек б?йірлеп ж?згіштерді? ?ана 250-ге жуы? эндемик т?рлері ?мір с?реді.
Белгілі т?рлерді? ?алыптасуы кезінде б?л т?р т?зу типтері бірін-бірі алмастырып, толы?тырып, бірлесе ?рекет етеді.
І?. Жа?а саба?ты бекіту:
Лездемелік с?ра?тар:
Популяция дегеніміз не?
бір популяция ішінде т??ым ?уалау ?згерістеріні? біртіндеп жиналуынан нелер пайда болады?
Т?рше дегеніміз не?
Микроэволюция дегеніміз не?
Микроэволюция ?андай т?р т?зу типтеріне б?лінеді?
?ай типте аналы? т?рді? таралу айма?ы б?лініп ?алады?
Жа?а формалар бір аума?та пайда болып, таралу айма?ы т?тас ?алпында ?алатын т?р ?згеру ?айсысы?
Эндемик дегеніміз не?
О?улы?пен ж?мыс: Де?гейлік с?ра?тар:
А-1. ?зі?ні? дербес т?жірибе?ні? негізінде тірі а?заларды? таби?и популяцияларына мысалдар келтірі?дер.
2. Б?л а?залар тарлу айма?ына неге м?лтіксіз біркелкі орналаса алмайды?
В-1. Дара?тар ?андай негізгі ?а?идат бойынша бір популяция?а бірігеді?
2. Т?р немесе т?рше емес, атап айт?анда популяцияны? ?арапайым эволюциялы? ?лшем бірлігі деп есептелетіні неліктен?
2. Географиялы? ж?не экологиялы? т?р т?зілу арасында ?андай айырмашылы? бар? ?ай жа?дайлар жиі ?шырасады? Бір т?р т?зген кезде олар бірін-бірі алмастыра ала ма?
?. ?орытынды:
?І. Ба?алау:
?ІІ. ?йге тапсырма:
Та?ырыбы:§38. 177-179. Сына? 183-бет
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Т?р.Т?р критерийлері. Популяция. №7 зертханалы? ж?мыс. ?р т?рге жататын ?сімдіктерді? морфологиялы? ерекшеліктері»
Күні: 24.01.2016ж
Пән: Биология
Сынып: 9 а
Сабақтың тақырыбы: Түр.Түр критерийлері. Популяция. №7 зертханалық жұмыс. Әр түрге жататын өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
Сабақтың мақсаты:
А) Білімділік: Оқушыларға популяция, оның сипаттамасы және түр түзу үдерісі жайында түсіндіру;
Ә) Дамытушылық:Оқушыларға тапсырмалар, деңгейлік сұрақтар пайдалана отырып, қызығушылықтарын, ой-өрістерін арттыру;
Б) Тәрбиелілік: Оқушыларды өз беттерінше жұмыс жасауға, бірін-бірі тыңдап, өз ойларын білдіре алуға, алған білімдерін іс-жүзінде қолдана білуге тәрбиелеу;
Сабақтың көрнекілігі: интербелсенді тақта, электронды оқулықтар, тест, т.б.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, зейіндерін сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:§37. 170-176 б.б
ІІІ. Жаңа сабақ:
Түрлер жеке популяция формасында өмір сүреді. Популяция дегеніміз – бір аумақта, тарлу аймағының белгілі бөлігінде үнемі еркін шағылысатын және дәл сол түрдің өзге топтарынан азды-көпті оқшауланған дарақтар тобы. Түр және популяция олардың негізгі айырмашылықтарын байқамай қалуы да мүмкін.Мұндағы негізгі мәселе – еркін шағылысу. Таралу аймағының кеңдігі жеткілікті болса да географиялық кедергілері күшті болмағандықтан, бір немесе саны шағын дарақтардың жылыстауы мүмкін. Солай бола тұра кез келген түр ішінде популяцияның генетикалық жүйесі оқшауланған қалпында қалады. Атап айтқанда популяция сондықтан негізгі эволюциялық өлшем бірлігі болып табылады.Түрше – түрден кіші жүйелік санат. Сол түрдің өзге популяцияларының дарақтарынан көбінесе сыртқы түрлерә айқын көрінетін кем дегенде 75 % дарақ ерекшеленетін географиялық оқшауланған популяциясы осы түршеге жатады. Түршелер жиі және көп мөлшерде таралу аймағы кең түрлерде қалыптасады. Өйткені үлкен аумақтарда жағдай біркелкі бола бермейді. Жануарлардың бір түрге жататын өкілдерінде солтүстіктен оңтүстікке жылжыған кезде дене мөлшері кішірейетіні байқалған. Ал солтүстік жануарларында дененің шығыңқы бөлігі (тұмсық, құлақ) қысқалау келеді.Жаңа түрлер және олардың ұсақ санаттары – түршелер мен популяция түзу үдерістері микроэволюция деп аталады. Микроэволюция – түр түзу көбінесе оқшаулануға негізделеді. Осыған орай ол негізгі екі: географиялық және экологиялық түр түзу типтеріне бөлінеді. Географиялық тип кезінде аналық түрдың таралу аймағы бөлініп қалады екен, яғни оның популяциясы географиялық тұрғыда оқшауланады. Экологиялық түр өзгеруде жаңа формалар бір аумақта пайда болады, яғни таралу аймағы тұтас қалпында қалады. Экологиялық түр түзу үдерісінің мәні бастапқы түр популяцияларының әр түрлі орта жағдайларына бейімделуінде, олардың оқшауланып, дербес түрлер сапасына ие бола бастауында. Сірә бұл үдеріс географиялық географиялық оқшауланудан сирегірек өтетін болса керек, алайда бұл да іске асады.
Бұдан 10 млн жыл бұрын пайда болған Байкал көліндегі жәндіктердің орасан көп эндемик түрлері сипаттап жазылған. Эндемик дегеніміз – бұл ғаламшарда тек бір орында ғана өмір сүретін ағзалар. Байкалда тек бүйірлеп жүзгіштердің ғана 250-ге жуық эндемик түрлері өмір сүреді.
Белгілі түрлердің қалыптасуы кезінде бұл түр түзу типтері бірін-бірі алмастырып, толықтырып, бірлесе әрекет етеді.
ІҮ. Жаңа сабақты бекіту:
Лездемелік сұрақтар:
Популяция дегеніміз не?
бір популяция ішінде тұқым қуалау өзгерістерінің біртіндеп жиналуынан нелер пайда болады?
Түрше дегеніміз не?
Микроэволюция дегеніміз не?
Микроэволюция қандай түр түзу типтеріне бөлінеді?
Қай типте аналық түрдің таралу аймағы бөлініп қалады?
Жаңа формалар бір аумақта пайда болып, таралу аймағы тұтас қалпында қалатын түр өзгеру қайсысы?
Эндемик дегеніміз не?
Оқулықпен жұмыс: Деңгейлік сұрақтар:
А-1. Өзіңнің дербес тәжірибеңнің негізінде тірі ағзалардың табиғи популяцияларына мысалдар келтіріңдер.
2. Бұл ағзалар тарлу аймағына неге мүлтіксіз біркелкі орналаса алмайды?
В-1. Дарақтар қандай негізгі қағидат бойынша бір популяцияға бірігеді?
2. Түр немесе түрше емес, атап айтқанда популяцияның қарапайым эволюциялық өлшем бірлігі деп есептелетіні неліктен?
С-1. Микроэволюция ұғымы қандай үдерістерді қамтиды? Оның нәтижелері қандай?
2. Географиялық және экологиялық түр түзілу арасында қандай айырмашылық бар? Қай жағдайлар жиі ұшырасады? Бір түр түзген кезде олар бірін-бірі алмастыра ала ма?
