Жалпы адам ?а??асында 1200 г кальций, 600 г фосфор, 11 г магний бар.
С?йек кірпіштен 30 есе, ал граниттен 2,5 есе ?атты.?аттылы?ы жа?ынан ?ор?асыннан 9 есе асып т?седі. Аданы? ортан жілігі тік т?р?ан к?йінде 1,5 т, ал асы?ты жілігі 1,8 т ?ысым?а шыдайды.
С?йектер ты?ыз ж?не борпылда? д?некер ?лпаларынан т?зіледі.С?йекті? сырты- ты?ыз ?лпа, ішкі б?лімі - борпылда? ?лпадан ??рал?ан.С?йекті? сыртында с?йек затымен т?тасып кеткен с?йек ?абы болады.С?йек ?абыны? асты??ы бетіні? жасушалары б?лініп с?йек затын т?зеді.Сонды?тан с?йек ?абы ар?ылы с?йекктер жуандап ?седі.С?йек сын?анда біртіндеп бітіп,?айта ?алпына келуі де с?йек ?абына байланысты.С?йек ?абында ?антамырлары мен ж?йкелер бол?анды?тан с?йекке ?дайы ?оректікзаттар жеткізіледі.С?йектін екі шетіндегі шеміршекті ?абатта?ы жасушаларды? б?лінуінен с?йек ?зарып ?седі.?а??аны? толы? с?йектенуі 20-25 дейін жал?асады.Ересек адамны? с?йегіні? ?штен екі б?лігін бейорганикалы?, ал ?ал?анын органикалы? заттар ??райды.Органикалы? заттар иілгіштік, серпінділік, ал бейорганикалы? заттар мы?тылы? ?асиет береді.
С?йекті? ??рамы. С?йекті? ??рамында 50 % су, 12,5 н?руыз тектес органикалы? зат остеон (ж?мса?,серпінді органикалы? зат)
21,8 % минералды заттар Ca3 (PO4),15,7 % май болады.Остеон заты с?йекке серпінді, иілгіштік ?асиет береді. Жас балаларда с?йегінде оргникалы? заттарды? м?лшері к?бірек болады.С?йектері иілгіш бол?анды?тан спорт?а,циркке, балетке жастайынан ?абылдайды. Адамны? жасы ?л?ай?ан сайын с?йегінде органикалы? заттар азайып, минералды заттар к?бейеді.??рамында минералды заты к?п с?йектер иілгіштік ?асиетінен айырылып морт сын?ыш келеді. ?а??аны? д?рыс дамуына ?сер ететін Д д?румені. Адам а?засы Д д?руменін та?амны? ??рамынан ?абылдайды ж?не адам терісінде к?нні? ультрак?лгін с?улені? ?серінен т?зіледі. Д д?румені балы? майында,бауырында,уылдыры?ында,ж?мырт?аны? сарысында,жануарларды? бауырында,с?т ?німдерінде мол.
10) Қол сүйектерін ата (тоқпан, кәрі, шынтақ, қол басы сүйектері)
11) Иық белдеуі сүйектерін ата (жауырын, бұғана)
12) Аяқ сүйектерін ата (ортан жілік, асық жілік, шыбық сүйек, толарсақ, табан және бақай сүйектері)
3. Жаңа сабақ
Жаңа сабақты хабарлау
Жалпы адам қаңқасында 1200 г кальций, 600 г фосфор, 11 г магний бар.
Сүйек кірпіштен 30 есе, ал граниттен 2,5 есе қатты.Қаттылығы жағынан қорғасыннан 9 есе асып түседі. Аданың ортан жілігі тік тұрған күйінде 1,5 т, ал асықты жілігі 1,8 т қысымға шыдайды.
Сүйектер тығыз және борпылдақ дәнекер ұлпаларынан түзіледі.Сүйектің сырты- тығыз ұлпа, ішкі бөлімі - борпылдақ ұлпадан құралған.Сүйектің сыртында сүйек затымен тұтасып кеткен сүйек қабы болады.Сүйек қабының астыңғы бетінің жасушалары бөлініп сүйек затын түзеді.Сондықтан сүйек қабы арқылы сүйекктер жуандап өседі.Сүйек сынғанда біртіндеп бітіп,қайта қалпына келуі де сүйек қабына байланысты.Сүйек қабында қантамырлары мен жүйкелер болғандықтан сүйекке ұдайы қоректікзаттар жеткізіледі.Сүйектін екі шетіндегі шеміршекті қабаттағы жасушалардың бөлінуінен сүйек ұзарып өседі.Қаңқаның толық сүйектенуі 20-25 дейін жалғасады.Ересек адамның сүйегінің үштен екі бөлігін бейорганикалық, ал қалғанын органикалық заттар құрайды.Органикалық заттар иілгіштік, серпінділік, ал бейорганикалық заттар мықтылық қасиет береді.
Сүйектің құрамы. Сүйектің құрамында 50 % су, 12,5 нәруыз тектес органикалық зат остеон (жұмсақ,серпінді органикалық зат)
21,8 % минералды заттар Ca3 (PO4),15,7 % май болады.Остеон заты сүйекке серпінді, иілгіштік қасиет береді. Жас балаларда сүйегінде оргникалық заттардың мөлшері көбірек болады.Сүйектері иілгіш болғандықтан спортқа,циркке, балетке жастайынан қабылдайды. Адамның жасы ұлғайған сайын сүйегінде органикалық заттар азайып, минералды заттар көбейеді.Құрамында минералды заты көп сүйектер иілгіштік қасиетінен айырылып морт сынғыш келеді. Қаңқаның дұрыс дамуына әсер ететін Д дәрумені. Адам ағзасы Д дәруменін тағамның құрамынан қабылдайды және адам терісінде күннің ультракүлгін сәуленің әсерінен түзіледі. Д дәрумені балық майында,бауырында,уылдырығында,жұмыртқаның сарысында,жануарлардың бауырында,сүт өнімдерінде мол.
4.Бекіту
№ 5 Зертханалық жұмыс.
Тақырыбы:Сүйектердің химиялық құрамын анықтау.
Жұмыстың мақсаты: Сүйек құрамында органикалық және бейорганикалық заттардың болатындығына көз жеткізу.
Құрал – жабдықтар;Тауықтың жіліктері,балықтың қабырғалары,сіріңке,суық су,тұз қышқылы немесе күкірт қышқылы,жайпақ табақша, пинцет.
Жұмыстың реті; 1.Кепкен сүйектерді сіріңкемен жағып көрсету
2.Қышқылға салынған сүйектерді пинцетпен алып, суық сумен жуып,сүйектерді иіп көрсету,жіпке ұқсас түін түю.
Қорытынды: Сіріңкемен жаққан сүйектердегі органикалық заттардың жанып екткендігінде,қышқылға салынған сүйектердегі минералдық тұздардың еріп кеткендігіне қорытынды жасап,дәптерлеріне жазып алу.Органикалық және бейорганикалық заттардың сүйектерге қандай қасиет беретіндігіне қорытынды жасау.
Қорытынды тест.
1.Сүйек түзіледі:
А) Жасушааралық заттан
В)Эпителлий ұлпасынан
С)Дәнекер ұлпасынан
Д)Жүйке ұлпасынан
Е)Әр түрлі ұлпалардан
2.Сүйектің жуандап өсуі неге байланысты
А)Сүйек қабына
В)Шеміршекке
С)Борпылдақ ұлпаға
Д)Жілік майына
Е)Сүйектің кемікті бөлігі
3.Сүйектің ұзарып өсуі мына ұлпа жасушаларына байланысты
А)Сүйек ұлпасының
В)Шеміршек ұлпасының
С)Борпылдақ ұлпаның
Д)Сүйек кемігінің
Е)Бұлшық ет ұлпасының
4.Сүйек құрамындағы көп мөлшердегі заттар
А)Органикалық
В)Бейорганикалық
С)Су
Д)Клеткааралық
Е)Органикалық заттар және су
5.Қаңқаның дұрыс дамуына әсер ететін дәрумен:
А)А В)В6 С)В12 Д)С Е)Д
5.Үйге тапсырма: Параграф материалын оқып -білу, сұрақтарға жауап беру.Антропология, адам денесі мен бетінің пропорциялары туралы хабарлама даярлау.
