С?йекті балы?тар класы

Саба?ты? та?ырыбы: С?йекті балы?тар класы

Саба?ты? ма?саты: О?ушыларды с?йекті балы?тарды? тіршілігімен таныстару.

А) Білімділік: О?ушылар?а с?йекті балы?тарды? ішкі, сырт?ы ??рылысы, тіршілік ?рекеттері ж?не т?рлері ж?нінде т?сіндіру;

?) Дамытушылы?:О?ушыларды? ?збетілік ж?мыс - да?ды ?рекеттерін ?алыптастыру;

Б) Т?рбиелік : Саба?та о?ушылар?а ?ылыми к?з?арас ?алыптастыру ж?не экологиялы? т?рбие беру

К?рнекілігі : Шеміршекті,с?йекті балы?тарды? суреттері,аквариум балы?тары,шыны тая?шалар,?л?айт?ыш ?йнектер.

Саба?ты? типі:Аралас саба?

Саба?ты? ?дісі:Т?сіндіру,с?ра?-жауап

Саба?ты? т?рі:Ойын ар?ылы

Технологиясы:Де?гейлеп о?ыту

О?ыту формасы:Жалпы сыныпты?

Саба?ты? барысы: 1.?йымдастыру б?лімі.

2.?й тапсырмасын тексеру

I де?гей тапсырмалары:

1.Кубизм стратегиясы

1,2,3,4-ші б?ліктерді? біреуін ашып,?ай балы?ты? суреті екенін айт

II де?гей тапсырмалары:

1.С?йкестендіру тесті .С?йлемдерді о?и отырып,с?йкес балы?тарды атау.

Те?із ет?оректі балы?тарыны? е? ?лкені

Денесі к?лдене?інен 6 метрге жететін ж?збе?анаттары т?мсы?ымен бірге т?тасып кеткен ж?пбалы?

Баренц те?ізінде кездесетін ?зынды?ы 1метрдей те?із т?біндегі ж?ндіктермен ?оректенетін балы?

2.“Б?лттан арылу” ойыны.

Б?л тапсырмада б?лттарда?ы тапсырмалар?а жауап беру ар?ылы б?лттардан арыламыз.

Шеміршекті балы?тарды? сырт?ы ??рылысына т?н белгілерді ата

Денесі жалпа?, ?рі к?кірек ж?збе?анаттары т?мсы?ымен т?тасып кеткен ж?пбалы?ты ата

Басы бал?а?а ??сас акуланы? аты

Акулаларды? ішіндегі адам?а е? ?ауіптісі.

III де?гей тапсырмалары.

3.Сандар сыры тапсырмасында?ы сандар нені білдіреді?

6 ,5,20000,350,30.

Жа?а саба?:С?йекті балы?тар класы

Саба?ты? жоспары:

Ø С?йекті балы?тарды? сырт?ы ??рылысы.

Ø С?йекті балы?тарды? ішкі ??рылысы.

Ø С?йекті балы?тарды? т?рлері.

Ø Зертханалы? ж?мыс

“Балы?тарды? сырт?ы ??рылысы, ?оз?алысы.”

Балы?ты? сырт?ы ??рылысы

С?йекті балы?тарды? 20000-?а тарта т?рі белгілі.
Балы?тар класыны? к?пшілігі с?йекті балы?тар тобына жатады. С?йекті балы?тар барлы? су ?оймаларында дерлік тара?ан. Сонды?тан да, тіршілік жа?дайларыны? алуан т?рлі болуы оларды? т?рге бай, к?п т?рлі болуы себепті бол?ан. Балы?тарды? б?л тобыны? негізгі белгілері мен ??рлысында?ы ерекшеліктері мыналар. ?а??асы ?андай д?режеде болса да с?йекті болады. ?а??асыны? ал?аш?ы с?йектенуін жамыл?ы немесе тері с?йектену деп атайды. Эмбриональды? д?уірде, с?йектерді? б?л т?рі ?а??асыны? шеміршекті элементтерінен дамымай, теріні? д?некер ?лпаларынан дамиды. Тек ол ?а??а шеміршектеріне жабысып жатады. Сонды?тан да, жамыл?ы с?йекті? б?л т?рі теріге жабысып жат?ан та?таша сия?ты болады. Балы?тар ?а??асыны? ??рамына жабын с?йектен бас?а шеміршекті с?йектер кездеседі. С?йекті? б?л т?рі эмбриональды? д?уірде, шеміршекті? бірті?деп с?йектерінен пайда болады. Гистологиялы? ?алыптас?ан шеміршекті с?йектерді? жо?арыда к?рсетілген жамыл?ы с?йектерден елеулі айырмашылы?ы болмайды.
Шеміршекті с?йектілерге б?л класс тарма?ына с?йекті балы?тар тобыны? ертедегі ж?не ?арапайым ??рылысты т?рлері жатады. Шеміршекті с?йектілерді? к?п белгілері шеміршекті балы?тар?а ??сайды ж?не ?а??асыны? с?йекті жерлері к?п емес. Ол ?а??а с?йектері теріні? жамыл?ы с?йектерінен пайда бол?ан. Шеміршекті с?йектілер к?бінесе су т?бінде тіршілік етуге бейімделген. Шеміршекті с?йекті балы?тарда, шеміршекті балы?тарды? мына белгілері са?тал?ан: рострумны? болуы, сонды?тан ауыз тесігі к?лдене? са?ылау секілденіп басыны? асты??ы бетінде орналас?ан. ??йры? ?анаты гетероцеркальды, ж?п ?анаттары ?а?пашалары ж?не ж?регіні? артериялды конусы болады. Сонымен ?атар кейбір с?йекті балы?тар?а т?н белгілері де бар: ?а??асыны? с?йекті б?лімі ж?не желбезен ?а?паларыны? болуы, желбезен с?йекті жа?тары мен ?оршал?ан аузы орналасады. К?здері кішкентай, ал оларды? алды??ы жа?ында, басыны? ?стінге бетінде, танау тесіктері т?рады. ?рбір танау тесігі тері тектес к?лдене? т?р?ан пердемен екі
( алды??ы ж?не арт?ы ) б?лімге б?лінеді. Басты? арт?ы ж?не б?йір жа?ында жалпа? желбезек ?а?палары болады. Желбезектер осы ?а?па?тарды? астында орналас?ан. Балы?ты? ж?зу кезіндегі т?рлі ?имылдары, оларды? ?анаттарыны? т?рліше ?оз?алуына байланысты. Балы?тарды? ілгері ?арай ?оз?алуына ??йры? ?анаты басты м?шесі болып табылады, ол денені бас?ару ?ызметін ат?арады. Балы?тар ?ос ?анаттары ар?ылы су ішінде денесін б?рып отырады. Егер ?ос ?анаттарын денесіне таяп байласа?, олар бауырын суды? бетіне ?аратып ?ал?ып су бетіне шы?ады. Ар?а ж?не ??рса? ?анаттары активті ?оз?алыстар?а ?атыспа- ?анмен балы? денесіні? орны?ты болуына оларды? ?лкен ?сері тиеді.

С?йекті балы?тарды? е? ауыры к?бінесе б?йірімен ж?зетін ай – балы?

деп есептеледі.Австралия жа?алауы ма?ынан 1908 жылы т?р?ы – 4,26 м ж?не

салма?ы 2235 кило балы? ?стал?ан.

Балы?тарды? е? ж?згіші Тыны? м?хит желкенді балы?ы.Ж?збе?анаттары биік,басында семсер т?різді ?скіні бар желкенді балы? са?атына 109 ша?ырым жылдамды?пен ж?зе алады.Майшаба?тар ая?ты карп т?різділерде ?арапайым ??рылысты с?йекті балы?тар тобы болып есептеледі. Бас с?йектеріні? май- шаба?тардан г?рі жа?сы дамы?ан. Ж?зу торсылда?ы ішекпен жал?асып жатады. ?анаттары ?детте ж?мса? болады. Веберев аппараты болады. Тау суынан бастап, батпа?ты тоспа суларына дейінгі алуан т?рлі су ?оймаларында тіршілік етеді. К?пшілігі плогва, язь, линь, карас, табан балы? мекенін ауыстырмайды. Кейбір т?рлері вобла, таран, кутум к?бею кезінде миграциялайды. Карп т?різділер екі т??ымдас?а б?лінеді: карп, жайын. Олар?а ?зен мен к?лдерді мекендейтін плотва, ?ткінші ?ара те?іздік тарандар, ?зенді мекендейтін ?о?ын балы?, ?ткінші Еділ-Каспий тарандары, сазан, табанбалы?, ?арабалы?тар ж?не та?ы бас?а т?рлері жатады. ?ры?тануы ?детте сыртта болады. Уылдыры?тары ?са? м?йіз т?різді ?абы?ы болмайды. Біразы тірі туады.

Тиляпия шаба?тары есейгенше аналы?ты? аузына жабысып,оны жауынан ?ор?ану?а пайдаланады.

Те?із атбас балы?ыны? аталы?ы уылдыры?тарын ?арнында?ы арнайы сумкада алып ж?реді.

?аза?станны? су айдындарында 180-ге жуы? балы? т?рлері кездеседі.Соны? 16 т?рі сирек кездесетіндіктен,?аза?станны? ?ызыл кітабына 1996жылы тіркелген. ?ызыл кітап?а енген балы?тар:

Бекіре, еділ майшаба?ы, албырт, алаб??а.

Бекіту:1-тапсырма. “Балы? аулау” ойыны .Мына с?ра?тар?а жауап берейік-1.?ортпа, шо?ыр, пілмай ?андай балы?тар?а жатады?

2. С?йекті балы?тарды? желбезектеріні? ?андай ерекшеліктері бар?

3.”Шо?ал” деген не?

4.?андай балы?тар ?рістегіш балы?тар деп аталады?

5.?андай балы?тар ?рпа?ына ?ам?орлы? жасайды?

6.С?йекті балы?тарды? ас?орыту ерекшеліктерін ата?дар?

7.Торсылда? ?андай ?ызмет ат?арады?

2-тапсырма . Ихтиологиялы? диктант

1.Бауырынан балы? майы алынып,еті,бауыр майы,?ымбат ба?аланатын ол-.....отряды болып табылады.
2.Арал те?ізіне жерсіндірілген,т?л?асы жалпа?,екі к?зі де денесіні? ар?а жа?ында орналас?ан,табыс к?зіне айнал?ан .......отрядыны? балы?тары.
3.Т??ытектестер отрядына .....,....,..., т.б. балы?тар жатады.
4.?зеннен те?ізге ?арай ?рістейтін балы?- .... .
5. Балы?тарды? е? ?са? жауы- ...,...,ал е? ?лкен жауы - .... .

3-тапсырма.Т?менде берілген балы?тар?а т?н белгілерді? т?сында?ы сандарды ?ою ар?ылы кестені толтыры?дар

1.?ортпа, шо?ыр , пілмай , латимерия, бахтах.

2.Ж?пбалы?,т?тасбас, акула.

3.То? ішегі жуан ?рі оны? ішінде оралмалы ?атпарлары бар.

4. Терісі ірі ?абырша?тармен ?аптал?ан.

5. Терісі плакоидты ?абырша?тармен ?аптал?ан

6.Желбезегіні? сыртында с?йекті ?а?па?ы бар.

7.Желбезек са?ылаулары тікелей сырт?а ашылады.

8.То? ішегі мен аш ішегіні? шекарасында ?са? т?йы? ?скіндері бар.

9.Т?мсы?ы ал?а созылы??ы

10.Торсылда?ы болады.

11.Торсылда?ы болмайды

12.Клоакасы бар.

13.Аналь тесігі бар

14.Іштей ?ры?танады

15.Сырттай ?ры?танады

16.Уылдыры?ыны? саны к?п

17.Уылдыры?ыны? саны аз.

4-тапсырма.Венн диаграммасын толтырамыз.

Ба?алау:?ш т?рлі балы?ты? т?сін та?да?ыз.

?те жа?сы Жа?сы ?ана?аттанарлы?

?йге тапсырма: Та?ырыпты о?у,

Ма?ал-м?телдер жазып келу

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«С?йекті балы?тар класы »

Сабақтың тақырыбы: Сүйекті балықтар класы

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды сүйекті балықтардың тіршілігімен таныстару.

А) Білімділік: Оқушыларға сүйекті балықтардың ішкі, сыртқы құрылысы, тіршілік әрекеттері және түрлері жөнінде түсіндіру;

Ә) Дамытушылық:Оқушылардың өзбетілік жұмыс - дағды әрекеттерін қалыптастыру;

Б) Тәрбиелік : Сабақта оқушыларға ғылыми көзқарас қалыптастыру және экологиялық тәрбие беру

Көрнекілігі : Шеміршекті,сүйекті балықтардың суреттері,аквариум балықтары,шыны таяқшалар,ұлғайтқыш әйнектер.

Сабақтың типі:Аралас сабақ

Сабақтың әдісі:Түсіндіру,сұрақ-жауап

Сабақтың түрі:Ойын арқылы

Технологиясы:Деңгейлеп оқыту

Оқыту формасы:Жалпы сыныптық

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру бөлімі.

2.Үй тапсырмасын тексеру

I деңгей тапсырмалары:

1.Кубизм стратегиясы

1,2,3,4-ші бөліктердің біреуін ашып,қай балықтың суреті екенін айт

II деңгей тапсырмалары:

1.Сәйкестендіру тесті .Сөйлемдерді оқи отырып,сәйкес балықтарды атау.

Теңіз етқоректі балықтарының ең үлкені

Денесі көлденеңінен 6 метрге жететін жүзбеқанаттары тұмсығымен бірге тұтасып кеткен жұпбалық

Баренц теңізінде кездесетін ұзындығы 1метрдей теңіз түбіндегі жәндіктермен қоректенетін балық

2.“Бұлттан арылу” ойыны.

Бұл тапсырмада бұлттардағы тапсырмаларға жауап беру арқылы бұлттардан арыламыз.

Шеміршекті балықтардың сыртқы құрылысына тән белгілерді ата

Денесі жалпақ, әрі көкірек жүзбеқанаттары тұмсығымен тұтасып кеткен жұпбалықты ата

Басы балғаға ұқсас акуланың аты

Акулалардың ішіндегі адамға ең қауіптісі.

III деңгей тапсырмалары.

1. Торкөздерді толтыру.

1-ші торкөз-Балықтардың қандай класын өттік

2,3,4-ші торкөздер-Өкілдерін жазыңдар.

2.Суретте 1. балықтың қандай мүшесі бейнеленген?

2,3-ші- Қай балықтардың суреті,олар туралы не білесіңдер?

3.Сандар сыры тапсырмасындағы сандар нені білдіреді?

6 ,5,20000,350,30.

Жаңа сабақ:Сүйекті балықтар класы

Сабақтың жоспары:

Сүйекті балықтардың сыртқы құрылысы.
Сүйекті балықтардың ішкі құрылысы.
Сүйекті балықтардың түрлері.
Зертханалық жұмыс

“Балықтардың сыртқы құрылысы, қозғалысы.”

Балықтың сыртқы құрылысы

Сүйекті балықтардың 20000-ға тарта түрі белгілі.
Балықтар класының көпшілігі сүйекті балықтар тобына жатады. Сүйекті балықтар барлық су қоймаларында дерлік тараған. Сондықтан да, тіршілік жағдайларының алуан түрлі болуы олардың түрге бай, көп түрлі болуы себепті болған. Балықтардың бұл тобының негізгі белгілері мен құрлысындағы ерекшеліктері мыналар. Қаңқасы қандай дәрежеде болса да сүйекті болады. Қаңқасының алғашқы сүйектенуін жамылғы немесе тері сүйектену деп атайды. Эмбриональдық дәуірде, сүйектердің бұл түрі қаңқасының шеміршекті элементтерінен дамымай, терінің дәнекер ұлпаларынан дамиды. Тек ол қаңқа шеміршектеріне жабысып жатады. Сондықтан да, жамылғы сүйектің бұл түрі теріге жабысып жатқан тақташа сияқты болады. Балықтар қаңқасының құрамына жабын сүйектен басқа шеміршекті сүйектер кездеседі. Сүйектің бұл түрі эмбриональдық дәуірде, шеміршектің біртіңдеп сүйектерінен пайда болады. Гистологиялық қалыптасқан шеміршекті сүйектердің жоғарыда көрсетілген жамылғы сүйектерден елеулі айырмашылығы болмайды.
Сүйекті балықтар тобына тән екінші бір жалпы ортақ белгісі желбезен аралық перделері болмайды. Сондықтан желбезек жапырақшалары бірден желбезектер шеңберіне орналасады, желбезек аппаратын сыртынан жауып тұратын қақпағы

болады.
Сүйекті балықтардың көптеген түрлерінде жүзу торсылдағы болады. Торсылдақтың ішіндей газдың мөлшерін ұлғайту, немесе азайту арқылы судың терең қабатынан көтерілуге немесе су түбіне батып кетуіне мүмкімдік алады.
Балықтың ішкі құрылысы

Дәм сезу мүшесі микроскоп арқылы ғана көрінетін дәм айыратын бүршікшелерден тұрады. Жеке дәм айыратын бүршікшелерден бір-біріне олардың арасындағы тірек жасушалардан құралған. Әрбір сезгіш жасушаны жүйке талшықтары қоршап тұрады. Сүйекті балықтардың бәрінде де дәм айыру бүршікшелері тек ауызда ғана емес, бүкіл сыртқы тері қабатында да болады.
Иіс мүшесі - екі тесікті жұп қапшықшадан құралады.
Ас қорыту мүшесі
Ауыз қуысы мен жұтқыншақ айқын бөлінбеген. Ауыз қуысы мен жұтқыншақ қуысын, бірге қосып ауыз жұтқыншақ қуысын құрайды. Алабұғада бірнеше ұсақ тістері бар. Тіс формасы бойынша бірдей болады. Ұшы сүйір конус тәрізді. Керек нәрсесін ұстайды, бірақ майдалап, ұсақтай алмайды. Қоректік затын бүтіндей жұтады. Тілі болмайды. Жұтқыншақ қысқа өңешке келіп жалғасады. Өңеш үлкен және үлкен созылмалы қарынға барып жалғасады. Одан нағыз ішек басталады. Ішектің алдыңғы бөлімі иіріліп барып шумақ шығарады,одан ішек ешқандай шумақтамастан барып дербес тесік болып сыртқа ашылады. Тұйық өсіндінің саны түрлі балықтарда түрліше болады. Мысалы: алабұғада-3, ласосьта-40, скумбрияда-200-ге жуық. Ұйқы безі айқын байқалмай ұсақ түйір түрінде шашылып жатады. Бірнеше бөліктен тұратын бауырында өті болады. Торсылдақ негізінде гидротактикалық аппарат болып табылады.
Тыныс алу мүшесі төрт жұп желбезектері болады. Сүйекті балықтар - желбезек қақпашақларын қозғалту арқылы тыныс алады. Желбезек қақпасының астында бос қуыс пайда болады және ауыз- жұтқыншақ қуысына қарай су өтеді. Желбезек қақпасы төмен орнына түскенде су қысылып барып желбезек саңылауларынан сыртқа шығады.
Көздің белокты қабығы шеміршекті болады. Көз алмасының қан тамырлы
қабатынан оның қуысына орақ тәрізді өсінді келеді. Көз алмасының күміс түсті қабығы белокты қабықтың астыңғы жағына орналасқан.
Көз ұясының қабырғаларын кесіп, көздің белокты қабығына алты бөлек ет бекиді. Еттердің жиырылып жазылу нәтижесінде көз алмасы қозғалып отырады. Орақ тәрізді өсінділер арқылы көз бұршағы қозғалады. Көз қабақтары болмайды.

Алабұғаның басынан басқа денесін жұқа пластинка тәрізді көптеген сүйекті қабыршақтар жауып тұрады. Пластинканың бір шеті терісіне бекініп, екінші шеті сыртқа шығып жатады. Сол, сыртқа шығып жатқан бөлімінің сыртында ұсақ тіс сияқты бұдырлары болады. Мұндай қабыршақтарды ктеноидты қабыршақ деп атайды. Сүйекті балықтардың көптеген түрлерінде - карп, сазан тағы басқаларының қабыршақтарының сырты тегіс болады. Мұндай қабыршақтарды циклондты дейді.Сүйекті балықтар тобына тән екінші бір жалпы ортақ белгісі желбезен аралық перделері болмайды. Сондықтан желбезек жапырақшалары бірден желбезектер шеңберіне орналасады, желбезек аппаратын сыртынан жауып тұратын қақпағы болады.
Сүйекті балықтардың көптеген түрлерінде жүзу торсылдағы болады. Торсылдақтың ішінде газдың мөлшерін ұлғайту, немесе азайту арқылы судың терең қабатынан көтерілуге немесе су түбіне батып кетуіне мүмкіндік алады.

Сетінектер Бекіретәріздестер Тұқытәріздестер

Сүйекті балықтардың отрядтары

Көзауықтар Албырттәріздестер Майшабақтәріздестер

Осы кездегі сүйекті балықтар төрт класс тармағына бөлінеді: шеміршекті сүйектілер, қауырсын қанаттылар, қос тыныстылар және саусақ қанаттылар.

Шеміршекті сүйектілерге бұл класс тармағына сүйекті балықтар тобының ертедегі және қарапайым құрылысты түрлері жатады. Шеміршекті сүйектілердің көп белгілері шеміршекті балықтарға ұқсайды және қаңқасының сүйекті жерлері көп емес. Ол қаңқа сүйектері терінің жамылғы сүйектерінен пайда болған. Шеміршекті сүйектілер көбінесе су түбінде тіршілік етуге бейімделген. Шеміршекті сүйекті балықтарда, шеміршекті балықтардың мына белгілері сақталған: рострумның болуы, сондықтан ауыз тесігі көлденең саңылау секілденіп басының астыңғы бетінде орналасқан. Құйрық қанаты гетероцеркальды, жұп қанаттары қақпашалары және жүрегінің артериялды конусы болады. Сонымен қатар кейбір сүйекті балықтарға тән белгілері де бар: қаңқасының сүйекті бөлімі және желбезен қақпаларының болуы, желбезен сүйекті жақтары мен қоршалған аузы орналасады. Көздері кішкентай, ал олардың алдыңғы жағында, басының үстінге бетінде, танау тесіктері тұрады. Әрбір танау тесігі тері тектес көлденең тұрған пердемен екі
( алдыңғы және артқы ) бөлімге бөлінеді. Бастың артқы және бүйір жағында жалпақ желбезек қақпалары болады. Желбезектер осы қақпақтардың астында орналасқан. Балықтың жүзу кезіндегі түрлі қимылдары, олардың қанаттарының түрліше қозғалуына байланысты. Балықтардың ілгері қарай қозғалуына құйрық қанаты басты мүшесі болып табылады, ол денені басқару қызметін атқарады. Балықтар қос қанаттары арқылы су ішінде денесін бұрып отырады. Егер қос қанаттарын денесіне таяп байласақ, олар бауырын судың бетіне қаратып қалқып су бетіне шығады. Арқа және құрсақ қанаттары активті қозғалыстарға қатыспа- ғанмен балық денесінің орнықты болуына олардың үлкен әсері тиеді.

Сүйекті балықтардың ең ауыры көбінесе бүйірімен жүзетін ай – балық

деп есептеледі.Австралия жағалауы маңынан 1908 жылы тұрқы – 4,26 м және

салмағы 2235 кило балық ұсталған.

Балықтардың ең жүзгіші Тынық мұхит желкенді балығы.Жүзбеқанаттары биік,басында семсер тәрізді өскіні бар желкенді балық сағатына 109 шақырым жылдамдықпен жүзе алады.Майшабақтар аяқты карп тәрізділерде қарапайым құрылысты сүйекті балықтар тобы болып есептеледі. Бас сүйектерінің май- шабақтардан гөрі жақсы дамыған. Жүзу торсылдағы ішекпен жалғасып жатады. Қанаттары әдетте жұмсақ болады. Веберев аппараты болады. Тау суынан бастап, батпақты тоспа суларына дейінгі алуан түрлі су қоймаларында тіршілік етеді. Көпшілігі плогва, язь, линь, карас, табан балық мекенін ауыстырмайды. Кейбір түрлері вобла, таран, кутум көбею кезінде миграциялайды. Карп тәрізділер екі тұқымдасқа бөлінеді: карп, жайын. Оларға өзен мен көлдерді мекендейтін плотва, өткінші қара теңіздік тарандар, өзенді мекендейтін қоқын балық, өткінші Еділ-Каспий тарандары, сазан, табанбалық, қарабалықтар және тағы басқа түрлері жатады. Ұрықтануы әдетте сыртта болады. Уылдырықтары ұсақ мүйіз тәрізді қабығы болмайды. Біразы тірі туады.

Тиляпия шабақтары есейгенше аналықтың аузына жабысып,оны жауынан қорғануға пайдаланады.

Теңіз атбас балығының аталығы уылдырықтарын қарнындағы арнайы сумкада алып жүреді.

Қазақстанның су айдындарында 180-ге жуық балық түрлері кездеседі.Соның 16 түрі сирек кездесетіндіктен,Қазақстанның Қызыл кітабына 1996жылы тіркелген. Қызыл кітапқа енген балықтар:

Бекіре, еділ майшабағы, албырт, алабұға.

Бекіту:1-тапсырма. “Балық аулау” ойыны .Мына сұрақтарға жауап берейік-1.Қортпа, шоқыр, пілмай қандай балықтарға жатады?

2. Сүйекті балықтардың желбезектерінің қандай ерекшеліктері бар?

3.”Шоғал” деген не?

4.Қандай балықтар өрістегіш балықтар деп аталады?

5.Қандай балықтар ұрпағына қамқорлық жасайды?

6.Сүйекті балықтардың асқорыту ерекшеліктерін атаңдар?

7.Торсылдақ қандай қызмет атқарады?

2-тапсырма . Ихтиологиялық диктант

1.Бауырынан балық майы алынып,еті,бауыр майы,қымбат бағаланатын ол-.....отряды болып табылады.
2.Арал теңізіне жерсіндірілген,тұлғасы жалпақ,екі көзі де денесінің арқа жағында орналасқан,табыс көзіне айналған .......отрядының балықтары.
3.Тұқытектестер отрядына .....,....,..., т.б. балықтар жатады.
4.Өзеннен теңізге қарай өрістейтін балық- .... .
5. Балықтардың ең ұсақ жауы- ...,...,ал ең үлкен жауы - .... .

3-тапсырма.Төменде берілген балықтарға тән белгілердің тұсындағы сандарды қою арқылы кестені толтырыңдар.

Шеміршекті балықтар	Сүйекті балықтар

1.Қортпа, шоқыр , пілмай , латимерия, бахтах.

2.Жұпбалық,тұтасбас, акула.

3.Тоқ ішегі жуан әрі оның ішінде оралмалы қатпарлары бар.

4. Терісі ірі қабыршақтармен қапталған.

5. Терісі плакоидты қабыршақтармен қапталған

6.Желбезегінің сыртында сүйекті қақпағы бар.

7.Желбезек саңылаулары тікелей сыртқа ашылады.

8.Тоқ ішегі мен аш ішегінің шекарасында ұсақ тұйық өскіндері бар.

9.Тұмсығы алға созылыңқы

10.Торсылдағы болады.

11.Торсылдағы болмайды

12.Клоакасы бар.

13.Аналь тесігі бар

14.Іштей ұрықтанады

15.Сырттай ұрықтанады

16.Уылдырығының саны көп

17.Уылдырығының саны аз.

4-тапсырма.Венн диаграммасын толтырамыз.

Венн диаграммасы

Шеміршекті балықтар Сүйекті балықтар

Зертханалық жұмыс №18
Балықтың сыртқы құрылысы,қозғалысы

Мақсаты:Балықтардың сыртқы құрылысындағы және қозғалысындағы ерекшеліктерін анықтау.

Құрал жабдықтар:

Аквариумдағы балықтар,суреттер, шыны таяқшалар,

ұлғайтқыш әйнектар.

Жұмыс барысы:

1.Аквариумда жүзіп жүрген балықтардың дене пішініне,бөлімдеріне көңіл бөліп,балықтың бас,тұлға,құйрық бөлімдерін ажыратыңдар..Балықтың сыртқы құрылысының суретін дәптерлеріңе салып,дене бөлімдерін белгілеңдер.
2.Балықтың денесінің түсіне назар аударыңдар.
3.Ұлғайтқыш әйнекпен балықтың жеке қабыршағын қарап шығып,оның балық тіршілігіндегі маңызын жазыңдар.
4.Бас бөлімінен қос танау тесігін табыңдар.Салған суретке көзін,танау тесігін белгілеңдер.
5.Басының екі жағында орналасқан сүйекті желбезек қақпағын табу.Желбезек қақпағы балықтың тынысалу мүшесі –желбезектерді сыртынан жауып тұрады.Балықтың аузы мен желбезек қақлағының қозғалу ерекшеліктеріне бақылау жасап,олардың бір-бірімен байланысын анықтау.
6.Балықтың тұлға бөлімінен бір жұп көкірек,бір жұп құрсақ,сыңар арқа құйрық,аналь жүзбеқанаттарын тауып,салған суретке белгілеу.
7.Балықтың екі қапталындағы бүйір сызығын тауып,салған суретке белгілеу.
8.Жұмыс соңында балықтың суда тіршілік етуіне байланысты сыртқы құрылысындағы бейімделушілік белгілерді атап көрсету және дәптерге жазу.

Қорытынды:

Денесінің қабыршақтармен қапталуы,бүйір сызығының,жүзбеқанаттарының болуы балықтардың суда тіршілік етуіне мүмкіндік береді.

Бағалау:Үш түрлі балықтың түсін таңдаңыз.