Пән: Биология Пән мұғалімі: Касымгожина Марал Тастулековна Сынып: 7 Сабақ: 13 Күні: 17.10.16
Сабақтың тақырыбы: Сиыр цепені — жалпақ таспа құрттардың өкілі. Оның құрылыс ерекшелігі және паразиттік тіршілікке бейімділігі. Даму циклы мен иелерін алмастыруы.
Сілтеме: Биология 7 сыныпқа арналған оқулық, Электронды оқулық, Ғаламтордан алынған материалдар.
Жалпы мақсаты: Жалпақ таспа құрттардың өкілі- сиыр цепені, оның құрылыс ерекшелігі және паразиттік тіршілікке бейімділігі,даму циклы мен иелерін алмастыруы туралы толық мәлімет қалыптастырады.
Оқу нәтижелері: Оқушылар білуге тиіс: - Сиыр цепені — жалпақ таспа құрттардың өкілі екендігін; - Оның құрылыс ерекшелігін және паразиттік тіршілікке бейімділігін; - Даму циклын; -Басқа құрттардан ажырата білу.
Дереккөздер: Мұғалімге арналған нұсқаулық. Биология. Жалпы білім беретін мектептің 7 сыныбына арналған оқулық./Қ.Қайым, Р.Сәтімбеков, Ә.Әметов, Ж.Қожантаева.Алматы «Атамұра», 2012/ Биология жұмыс дәптері. Биология оқыту әдістемесі.
Сабақтың кезеңдері Блум таксономиясы Модуль
Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушылардың іс-әрекеті Уақыты
І. Қызығушылықты ояту.
Білу.
Түсіну
СТО
ТжДБо
ОЖТ
1.Жұмыс күніне серпіліс жасату, жаңалыққа құмарлығын арттыру, оқушыларды ынтымақтастыққа, бірігіп жұмыс істеуге жұмылдыру «Шаттық шеңбер» бір-біріне бүгінгі күнге, сабаққа тілек айту.
2.Жануарлардың суреттері арқылы топқа бөлу
II.Үй тапсырмасын тексеру
Өткен материал бойынша еске түсіру. Біз өткен сабақта қандай ағзалармен таныстық?
1) Үй тапсырмасын слайда берілген биологиялық тест бойынша сұрау.
1. Зоология ғылымының паразит құттарды зерттейтін саласы қалай аталады?
2. Жалпақ құрттар неше класқа біріктіріледі?
3. Ұрықтың дамуы кезінде эктодерма және энтодерма аралығынан пайда болатын аралық жасушалы қабат қалай аталады?
4. Сірқабық қандай қызмет атқарады?
5. Жалпақ құрттар типінде ішекқуыстыларда болмаған қандай жаңа жүйе пайда болды?
6. Ақ сұлама жалпақ құрттардың қандай класына жатады?
7. Ақ сұламаның сыртқы қимылына қандай бұлшықеттер қатысады?
8. Ақ сұламаның езім мүшелері нелер?
9. Ақ сұлама жұмыртқадан дамып не түзеді?
10. Паразиттік жолмен өмір сүретін құрттардың қай класы?
Жауаптары:
1. Гельминтология
2. 5 класқа біріктіріледі.
3. Мезодерма
4. Қорғаныш және тірек
5. Зәршығару
6. Кірпікшелі құрттар класы
7. Сақиналы
8. Қарапайым көзшелер
9. Піллә
10. Сорғыш құрттар класы
Бағалау:
10-9 балл- «5»
8-6 балл – «4»
5-3 балл – «3»
2-0 балл – «2»
3.Тақырыпқа шығу:
Презентация көрсету. Мақсат қою.
«Миға шабуыл». Сендер құрттар туралы не білесіндер? Олар қандай ағзалар болып табылады? Жалпақ құрттардың қандай кластары бар? Біздер жалпақ құрттардың кірпікшелі, сорғыш құрттар класымен таныстық. Бүгін біздер жалпақ құрттар класының таспа құрттар класымен танысамыз. Оқулықтың 186 бетін ашындар.
Таспа құрттар – әсіресе жануарлардың және адамның ішкі мүшелерінде паразиттік ететін эндопаразит жәндіктер. Олардың денесі жалпақ, таспа тәрізді болғандықтан, класс таспа қарттар деп аталған. Паразиттік тіршілікке ерекше бейімделген құрттың бірі – сиыр цепені.
Суретте жалпақ құрттар класының негізгі өкілі-сиыр цепені берілген. Оның құрылысы қандай екен? Неге ұқсайды? (Таспаға ұқсас. Жалпақ болып келеді). Оның басы, мойыны, сорғыштары болады.
Ересек цепень (жармасқақ) – адамның ішегінде, ал дернәсілдері мүйізді ірі қараның, яғни сиырдың денесінде дамиды. Бұл жәндік ішекке қармақшасымен және сорғыштарымен жармасып алады, сондықтан жармасқақ деп аталған. Дененің алдыңғы бөлігінде қысқа мойынды басы болады. Басында 4 дөңгелек сорғыштары бар. Дененің сыртын сірқабық қаптайды. Жүйке жүйесі басында жүйке жасушаларының жиынтығын түзілген, екі желілі жүйке құрттың денесін құйрығына дейін бойлай созылады. Оның көзі, асқорыту және тынысалу мүшелері, қанайналым жүйесі болмайды. Зәршығару жүйесі дененің ең соңғы бунағында екі өзектен қосылып, сыртқа ашылатын зәршығару түтіктерінен қүралады. Сиыр цепені – гермафродит жәндік. Сиыр цепенінің тіршілік әрекеті өте күрделі. Ол денесінде жүмыртқадан дернәсілдің екі түріне ауысады: біріншісі – қармақшалы дернәсіл; екіншісі – таспақұрттың көзге байқалмайтын, мойынға жалғасқан басы бар кішкене көпіршігі – финна. Ересек таспақұрт негізгі несі – адам денесінде өмір сүреді.
Бұл сиыр цепенінің даму циклы:
Сыртқы ортаға фекалимен бірге жұмыртқа түседі, кейін жұмыртқадан онкофера шығады (шөпте, топырақта). Ірі қара мал ауру адамының фекалияларымен ластанған шөпті жеп жұқтырады. Аралық иесінің асқазанына дернәсілдер шығады. Ол ішек қабырғалары арқылы қан тамырларына түсіп, барлық ағзаға тарайды. Олар кейін бұлшық еттерде тұрақтанады. Сол жерде 4-5 ай ішінде финнаға айналады. Кейін адам ағзасына финна түссе (финнозды етті жесе), цистицерк сорғыштарын шығарып, адамның ішектеріне (он екі елі ішекке) жабысады. Ересек дара пайда болады. Адам ағзасында ол 20 жылдай паразитті тіршілік етеді.
Жұмыртқа-онкосфера-дернәсіл-финна-ересек құрт
1 — жұмыртқа, 2 — онкосфера дернәсілдері, 3 — финна, 4 — басы бар финна, 5 — ересек құрт.
Таспа құрттардың тағыда бір өкілдері-доңыз цепені, эхинококк бар. Біздер бұл паразиттерді жұқтырмау үшін, қандай санитарлық гигиеналық талаптарды ұстануымыз керек?
Санитарлық- гигиеналық талаптар:
• 1. Адамдар тек дұрыс өнделген етті пайдалану қажет.
• 2. Қолды жиі жуу керек.
• 3. Шикі піскен етті жеуге болмайды.
4.Мәтінмен жұмыс:
Оқулықтан 42 тақырыптың 186-187 бетін оқып.
«Инсерт» әдісі бойынша ақпаратпен танысу /слайдпен түсіндіріп өту/. Жекелей, жұппен жұмыс. Топтар арасында ойларыңды ортаға ұсын.
Семантикалық карта
Құрттардың құрылыс ерекшеліктері
Ақ сұлама
Сиыр цепені
Пішіні жалпақ
+
—
Екі жақты симметриялы
+
+
Таспа тәрізді
+
—
Тыныс алу мүшесі
—
—
Дене ұзындығы 4 – 10 м
—
+
Дене ұзындығы 1- 2 см
+
—
Қан тарату жүйесі
—
—
1.«Шаттық шеңбер» бір-біріне бүгінгі күнге, сабаққа тілек айтады
2.Топқа бөлініп отырады. сыни тұрғыдан өз ойлары мен пікірлерін айтады, сабақ тақырыбын анықтайды.
3.Сабаққа мақсат қояды.
4. Топтар арасында ойларын ортаға салады
2 мин
1 мин
2 мин
10 мин
ІІ. Мағынаны ажырату
Қолдану.
Талдау
ТжДБо
ОЖТ
1. Бағыт беру /тапсырма бойынша/
Алдарына таратылған қосымша мәлімет бойынша топпен жұмыс жасап, постерге түсіреді. 1 топқа: Таспа құрттарға жалпы сипаттама
2 топқа: Таспа құрттар типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері
3 топқа: Сиыр цепенінің тіршілігі мен құрылысы
4 топқа: Сиыр цепенінің даму циклы мен иелерін алмастыруы.
Мұғалімнің қалауы бойынша стикер жабыстыру
1. Суреттерді пайдалана отырып, мәтінді қалпына келтір.
1. Ірі қара мал.... бірге.... жеп қоюы мүмкін. 2. Жануардың қарнында...
алты... бар.... шығады. 3.Солардың көмегімен... қарынның қабырғасына жабысып, қанға, одан қанның ағысымен бұлшық еттерге өтеді. 4. Мұнда.... өседі де,... айналады, ол-.. бар.... көпіршіктер. 5. Егер адам... жесе, финналар адам ағзасына түседі.
6. Адамның асқазанында .. көпіршікті жарып шығады да, ішектің қабырғаларына мықтап жабысып алады.
7. Мойны өсіп, денесі бунақтарға бөліне бастайды.
1. Топта постермен жұмыс. Топтарға сұрақтар таратылады. Постерге сол сұрақтарға өз ойларын түсіреді. «Галлерея» әдісі бойынша топ спикері постерді қорғайды топтар бір-бірінің постерлерін «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі бойынша формативті бағалайды. Постерге стикерлерін іледі
1.Тапсырманы орындайды. 10 мин
8 мин
ІІІ. Ой-толғаныс
Жинақтау,
Бағалау
ОЖЕСОжО
СТО
ОүБжОБ
1. Жеке және жұппен жұмыс. Биологиялық диктант.
1. Жануарлар мен адамдардың ішкі мүшелерінде паразиттік тіршілік ететін... жәндіктер.
2.Жәндік ішекке қармақшасымен және сорғыштарымен жармасып алады, сондықтан .. деп аталған. 3. Сиыр цепені -... жәндік. 4.Ол жұмыртқадан дернәсілдің екі түріне ауысады: біріншісі-.. .., екіншісі-.. 5.Ағза денесінің сыртында паразиттік жолмен тіршілік ететіндер... деп аталады.
Жауаптары: эндопаразиттер, жармасқақ, қармақшалы дернәсіл, финна, эндопаразит.
2. Графикалық диктант: «иә» - «жоқ».
Мына кестені толтырып, жалпақ құрттар өкілдерінде мынадай жүйе бар болса “+”, жоқ болса “-” белгісін қойыңдар (5минут).
1. Сиыр цепенінің басында 4 дөңгелек сорғыш болады
2. Таспа құрттардың асқорыту және тынысалу жүйелері болады
3. Сиыр цепені гермафродит жәндік
4. Сиыр цепені кірпікшелі құрттар класына жатады
5. Таспа құрттың сезім мүшесі –қарапайым көзшелер болып табылады
Жауабы:
1. ия
2. жоқ
3. ия
4. жоқ
5. жоқ
Қорытындылау. Сонымен, Біздер бүгін жалпақ құрттар класының қандай класымен таныстық? Сиыр цепенінің маңызы бар ма? Сұрақ бар ма?Алдыңызға қойған мақсатқа мақсатына жеттіңіз бе?
- «Не ұнады (ұнамады)?», «Нені білдім (білмедім)?», «Маған әлі нені үйрену керек?»
Не ұнады?
Нені білдім?
Маған не әлі үйрену керек?
Оқушыларға сабаққа қатысқаны үшін алғыс айту.
3.Бағалау. Мұғалім оқушыларының бағалары бойынша өз пікірін айтады
1. Дәптерлеріне орындап, бір-бірін тексеріп, бағалау критерийі бойынша бағалайды.
2. Сабақ пен оның мақсатына жеткені немесе жетпегені жайлы оқушылардың жауаптары.
«Не ұнады (ұнамады)?», «Нені білдім (білмедім)?», «Маған әлі нені үйрену керек?» сұрақтарға өз пікірлерін, жауаптарын жазады.
3. Топ басшысы топ мүшелерін бағалайды
7 мин
2 мин
2 мин
Үй жұмысы Сөзжұмбақ құрастыру. «Таспа құрттардың түрлері» тақырыбына реферат дайындау.
§42 оқу. Терминдерді жаттау.
Күнделіктеріне бағаларын қойғызып, үй тапсырмасын жазады. 1 мин
