Дамытушылы?: Са?ырау??ла?тарды? таби?атта?ы ж?не адам ?міріндегі ма?ызын т?сіндіріп т?сініктерін дамыту.
Т?рбиелік: Са?ырау??ла?тарды? адам ?міріндегі ма?ызы? т?сіндіре отырып т?рбиелеу.
Саба? к?рнекілігі: К?рнекі кестелер.
Са?ырау??ла?тар.
?йымдастыру кезе?і:
?й тапсырмасын с?рау:
Паразит са?ырау??ла?тарды? зияны ?андай?
Са?ырау??ла?тарды неге “паразит” деп атайды?
?арак?йе са?ырау??ла?ы туралы не білесі?дер?
Тат са?ырау??ла?ы ?айда кездеседі?
А?аш са?ырау??ла?ыны? зияны?
Жа?а та?ырыпты т?сіндіру:
Са?ырау??ла?тар тайгада, тундырада, далалы жерде, тау ормандарында, шал?ынды?та, батпа?та, ?оймаларда, ??рлыстарда кездеседі. С?йтіп таби?атта зат айналымына ?атысады. Бактериялар мен топыра?та болатын бас?а да, майда са?ырау??ла?тар бірлесіп, ?сімдіктер мен жануарларды? майда буна?денелерді? ?лекселерін ыдыратып шірітеді. С?йтіп топыра?ты а?залы? заттармен байытып, ??нарлы?ын арттырады.
Са?ырау??ла?тарды? ??рамы ферменттерге бай. Ферменттерді ?р т?рлі сала?а пайдаланады. Олар: жеміс шырыныны? т?сін ?згертеді, н?руызды, крахмалды с?йылтады.
Зе? са?ырау??ла?ынан – пенцилин антибиотигі алынады. Аспергилден лимон ?ыш?ылы ?ндіріліп, медицинада, ?нерк?сіпте ке?інен ?олданылады. Жеуге жарамды ?алпа?шалы са?ырау??ла?тар мен ашыт?ы са?ырау??ла?тары та?ам?а пайдаланылады.
Са?ырау??ла?тар мен бактериялар топыра? ??рамында?ы кейбір зиянды бактерияларды? к?бейіп кетуіне ы?пал етеді. ?здерінен арнайы зат б?ліп, зиянды бактерияларды? ?суін тежейді. Оларды антибиотинтер деп атайды.
?сімдіктерді тез ?сіретін белсенді зат – гибберлин, зиянды буна?денелерге ?арсы ?олданылатын баверин де са?ырау??ла?тардан алынады.
Просмотр содержимого документа
«Саба?тын та?ырыбы: "Са?ырау??ла?тарды? таби?атта?ы ма?ызы."»
Сынып 5а Күні 14.12.2012 ж
Пән: Жаратылыстану
Сабақтың тақырыбы: Ауа – газдардың қоспасы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Оқушыларға Жердің ауа қабығы, ауаның не үшін қажет екенін, ауадағы газдардар қоспасын түсіндіру, әртүрлі тәжірибелер арқылы ауа қабаты ерекшеліктері туралы білім беру.
Тәрбиелігі: Оқушыларға ауаның ластануына не себеп болатынын түсіндіре отырып ауаны ластамауға тәрбиелеу.
Дамытушылығы: Пәнге қызығушылығын белсенділігін, ойлау қабілетін, әртүлі білім көздерімен жұмыс жасауды әрі қарай дамыту.
Сабақтың көрнекілігі: Презентация «Ауа - газдардың қоспасы», видео «Адамның тыныс алуы», шыны ыдыстар.
Пәнаралық байланыс: география, биология.
Сабақтың түрі: аралас, зертханалық сабақ
Сабақ беру әдісі: ауызша түсіндіру, сұрақ- жауап, тәжірибе.
Сабақ барысы:
I) Ұйымдастыру кезеңі 1-2 минут
А) оқушыларды түгендеу
Ә) сынып тазалығына қарау
Б) оқушылардың назарын сабаққа аудару.
II) Өткен сабақты пысықтау
Балалардың түсінігін сұрау, сұрақтар қою
«Білім баспалдағы»
Үй тапсырмасын сұрау:
Балалар біз өткен сабақта Атмосфера – жердің ауа қабатын өтіп, жердің қандай қабаттан тұратынын, адам өміріне оттегінің маңызы қандай екенін білдік.
Ауаның кез- келген жерде суда, топырақта, жер асты қуыстарында болатындығын білесіңдер. Ең негізгісі жердің ауа қабаты, атмосфера.
Слайд №1 Атмосфера – Жердің қорғаныс қалқаны.
Осы атмосфера туралы қандай сөздіктер мен мағлұматтар алдық екен соны көрелік.
Слайд №2 Сөздіктер мен мағлұматтар.
Атмосфераның қандай қабаттары бар екенін білесіңдер?
Слайд №3 Жердің қорғаныш қабығы.
1. Ауа қалай қозғалады. Полярлық белдеулер мен қоңыржай белдеулер?
III) Жаңа сабақты түсіндіру, дәптерге жаздыру. (Слайд №1).
Жұмбақ шешу:
Бар ма жоқ па оны анық білмейсің,
Ол жоқ жерде өмір сүріп жүрмейсің (ауа). (Слайд №2).
Тіршіліктің 4 тірегі бар: Күн, су, жер, ауа ,видео «Адамның тыныс алуы».
Ауа туралы не білесіңдер?
Ол туралы не білгілерің келеді?
Алғаш ауаның қасиеттерін зерттеген ғалымдар Антуан Лавуазье және Джозеф Пристли. (Слайд №3).
Ауаның құрамы бірнеше газдардың қоспасынан тұрады. Атмосфераның төменгі қабатындағы ауа құрамының 78 %-ы азот 21 %-ы оттегі. Тіршіліктің пайда болуына, дамуына ең қажетті газ оттегі. Онсыз адамдар мен жануарлар да тіршілік ете алмас еді. Қалған газдардың мөлшері бар- жоғы 1% (олардың 0,03 % көміртегі де, қалғаны инертті газдар). (Слайд №4).
Ауа – өсімдікке де, жануарға да, бүкіл тіршілік иелерінің бәріне керек. Түрлі тағамдардың бұзылмай сақталуына, үйдің ауасын тазартуға да ауа қажет. Адам ауасыз қанша уақыт шыдай алады? 1 Күнде адамға 600 л ауа қажет! (Слайд№5).
Ауаның көлемі.Қызған кезде ауаның көлемі ұлғаяды. (Слайд №6 - 9).
Адам ауаны қалай пайдаланады. Қозғалыс (Слайд №10).
Ауаның негізгі қасиеттері: түссіз, мөлдір, иіссіз, қыздырған кезде ұлғаяды, суыған кезде сығылады (Слайд №11).
Ауаның қасиеттері. Ауа қызған кезде көлемі ұлғаяды (Слайд №12- 15).
Ауаның қасиеттері. Төменгі тығыздық (Слайд №16-17-18).
Ауа жылуды нашар өткізеді.Үйлердің терезесіне екі қабат әйнек қойылады. Екі қабат әйнек арасында ауа болады. Ауа үйдегі жылуды сыртқа шығармайды. Себебі ауаның бойынан жылу нашар өтеді. Қыс кезінде тері тон, жүн қолғап неге киесің? Әрине, тоңбау үшін. Бұл жерде ауаның қандай қатысы бар деп ойлама. Олардың түгінің арасында ауа бар. Сол ауа денеңнің жылуын сыртқа шығармай ұстап тұрады. Байқайсың ба? Суыққа тоңбау үшін де ауа керек екен. (Слайд №19-20).
Ауаның қасиеттері – серпімділік. Допты бүйірінен қыссаң, ішке қарай кіреді. Бұл кезде доп ішіндегі ауа сығылады. Ал қолыңды жіберіп қалсаң, серпіліп қайтадан өз орнына келеді. Оны секіртетін нәрсе - ауаның серпімділігі (Слайд №21-22).
Ауаның салмақсыздығы да пайдаға асады. Резеңке заттарды ауамен толтырып, ұзақ уақыт су бетінде жүзуге болады.
Мысалы:
1-тәжірибе
Біз ауаны көре аламыз ба?
Стаканға су құйып аламыз орта есеппен, сосын үстіне шағын стаканмен түбін жоғары қаратып, кішкене қисайтып тұстап стаканды түсіреміз. Не көресіңдер? Стаканнан біртіндеп ауа көпіршіктерінің шығып жатқандығын және стаканға құйылып жатқан суды көресіңдер.
2-тәжірибе
Біз ауаның дыбысын ести аламыз ба?
Қолымызға шарды үрлеп алайық,сосын біртіндеп қысып тұрып ауасын шығарамыз,осы кезде біз ауаның дыбысын ести аламыз.
3-тәжірибе
Біз ауаның бар екенін сезіне аламыз ба?
Шарды алып ауасын денемізге жақындатамыз сол кезде денемізге ауа шығып жатқанын сезіне аламыз.
Мына жерлерде ауа таза болады.Ауылдық жерлерде қалаға қарағанда 10 есе таза болады.Ал таулы жерлерде 50 есеге дейін таза болады, ал теңіз жағалауында тап-таза болады екен. Сосын ауа көзге көрінбейтін газ тәріздес зат екен.
Ауа қалай ластанады?
Қаланың сыртына шықсаң,тауға көтерілсең, қаланың үстінде қою бұлт сияқты тұманды көреміз.Кейде бұларды қаланың ішінде орналасқан завод фабрикалардың түтіні,үйлердің моржасынан түтіні,машиналардың түтіні шаң тозаңдар ауаны ластайды екен. Мысалы:Теміртау,Жамбыл,Шымкент,Өскемен қалаларда тұманды –смог улы түтін басқан.
Ауаны қалай қорғаймыз?
Ол үшін аулаға көп ағаштар отырғызып, көгалдандыру керек.1 га орман ағашы 1 күнде 280 кг көмірқышқыл газын жұтып,180-200 кг оттегін шығарады екен.Мысалы:Жөке ағашы орманда 400 жыл өмір сүреді екен,ал қалалық жерлерде 50-80 жыл өмір сүреді.
Балаларға жаңа тақырыпты оқытып, өздерінен түсінгенін сұрау
1.Ауа дегеніміз не?
2.Ауа қалай ластанады?
3.Ауаны ластамаудың қандай жолдары бар?
IY Білімдерін тексеру:
Нені білемін?
Не білгім келеді?
Не білдім?
Жалпы ауа қасиеттерін қалай пайдаланатынын кесте түрінде алған білімімізді пысықтау (Слайд №23).
Білімдерін тексеру:
1. Ауаның қасиеттерін көрсет (бұлт ішіне жазу: мөлдір, түссіз, қыздырған кезде ұлғаяды, суыған кезде сығылады, иіссіз).
2. Ауа құрамындағы газдарды жаз (бұлт ішіне: азот, оттегі, көмірқышқыл газы - Слайд №24).
