Жасуша
Мазм?ны
• 1 Жасуша теориясыны? ашылуы
• 2 Жасуша органоидтары
• 3 Жануарлар мен ?сімдік жасушаларыны?, айырмашылы?ы
ПЕРЕЙТИ НА САЙТ
На правах рекламы
• 4 Жасушаны? негізгі тіршілік ?асиеттері
• 5 Жасушаны? химиялы? ??рамы
• 6 Жасушаны? ??рылысы
• 7 Пайдалан?ан ?дебиет
Жасуша - тірі а?заларды? (вирустардан бас?а) ??рылымыны? е? ?арапайым б?лігі, ??рылысы мен тіршілігіні? негізі; жеке тіршілік ете алатын ?арапайым тірі ж?йе. Клетка ?з алдына жеке организм ретінде (бактерияда, ?арапайымдарда, кейбір балдырлар мен са?ырау??ла?тарда) немесе к?п клеткалы жануарлар, ?сімдіктер ж?не са?ырау??ла?тарды? тіндері мен ?лпаларыны? ??рамында кездеседі. Тек вирустарды? тіршілігі клеткасыз формада ?теді. «Клетка» терминін ?ылым?а 1665 жылы а?ылшын жаратылыстанушысы Р. Гук (1635 – 1703) енгізген. Тіршілікті Клетка т?р?ысынан зерттеу – ?азіргі заман?ы биологиялы? зерттеулерді? негізі. Клетканы? диаметрі 0, 1 – 0, 25мкм - ден (кейбір бактерияларда) 155мм - ге (т?йе??сты? ж?мырт?асы) дейін жетеді. К?пшілік эукариотты организмдер Клеткасыны? диаметрі 10 – 100мкм шамасында. Жа?а ту?ан жас с?билерде – 2×1012 Клетка, ал ересек адамны? организмінде – 1014 Клетка болса, организмні? кейбір тіндерінде Клетка саны ?мір бойына т?ра?ты болады. Клетканы? тірі заты – протоплазма. Ол биол. мембраналармен (жар?а?тармен) шектелген био полимерлерді? т?ртіптелген ??рылымды? ж?йелері – цитоплазма ж?не ядродан т?рады. Клетка ядросыны? ??рамында?ы ?мбебап органоидты хромосома, ал цитоплазма ??рамында?ыларды – рибосома, митохондрия, эндоплазмалы? тор, Гольджи кешені, лизосома, клеткалы? мембрана деп атайды. Рибосома Клеткада?ы белокты? т?зілуін ?амтамасыз етеді, белок синтезі орт. деп ?аралады. Оны? диаметрі 20 – 25нм. Рибосома цитоплазмада бос к?йінде де, жал?ас?ан т?рде де, сондай - а? барлы? тірі организмдерді? Клеткасында кездеседі. Цитоплазма – ядроны ?оршап жат?ан Клетка б?лігі. Оны? ??рамында?ы химиялы? макро ж?не микроэлементтерден к?рделі органикалы? ?осылыстар (белоктар, к?мірсулар, липидтер, нуклеин ?ыш?ылдары, гормондар, ферменттер, витаминдер, та?ы бас?а) ж?не минералды? заттар т?зіледі. Митохондрия – Клетканы? тыныс алу процесін ?амтамасыз ететін органоид. Митохондрияны? ?зынды?ы 10мкм - дей, диаметрі 0, 2 – 1мкм, саны 1 - ден 100 мы??а дейін болады. Клеткада?ы негізгі энергия тасушы зат – аденозин ?ш фосфор ?ыш?ылы. Бактерия, к?к - жасыл балдырлар, т. б. тыныс алу процесін Клетка мембранасы ат?аратын организмдерде митохондрия болмайды. Ядро – организмдегі белокты? алмасуды реттеу ар?ылы т??ым ?уалаушылы? ?асиеттерді ?рпа?тан ?рпа??а жеткізетін клетканы? негізгі б?лігі. Эндоплазмалы? тор – цитоплазмада?ы к?піршіктерді?, жалпа? ?апшы?тарды? ж?не т?тікше ??рылымдарды? торлы ж?йесі. Б?л ?р т?рлі иондарды, ?оректік заттарды тасымалдайды, липидтер мен к?мірсуларды? (полисахаридтер) алмасуына ж?не улы заттарды залалсыздандыру?а ?атысады. Гольджи кешені – бір - бірімен ?абаттаса ты?ыз орналас?ан жалпа? жар?а?ты 5 – 10 «цистернадан» ж?не оларды? шетіндегі ?са? к?піршіктерден ??рал?ан органоид. М?нда ?ндірілген ?німдер жина?талып, пісіп жетіліп, сырт?а шы?арылады, Клетка лизосомаларыны? т?зілуіне ?атысады. Лизосома – ?абыр?асы мембранамен шектелген, ?уысында ас ?орыту ферменттері (протеиназа, нуклеаза, глюкозида, фосфатаза, липаза, та?ы бас?а) бар ?са? к?піршіктер. К?піршіктерді? диаметрі 0, 2 – 0, 8 мкм. Лизосома ферменттеріні? (20 - дан астам) к?мегімен Клетка ішіндегі ас ?орыту?а ж?не Клетка ??рамында?ы жарамсыз ??рылымдарды ыдырату?а ?атысады. Клеткалы? мембрана – Клетка цитоплазмасын сырт?ы ортадан немесе Клетка ?абы?шасынан (?сімдіктерде) б?ліп т?ратын Клетка органоиды. Оны? ?алы?ды?ы 7 – 10 нм. Негізінен Клетка мен оны ?орша?ан сырт?ы орта арасында?ы метаболизмге (зат алмасу?а) ?атысады, сондай - а?, Клетканы? ?оз?алуы мен бір - біріне жал?ануында ?лкен р?л ат?арады. Клетканы? жалпы ??рылысы жануарлар?а да, ?сімдіктерге де т?н. Біра? ?сімдік Клеткасыны? ??рылымы мен метаболизмінде жануарлар клеткасына ?ара?анда біраз айырмашылы? бар.
