Білімділік: о?ушылар?а ?згергіштікті? туу себептері туралы, т??ым ?уалайтын белгілерге, ішкі (кроссинговер) ж?не сырт?ы орта факторларыны? организм белгісіне ?сер етуі туралы білім беру.; ?згергіштікті? т?рлері ж?не ма?ызы туралы т?сінік беру.
Дамытушылы?: биологиялы? білімдері мен д?ниетанымдарын дамыту.
Т?рбиелілік: білім алу?а, адамгершілікке, денсауы?ты са?тау?а т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: д?ст?рлі
Саба?ты? к?рнекілігі: суреттер, кестелер, таратпа материалдар, слайд материалдары
Толы? тіркесу мен толы? емес тіркесуді? цитологиялы? негізі.
?андай тіркесуді? эволюция ?шін ма?ызы зор?
Жа?а саба?ты т?сіндіру:
?згергіштік дегеніміз организмдерді? даму онтогенезінде жа?а белгілер мен ?асиеттерге ие болу ?абілеттігі.
?згергіштік
Т??ым ?уалайтын Т??ым ?уаламайтын
(модификациялы?)
?йлесімдік Мутациялы? Онтогенетикалы?
Мутациялы? ?згергіштік. Мутация дегеніміз — организм генотипіні?, я?ни хромосомалар мен оларды? ??рамды б?ліктері — гендерді? ?згеруіне байланысты кездейсо? пайда болатын, т??ым ?уалайтын ?згергіштік. Б?л ??ымды е? ал?аш голландиялы? ботаник Х. Де Фриз ?алыптастырды. Ол есекш?п (энотера) ?сімдігіні? кейбір белгілеріні? ?алыпты жа?дайдан ауыт?итынын ж?не оларды? т??ым ?уалайтынды?ын бай?ады. Осы зерттеулеріні? негізінде 1901 жылы ?зіні? “Мутациялы? теория” деп аталатын е?бегін жариялады. Мутациялы? теорияны? негізгі ережелері мынадай:
Мутация барлы? тірі организмдерге т?н ?асиет. Ол пайдалы да зиянды да болуы м?мкін. Біра? к?бінесе, жануарлар мен адам ?шін зиянды болып келеді.
гендік
хромосомалы?
Мутациялар геномды?
цитоплазмалы?
Гендік мутация. Мутацияны? м?ндай т?рі жекелеген гендерде болады ж?не жиі кездеседі. Гендік мутация ДН? молекуласында?ы нуклеотидтерді? орналасу ретіні? ?згеруіне байланысты болады.
Хромосомалы? мутация. Хромосомалы? мутация т?рлі хромосомалы? ?згерістерге байланысты болады. Б?л жа?дайда хромосомаларды? ??рылымы ?згереді.
Геномды? мутация. Геномды? мутация дегеніміз — клеткада?ы хромосомалар саныны? ?згеруіне байланысты болатын ?згергіштік.
Анеуплоидия. Анеуплоидия немесе гетероплоидия хромосома саныны? гаплоидты жиынты??а еселенбей ?згеруіні? н?тижесінде пайда болады
Цитоплазмалы? мутация. Б?л клетка цитоплазмасында кездесетін плазмогендерді? ?згеруіне байланысты болады. Плазмогендер негізінен пластидтер мен митохондрияларда болады.
Жа?а саба?ты бекіту:
1. Орта жа?дайыны? ?сері организмні? генін ?згерте ала ма? Д?лелде?дер.
Ген фермент белгі (фенотип) ортаны? ?сері
2. 132-суретті? (1 – ?те ??нарлы топыра?та?ы; 2 – ??р?а? топыра?та?ы; 3 – к?ле?келі жердегі; 4 – сулы ортада?ы) негізінде мынадай с?ра?тар?а жауап бері?дер:
а) жас дара?тарды? (1, 2, 3, 4) генотиптері бірдей ма?
?) не себептен 1, 2-дара?тарды? фенотиптері ?р т?рлі болады?
б) ?андай жа?дайда осы дара?тарды? фенотиптері бірдей болу?а тиіс?
в) ?андай жа?дайда фенотипі бойынша “А” дара??а ??сас болу м?мкіндігі
бар?
?йге тапсырма: §29 о?у- ??гімелеу, тест с?ра?тарына дайындалу.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?згергіштікті? негізгі формалары. Генотиптік ?згергіштік. Мутациялар. Мутацияларды? себептері мен жиілігі. »
Сабақтың тақырыбы: Өзгергіштіктің негізгі формалары. Генотиптік өзгергіштік. Мутациялар: Гендік, хромосомалық, және геномдық. Мутациялардың себептері мен жиілігі, мутагендік факторлар. Мутациялардың эволюциялық рөлі.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: оқушыларға өзгергіштіктің туу себептері туралы, тұқым қуалайтын белгілерге, ішкі (кроссинговер) және сыртқы орта факторларының организм белгісіне әсер етуі туралы білім беру.; өзгергіштіктің түрлері және маңызы туралы түсінік беру.
Дамытушылық: биологиялық білімдері мен дүниетанымдарын дамыту.
Тәрбиелілік: білім алуға, адамгершілікке, денсауықты сақтауға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: дәстүрлі
Сабақтың көрнекілігі: суреттер, кестелер, таратпа материалдар, слайд материалдары
Көрсетілім: қоршаған орта жағдайларының организм әсерін көрсететін тәжірибелері нәтижелері; кеппешөп материалдары, будандық, полиплоидтық өсімдіктердің жинақтамалары, нақпішіндері.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі:
Үй тапсырмасын тексеру:
Морганнның заңы қандай жағдайда көрінеді?
Морган дрозофила шыбынына қандай тәжірибелер жүргізді?
Толық тіркесу мен толық емес тіркесудің цитологиялық негізі.
Қандай тіркесудің эволюция үшін маңызы зор?
Жаңа сабақты түсіндіру:
Өзгергіштік дегеніміз организмдердің даму онтогенезінде жаңа белгілер мен қасиеттерге ие болу қабілеттігі.
Өзгергіштік
Тұқым қуалайтын Тұқым қуаламайтын
(модификациялық)
Үйлесімдік Мутациялық Онтогенетикалық
Мутациялық өзгергіштік. Мутация дегеніміз — организм генотипінің, яғни хромосомалар мен олардың құрамды бөліктері — гендердің өзгеруіне байланысты кездейсоқ пайда болатын, тұқым қуалайтын өзгергіштік. Бұл ұғымды ең алғаш голландиялық ботаник Х. Де Фриз қалыптастырды. Ол есекшөп (энотера) өсімдігінің кейбір белгілерінің қалыпты жағдайдан ауытқитынын және олардың тұқым қуалайтындығын байқады. Осы зерттеулерінің негізінде 1901 жылы өзінің “Мутациялық теория” деп аталатын еңбегін жариялады. Мутациялық теорияның негізгі ережелері мынадай:
Мутация барлық тірі организмдерге тән қасиет. Ол пайдалы да зиянды да болуы мүмкін. Бірақ көбінесе, жануарлар мен адам үшін зиянды болып келеді.
гендік
хромосомалық
Мутациялар геномдық
цитоплазмалық
Гендік мутация. Мутацияның мұндай түрі жекелеген гендерде болады және жиі кездеседі. Гендік мутация ДНҚ молекуласындағы нуклеотидтердің орналасу ретінің өзгеруіне байланысты болады.
Хромосомалық мутация. Хромосомалық мутация түрлі хромосомалық өзгерістерге байланысты болады. Бұл жағдайда хромосомалардың құрылымы өзгереді.
Геномдық мутация. Геномдық мутация дегеніміз — клеткадағы хромосомалар санының өзгеруіне байланысты болатын өзгергіштік.
Анеуплоидия. Анеуплоидия немесе гетероплоидия хромосома санының гаплоидты жиынтыққа еселенбей өзгеруінің нәтижесінде пайда болады
Цитоплазмалық мутация. Бұл клетка цитоплазмасында кездесетін плазмогендердің өзгеруіне байланысты болады. Плазмогендер негізінен пластидтер мен митохондрияларда болады.
Жаңа сабақты бекіту:
1. Орта жағдайының әсері организмнің генін өзгерте ала ма? Дәлелдеңдер.
Ген фермент белгі (фенотип) ортаның әсері
2. 132-суреттің (1 – өте құнарлы топырақтағы; 2 – құрғақ топырақтағы; 3 – көлеңкелі жердегі; 4 – сулы ортадағы) негізінде мынадай сұрақтарға жауап беріңдер:
а) жас дарақтардың (1, 2, 3, 4) генотиптері бірдей ма?
ә) не себептен 1, 2-дарақтардың фенотиптері әр түрлі болады?
б) қандай жағдайда осы дарақтардың фенотиптері бірдей болуға тиіс?
в) қандай жағдайда фенотипі бойынша “А” дараққа ұқсас болу мүмкіндігі
бар?
Үйге тапсырма: §29 оқу- әңгімелеу, тест сұрақтарына дайындалу.
гендік
хромосомалық
Мутациялар геномдық
