открытый урок К?п жасушалы балдырлар
Биология 7 сынып
Саба?ты? та?ырыбы: «К?п жасушалы балдырлар»
Ма?саты: К?пжасушалы балдырлар туралы т?сінік беру.
Білімділік: К?пжасушалы балдырларды? т?рлері, ??рылыс ерекшеліктері, тіршілік ?рекеті, ма?ызы туралы т?сінік беру.
Дамытушылы?: Балдырлар туралы т?сініктерін дамыту. Суды? т?сіні? жасыл, сары - жасыл т?сті болуы балдырлар?а байланысты екендігі туралы т?сінік ?алыптастыру.
Т?рбиелілік: Экологиялы? сауаттылы??а т?рбиелеу. Таби?атты с?юге, о?ан ?з бетінше ба?ылау жасап, ?орытындылау?а да?дыландыру.
Саба?ты? типі: аралас саба?.
Саба?ты? т?рі: Ізденіс саба?ы
Саба?ты? ?дісі: С?ра? - жауап, СТО, проблемалы?.
К?рнекілігі: слайд материалдары, суреттер.
П?наралы? байланыс: экологиямен.
Саба?ты? барысы: 1. ?йымдастыру. ?й тапсырмасын тексеру.
Саба??а кіріспе. «Ж?лдызша артында не бар?
1. Т?менгі сатыда?ы ?сімдіктерді ата?ыздар / бактериялар, са?ырау??ла?тар, балдырлар, ?ыналар
2. Суретте бейнеленген ?сімдікті ата?ыз / Т?менгі сатыда?ы ?сімдіктер – ?ыналар. Олар са?ырау??ла?тар мен балдырларды? селбесіп ?суінен пайда бол?ан.
3. Суретте бейнеленген ?сімдікті ата?ыз /Са?ырау??ла?тар. Са?ырау??ла?тар жіпшума?тан,
сирек жеке жасушалардан т?рады/
4. Оттегін б?летін е? ал?аш?ы ?сімдіктерді ата?ыздар:
/ Е? ал?аш пайда бол?ан ежелгі бактериялар ж?не балдырлар: К?кжасыл балдырлар,
Фотосинтездеуші бактериялар, Бактерия тая?шалары, Хемосинтездеуші бактериялар /
І. Ой – маржан.
1. Жалпы ?сімдіктер ?алай жіктеледі? / т?менгі сатыда?ы ж?не жо?ары сатыда?ы /
2. Оларды? орта? белгілері ?андай?
3. Жо?ары сатыда?ы споралы ?сімдіктерді ата: /м?к, ?ыры?буын, плаун, ?ыры?жапыра?/
4. ?сімдіктерге к?беюді? ?андай т?рі т?н? /?сімді, жынысты, жыныссыз /
5. Балдырлар туралы не білесі?дер? /Балдырлар – ертеден келе жат?ан т?менгі сатыда?ы біржасушалы ж?не к?пжасушалы споралы ?сімдіктер. Жасушаларында хлорофилі болады, суда тіршілік етеді./
6. Балдырларды зерттейтін ?ылым ?алай аталады? /альгология /
7. Таллом дегшеніміз не? балдырды? м?шелерге б?лінбейтін ?сімді б?лігі /
8. Балдыр жасушасында?ы хлоропластар ?алай аталады? /хромотофор /
9. Жыныс жасушалары ?алай аталады? гаметалар /
10. Зооспора дегеніміз не? / талшы?ы бар спораны? ?оз?алатын т?рі /
ІІ. «Ма?ынаны тану» /де?гейлік тапсырмалар /
І де?гей: тапсырма:
?сімдіктерді ж?йелеуді? сатыларын ретімен д?рыс орналастырып, оны кестеге жаз.
?сімдіктерді ж?йелеу сатылары: Д?ние, Класс, Т??ымдас, Б?лім, Т?р, Туыс, ?атар.
ІІ де?гей:
Жасыл балдырды? бір ?кілі хламидомонада?а сипаттама беріп, салыстыр.
ІІІ де?гей:
Салыстыру?а арнал?ан кесте.
ІІІ. «Кім жылдам» /сызбаны ая?та?ыз /
І?. «Ой ша?ыру:» Тапсырма: Мына суреттен балдырлар туралы не айту?а болады? ?андай т?рлері бейнеленгенін топтастыры?дар ж?не ??састы?ы мен айырмашылы?тарын ажыраты?дар
балдыр:
↓
• біржасушалы /хломидоманада хлорелла. хлоракокк/
• шо?ырлы /вольвокс /
• к?пжасушалы / спирогира, улотрикс, кладофора /
Жа?а саба?ты? та?ырыбы: «К?п жасушалы жасыл балдырлар»
Тірек с?здер: спирогира, улотрикс, жалпа? білезік, зооспора, кладофора, ульва, ризойд
Тапсырма: 1. К?пжасушалы балдырлар ?айда тіршілік етеді ж?не оларды? т?рлері ?андай?
Жер бетінде тіршілік ететін балдырлар топыра?ты? ыл?алды беткі ?абатында, а?аш ?абы?ында, тіпті ?арлы, м?зды жерлерде кездеседі.
Бентосты (су т?біндегі) балдырлар су ?оймасыны?, те?іздерді? т?бінде 30 - 50, кейбір т?рлері 200 м тере?дікке дейін субстрат?а бекініп тіршілік етеді.
- К?пжасушалы, жіп т?різді жасыл балдыр а?ын су т?біндегі заттар?а бекінеді
- Бір?атар ?ыс?а жасушалардан т?зілген, жіп т?різді, т?семікке бекініп ?седі.
- Улотриксті? спирогирадан айырмашылы?ы ?рбір жасушасында?ы жасыл т?сті хроматофоры жалпа? білезік т?різді.
2. К?пжасушалы жасыл балдырларды? жыныссыз к?беюі ?алай ж?реді?
- Жынысты ж?не жыныссыз жолмен к?бейеді.
- Жыныссыз к?бейгенде кез келген жасыл жасушаларында екі, т?рт талшы?ты зооспоралар
т?зіледі. Олар ?оз?алып т?семікке бекінеді. Талшы?ын жойып, жа?а жасушалар т?зей бастайды. Біртіндеп улотрикс жіпшесі пайда болады.
3. К?пжасушалы жасыл балдырларды? жынысты к?беюі ?алай ж?реді
- Жынысты к?бейгенде кез келген жасушасы б?лшектерге б?лінеді. Зооспоралардан кіші екі талшы?ты гаметалар т?зіледі. Олар екі екіден ?осылып, зигота пайда болады. Сырты ?алы? ?абы?пен апталып, б?йы?ы спора?а айналады. Олар бірнеше б?лшекке б?лініп, ?р?айсысы зооспора?а айналады. Олардан жа?а улотрикстер ?сіп жетіледі.
4. Балдырларды? ?андай ма?ызы бар?
Спирогира мен улотрикс бас?а жасыл балдырлар т?різді к?н с?улесіні? ?атысуымен хроматофорларында суда еріген к?мір?ыш?ыл газын сі?іріп, а?залы? зат т?зеп, ?оректенеді. Сонымен бірге су?а оттегін б?ліп шы?арады. Ол оттегімен суда?ы тірі а?залар тыныс алады.
?. «Арты? болмас білгені?»
Спирогира балдырды? туыс аты, жер ж?зінде ке? тарал?ан 340 - тан астам т?рлері кездеседі. Спирогира балдырыны? туыс атын ?ылым?а 1820 жылы неміс ?алымы Х. Линк енгізген.
Балдырларды? тіршілік циклінде жынысты ж?не жыныссыз к?бею алмасып отырады. Н?тижесінде гаплоидты (n) ж?не диплоидты (2n) фазалар ауысып ж?ріп отырады. Гамета т?зетін организм гаметофит деп, ал спора т?зетін организм спорофит деп аталады. Кейбір балдырларда спорофит пен гаметофит бір мезгілде болады.
1. Балдырларды? айырмашылы?тары.
- Вегетативтік бітімі м?шелерге ж?не ?лпалар?а жіктелмеген ?абаттан (талломнан) т?рады
- Негізгі ?оректену т?сілі автотрофты, сонымен ?атар гетеротрофты ?оректену де болады.
- Оларды? к?беюі жынысты? ж?не жыныссыз
- Жынысты к?бею м?шесі бір жасушалы
- Олар ?сімдіктер ?леміні? е? ерте заманда?ы ?кілдері, 1, 5 млрд жыл б?рын пайда бол?ан
- Таллом пайда бол?ан жасуша целлюлоза ж?не пектинді заттардан т?ратын берік ?абы?пен жабыл?ан
- Балдырлар жасушасы бір немесе бірнеше ядросы мен пигменті бар хроматофордан т?рады.
2. Балдырларды? к?беюі
3. Жынысты к?беюді? ?ш типі
4. Балдырларды? ма?ызы.
Су бетінде тіршілік ететіндер планктонны? т?зілуін ?амтамасыз етеді. Балдырлар ар?ылы т?зілген фитопланктон су ?оймасында?ы барлы? тіршілік иелеріні? ?мір с?руіне ?ажетті органикалы? заттарды? негізгі б?лігін ??райды.
1. Топыра?ты ??нарландырады
2. 1 г ?ара топыра?та 50 000 балдыр болады
3. Суда?ы балдырлар суды тазартады
4. Суда оттегін б?леді
5. Суда?ы балы?тар мен ж?ндіктерге азы? болады
6. Тау жыныстарын ыдыратып топыра? т?зуге ?атысады
7. Озон ?абатыны? пайда болуы да балдырларды? тіршілік ?рекетімен байланысты.
8. ??рамында витаминдер к?п м?лшерде, адамдар оларды тама??а пайдаланады.
?І «Тол?аныс»
1 - тапсырма: Біржасушалы ж?не к?пжасушалы балдырларды? ??састы?тары мен айырмашылы?тарын салыстыр.
• Біржасушалы балдырларды? ерекшеліктері
Тіршілігі - то?тау суларда
Жыныссыз, жынысты жолмен к?бейеді.
• ??састы?тары
Хромотофорлары бар
• К?пжасушалы балдырларды? ерекшеліктері
Т?щы су ?оймаларында, те?із суында.
2 - тапсырма: К?пжасушалы жасыл балдырларды? екі ?кілі спирогира мен улотриксті салыстыр, оларды? ??рылысыны? белгілеріне с?йкес келетін сандарды торк?зге жаз.
1. а?ынды суды? т?бінде ?седі
2. бір ?атар жасушалардан т?зілген жіп т?різді балдыр
3. талшы?ты зооспоралар т?зе отырып, жыныссыз жолмен к?бейеді
4. жыныссыз жолмен к?беймейді
5. хромотофоры жалпа? білезік т?різді болып келеді
6. хромотофоры ширатылып келген таспа пішінді
7. баяу а?атын суларда ?ал?ып ?седі
8. жынысты к?беюі жіптеріндегі екі жасушаны? цитоплазмасыны? ?осылуы ар?ылы ж?реді
9. жынысты к?беюі екі талшы?ты гаметалар т?зіліп, оларды? ?осылуынан зигота пайда болу ар?ылы ж?реді.
10. ?сімді жолмен к?беюге ?абілетті
3 - тапсырма: Суретке назар аудар. Балдырларды? атаулары мен ??рылысын жаз.
А. спирогира 1 - ядро, 2 - цитоплазма, 3 - жасуша ?абы?шасы, 4 - хромотофорлары
?. улотрикс. 1 - жасуша ?абы?шасы,, 2 - хромотофоры, 3 - ядро, 4 - цитоплазма
?ІІ. «Биологиялы? тренажер»
Берілген балдырларды? бір т?рі ?шін д?рыс жауапты тауып, жауап кодын кестеге т?сірі?дер.
1. Балдыр атаулары: (т?рі)
1. хломидоманада
2. хлорелла
3. спирогира
4. улотрикс
2. Балдырлар б?лімі:
2. 1. Біржасушалы балдар
2. 2. к?п жасушалы балдыр
3. Балдырды? сипаттамасы:
3. 1. шо?ырлан?ан организм
3. 2. біржасушалы организм
3. 3. к?пжасушалы организм
4. сырт?ы ??рылысы:
4. 1. жібі бір ?атар?а орналас?ан, ?зын жасушалардан ??рал?ан.
4. 2. денесі ж??а, жіп т?різді ?аптама
4. 3. денесі сопа?ша пішінді, ?шы ?шкірлеу, екі талшы?ы бар.
4. 4. денесі шар т?різді, талшы?ы бар.
4. 5. денесі ?зын, таспа т?різді ?аптама
5. Тіршілік формасы:
5. 1. субстракт?а ризоиды ар?ылы бекініп т?рады.
5. 2. талшы? ар?ылы ?оз?алып тіршілік етеді.
5. 3. су а?ысымен пассивті ?оз?алады.
5. 4. т?щы су?оймалары мен те?із суында тіршілік етеді.
6. хромотофорыны? немесе хлоропласыны? ??рылыс ерекшелігі:
6. 1. таспа пішінді хромотофоры жасушада оралма т?різді орналас?ан.
6. 2. хромотофор сопа?ша т?різді, жасыл пигменті бар
6. 3. хромотофоры жасыл, жартылай са?ина пішінді
?ІІІ «Сен білесі? бе?»
?арыш?а адаммен бірге ?шырыл?ан балдырды білесі?дер ме? Ол - хлорелла. Пішіні шар т?різді, бір жасушалы, хромотофорында бір ядросы бар. ?алымдар неліктен «космос?а тек хлорелла балдырын ?шыру керек деп шешекен?»
1. Хлорелла балдыры ?те жылдам к?бееді.
2. Ол аквариумда ?сететіндіктен к?п орын ?ажет емес.
3. ??рамында ?ор заты мол.
Хлорелла - е? ал?аш 1960 жылы тамызда ?арыш ке?істігінде болып ?айт?ан.
- Е? ?лкен Саргасс те?ізі, Атлант м?хитыны? Солт?стік Америка жа?алауында орналас?ан, б?л те?ізді? Саргасс деп аталуы оны? су бетін саргасс балдыры жауып жатыр.
ІХ: ?орытынды: «С?йлемді ая?та»
1. Балдырлар - ?сімдікке жатады, себебі,./ жасушасында жасыл пластидтері /хромотофор /болады. Жасыл пластидтеріндефотосинтез процес ж?ру ар?ылы органикалы? зат т?зіледі.
2. Балдырлар т?менгі сатыда?ы ?сімдіктерге топтастырылады, себебі./?сімді ж?не к?бею м?шелері болмайды. /
3. Балдырларды? жасыл, ?ызыл, сары, ?о?ыр т?стілері болады, себебі./хромотофорында хлорофилден бас?а пинменттерді? болуына байланысты. /
4. Балдырларды? денесі таллом деп аталады, себебі,./денесінде ?лпалар болмайды ж?не м?шелерге б?лінбейді. Балдырлар денесі бір ?ана жасушадан т?рса да к?пжасушалылар сия?ты онда тірі а?залар?а т?н тіршілік ?асиеттері са?та?ан.
5. Балдырларды? кездеспейтін жері жо?, себебі,./олар суда да, топыра?та да, ??р?а? жерлер мен жартастарда да, м?здар мен ?арда да т. б жерлерде тарал?ан.
Х. «Есі?де са?та!»
Балдырларды? ма?ызы к?п. Оларды? пайдасын біле т?ра оны ?ор?ай білу ?р адамны? міндеті. ?сіресе, балдырлар ?сетін суды ластамау ?ажет. Су?а т?гілген м?най, тастал?ан ?о?ыстар тек балдырлар?а ?ана емес суда?ы барлы? тірі а?заларды жояды. «Балдырлы к?лде - балы? к?п» деген халы? м?теліні? м?нін естен шы?армайы?!
?орытынды: ?йге тапсырма: «К?пжасушалы балдырлар»
