Органикалы? заттар (АТФ ??рылысы мен жасушада?ы ма?ызы)

Биология 10 сынып?а арнал?ан о?улы?, электронды о?улы?, ?аламтордан алын?ан м?ліметтер.

1. О?ушыларды АТФ молекуласыны? ??рылысы,?асиеті ж?не ма?ызымен таныстыру.

2. Д?ниетанымын арттыра отырып,о?у материалдарын толы? ме?геру ?абілетін дамыту.

3. ?йымшылды??а тазалы??а т?рбиелеу.

О?ушылар білуге тиіс:

- АТФ молекуласыны? ??рылысын, ?асиетін, жасушада?ы ма?ызын;

- АТФ молекуласыны? жасушада ат?аратын ?ызметтерін.

М??алімге арнал?ан н?с?аулы?.

Биология. Жалпы білім беретін мектепті? 10 сыныбына арнал?ан о?улы? Т.?асымбаева,К.М?хамбетжанов.Алматы «Мектеп», 2010

Жалпы биология.?дістемелік н?с?ау. Т.?асымбаева, А.?исымова. Алматы «Мектеп», 2006

Биология ж?мыс д?птері. Биология о?ыту ?дістемесі.

М??алімні? іс-?рекеті

О?ушыларды? іс-?рекеті

1.Сынып ішін ?йымдастыру. Сыныпта психологиялы? ахуал ту?ызу. Бір біріне жа?сы тілек арнау.

2.Топ?а б?лу( геометриялы? фигуралар ар?ылы)

Саба? ?станым:
Адамнан ?ылым - айла асырма?ан,
??пиясын ??лыптап жасырма?ан.
Кел, б?ріміз ?ылымны? тілін зерттеп,
Бір ж?мба?ын ашайы? ашылма?ан!

3. ?ткен та?ырып бойынша с?ра?тарды талдау.

1. Бас?асын ?ара?анда ?андай органикалы? емес ?осылыстар е? к?п м?лшерде жасушада жинлатынды?ын к?рсеті?із.

а) калий; в) натрий; с) кальций; д) су;+ е) магний.

2. Жасуша ??рамында су ?андай м?лшерде болатынын к?рсеті?із.

а) 80%.+ в) 20%. с) 1%. д) болмайды. е) 5%.

3. Жасуша ??рамыны? ішінде органикалы? емес заттарды? м?лшері:

а) 80%. в) 20%. с) 1%.+ д) жо?. е) 5%.

4. Жасушаны? бейорганикалы? ?осылысына жатады:

а) нуклеин ?ыш?ылдары; в) к?мірсулар; с) а?уыздар;

д) минералды т?здар;+ е) майлар.

5. Бейорганикалы? заттар?а жатады:

а) май; в) а?уыз (н?руыз); с) су.+ д) к?мірсу;

е) нуклеин ?ыш?ылдары.

6. С?йекке беріктік ?асиет беретін элемент:

а) к?мірсу; в) кальций;+ с) калий; д) магний;

е) натрий.

7. Ас т?зы ?андай химиялы? элементке жатады:

а) органикалы?; в) бейорганикалы?; + с) еш?айсысына жатпады. д) екеуіне де жатады. е) су?а жатады.

8. Цитоплазманы? негізгі заты -.

а) май; в) су; + с) к?мірсу;д) т?здар; е) н?руыз.

9. Суды? жасушада?ы ?асиеті.

а) химиялы? реакциялар жылдамды?ын арттырады;+ в) жасушаны? ?алыпты физиологиялы? к?йін ?амтамасыз етеді; с) майларды ?аттан?ан кезде ?ан то?татады; д) энергияны? негізгі биологиялы? жина?таушысы; е) Жасушаларды? негізгі энергия к?зі.

10. Жа?сы еріткіш зат.

а) май; в) а?уыз (н?руыз); с) су.+ д) к?мірсу;

е) нуклеин ?ыш?ылдары.

4.О?улы? пен ж?не ?осымша а?паратпен ж?мыс.

АТФ (Аденозин?шфосфор?ыш?ылы) — энергитикалы? нуклеотид. Б?л – тірі жасушада?ы негізгі энергия заты. Оны? р?лі мен ?асиетін а?ырына дейін т?сіну ?шін АТФ молекуласыны? ??рылысын білу керек. Б?л – жал?ыз нуклеотид. Ол РН? тізбегіндегі нуклеотидтерге ??сас, ?йткені оны? ??рамында ?ант – рибоза болады. Азотты негізі – аденин. Негізгі айырмашылы?ы мынада: АТФ-да фосфор ?ыш?ылыны? бір ?алды?ыны? орнына рибоза?а бірінен со? бірі ?ш ?алды? ?осылады, сонды?тан «?шфосфат» атал?ан.

АТФ негізгі биологиялы? энергия жина?тау ?ызметін ат?ару?а фосфор ?алды?тарыны? арасында?ы химиялы? байланыс?а м?мкіндік жасайды. Ол молекуладан «?зілген» кезде энергия б?лінеді.Сонымен бірге б?лінген энергия тірілік ?дерістеріне - б?лшы?ет жиырылуына, зат синтездеу немесе ж?йке серпінділігіне пайдаланылады. Егер жасушада энергия (??нарлы заттарды? ыдырау ?дерісінде) пайда болса, онда АТФ-ты о?ай ?алпына келтіруді? ?айтымды ?дерісі ж?реді.

АТФ – а?заларды? б?кіл пайдалы энергиясы іс ж?зінде сол ар?ылы «?тетін» зат. Б?кіл тіршілік ?дерістері негізіне жататын химиялы? реакцияларды? жасушада ж?зеге асуына жылу, механикалы?, ?зге де еш?андай энергия т?рі пайдаланылмайды. АТФ-ны «жасушаларды? энергетикалы? нар?ы» деп жиі айтатыны сонды?тан болса керек. Заттар ыдырау ар?ылы энергиясын АТФ синтезіне береді.

О?улы? бойынша м?тінмен ж?мыс,т?ртіп алу.

Кластер ??растыру:

І топ №1 тапсырма. АТФ жасушаларды? энергетикалы? нар?ы.

ІІ топ №2 тапсырма. АТФ молекуласыны? биологиялы? р?лі.

ІІІ топ №3 тапсырма. АТФ молекуласыны? ??рылысы.

1. Бір бірімен амандасады, жа?сы тілектер арнайды ж?не жа?сы к??іл к?ймен ынтыма?тасты? орта ??рады.

2.Ал?ан таратпа материалдары ар?ылы б?лінеді.

3. Нуклеин ?ыш?ылдарын зерттеудегі деректер.

Нуклеин ?ыш?ылдары, ДН? ж?не РН?- ны? ??рылысы.

ДН? молекуласыны? екі еселенуі.

К?мірсулар – жасушаларда?ы негізгі энергия к?зі. Ол екі топ?а б?лінеді: Моносахаридтер. Полисахаридтер

?арапайым к?мірсулар. Ма?ыздылар: глюкоза, фруктоза, галактоза. ?анны? ??рамында 0,1 – 0,12% глюкоза болады. Екі моносахарид ?алды?тарынан т?ратын дисахаридтерге мальтоза, лактоза, сахароза жатады.

?сімдіктерде болатын сахароза глюкоза мен фруктоза ?алды?ынан т?рады.

К?птеген моносахарид ?алды?тарынан т?зілген к?рделі к?мірсулар. Крахмал, гликоген, целлюлоза сия?ты полисахаридтерді? мономері – глюкоза.

Липидтер – суда ерімейтін органикалы? заттар.

Н?руыз – жо?ары молекулалы полимерлік ?осылыс.

Гетерополимерлер – н?руыздарды? амин?ыш?ылдары бірдей емес н?руыздар.

Пептидтер – ??рамында?ы амин?ыш?ылдарыны? саны аз 10-?а дейін болатын ніруыздар.

Полипептидтер – ??рамында?ы амин?ыш?ылдар саны к?п ж?здеген, мы?да?ан н?руыздар.

Денатурация – ?андай да бір ?олайсыз жа?дайлар?а байланысты н?руыз молекуласыны? таби?и ??рылымыны? б?зылуы.

Ренатурация – ?олайлы жа?дай ту?ан кезде н?руыз молекуласы бастап?ы ?алпына келуге ?абілетті ??былыс.

Ферменттер – барлы? тірі а?заларда болатын ж?не биологиялы? катализатор ролін ат?аратын ерекше н?руыздар.

Нуклеин ?ыш?ылдары – жо?ар?ы молекулалы таби?и ??былыс.

Комплементарлы? – бір тізбектегі аденин мен екінші тізбектегі тимин екі сутектік байланыс ар?ылы, ал бір тізбектегі гуанин мен екінші тізбектегі цитозин ?ш сутектік байланыс ар?ылы жал?анып, бір – біріне с?кес келуі.

Транскрипция – комплиментарлы? принцип бойынша ДН? тізбектеріні? біреуіне с?йкес ситезделу процесі.

АТФ – ?мбебап энергия к?зі.

4.Тарауды ?орытындылау?а арнал?ан тест с?ра?тары.

АТФ молекуласы азотты негіз – адениннен, к?мірсу-рибозадан ж?не фосфор ?ыш?ылыны? ?ш молекуласынан (?алды?ынан) т?зіледі. АТФ-та?ы фосфор ?ыш?ылыны? молекулалары т?ра?сыз химиялы? байланыспен байланыс?ан. Т?ра?сыз макроэргиялы? байланыс энергия?а ?те бай. Осы байланыстар ?зілген кезде энергия б?лініп шы?ып, клетканы? тіршілік етуіне ж?не органикалы? заттар синтезіне ж?мсалады. Негізгі синтез митохондрияда ж?реді, б?л реакция ?айтымды:

АТФ + Н 2О = АДФ +Н3 РО4 + Q (1)

АДФ + Н 2О = АМФ +Н3 РО4 + Q (2)

Кластер ??растыру

АТФ тiрi а?заларды? ?мiр с?руiндегi энергияны? орталы?ы.

1.Энергияны? жиналуы.
2. Жинал?ан энергияны АТФ синтезiне пайдалану.

Стикерлеріне рефлексия жазуды ескерту.

Критерий бойынша ба?алау.

Та?ырып бойынша с?ра?тар тарату.

1.Аденозинтрифосфат ?ыш?ылы —

2. АТФ ?андай тіршілік процестерін ж?зеге асырады?

Стикерлеріне саба?ты? рефлексиясын жазып, жапсыру.

Топ басшыларыны? ба?алауы.

?осымша м?ліметтерден АТФ молекуласына слаид ж?не реферат дайындау.

?аламтордан АТФ молекуласы туралы м?ліметтер іздеп келу. Та?ырып бойынша слаид, реферат жазу.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Органикалы? заттар (АТФ ??рылысы мен жасушада?ы ма?ызы)»

Пән: Биология Пән мұғалімі: Сынып: 10 Сабақ: 10 Күні:
Сабақтың тақырыбы:	Органикалық заттар (АТФ құрылысы мен жасушадағы маңызы)
Сілтеме:	Биология 10 сыныпқа арналған оқулық, электронды оқулық, ғаламтордан алынған мәліметтер.
Жалпы мақсаты:	1. Оқушыларды АТФ молекуласының құрылысы,қасиеті және маңызымен таныстыру. 2. Дүниетанымын арттыра отырып,оқу материалдарын толық меңгеру қабілетін дамыту. 3. Ұйымшылдыққа тазалыққа тәрбиелеу.
Оқу нәтижелері:	Оқушылар білуге тиіс: - АТФ молекуласының құрылысын, қасиетін, жасушадағы маңызын; - АТФ молекуласының жасушада атқаратын қызметтерін.
Дереккөздер:	Мұғалімге арналған нұсқаулық. Биология. Жалпы білім беретін мектептің 10 сыныбына арналған оқулық Т.Қасымбаева,К.Мұхамбетжанов.Алматы «Мектеп», 2010 Жалпы биология.Әдістемелік нұсқау. Т.Қасымбаева, А.Қисымова. Алматы «Мектеп», 2006 Биология жұмыс дәптері. Биология оқыту әдістемесі.
Сабақтың кезеңдері	Мұғалімнің іс-әрекеті	Оқушылардың іс-әрекеті	Уақыты
Білу. Түсіну. Қолдану. Талдау.	1.Сынып ішін ұйымдастыру. Сыныпта психологиялық ахуал туғызу. Бір біріне жақсы тілек арнау. 2.Топқа бөлу( геометриялық фигуралар арқылы) Сабақ ұстаным: Адамнан ғылым - айла асырмаған, Құпиясын құлыптап жасырмаған. Кел, бәріміз ғылымның тілін зерттеп, Бір жұмбағын ашайық ашылмаған! 3. Өткен тақырып бойынша сұрақтарды талдау. 1. Басқасын қарағанда қандай органикалық емес қосылыстар ең көп мөлшерде жасушада жинлатындығын көрсетіңіз. а) калий; в) натрий; с) кальций; д) су;+ е) магний. 2. Жасуша құрамында су қандай мөлшерде болатынын көрсетіңіз. а) 80%.+ в) 20%. с) 1%. д) болмайды. е) 5%. 3. Жасуша құрамының ішінде органикалық емес заттардың мөлшері: а) 80%. в) 20%. с) 1%.+ д) жоқ. е) 5%. 4. Жасушаның бейорганикалық қосылысына жатады: а) нуклеин қышқылдары; в) көмірсулар; с) ақуыздар; д) минералды тұздар;+ е) майлар. 5. Бейорганикалық заттарға жатады: а) май; в) ақуыз (нәруыз); с) су.+ д) көмірсу; е) нуклеин қышқылдары. 6. Сүйекке беріктік қасиет беретін элемент: а) көмірсу; в) кальций;+ с) калий; д) магний; е) натрий. 7. Ас тұзы қандай химиялық элементке жатады: а) органикалық; в) бейорганикалық; + с) ешқайсысына жатпады. д) екеуіне де жатады. е) суға жатады. 8. Цитоплазманың негізгі заты - .... а) май; в) су; + с) көмірсу;д) тұздар; е) нәруыз. 9. Судың жасушадағы қасиеті. а) химиялық реакциялар жылдамдығын арттырады;+ в) жасушаның қалыпты физиологиялық күйін қамтамасыз етеді; с) майларды қаттанған кезде қан тоқтатады; д) энергияның негізгі биологиялық жинақтаушысы; е) Жасушалардың негізгі энергия көзі. 10. Жақсы еріткіш зат. а) май; в) ақуыз (нәруыз); с) су.+ д) көмірсу; е) нуклеин қышқылдары. 4.Оқулық пен және қосымша ақпаратпен жұмыс. АТФ (Аденозинүшфосфорқышқылы) — энергитикалық нуклеотид. Бұл – тірі жасушадағы негізгі энергия заты. Оның рөлі мен қасиетін ақырына дейін түсіну үшін АТФ молекуласының құрылысын білу керек. Бұл – жалғыз нуклеотид. Ол РНҚ тізбегіндегі нуклеотидтерге ұқсас, өйткені оның құрамында қант – рибоза болады. Азотты негізі – аденин. Негізгі айырмашылығы мынада: АТФ-да фосфор қышқылының бір қалдығының орнына рибозаға бірінен соң бірі үш қалдық қосылады, сондықтан «үшфосфат» аталған. АТФ негізгі биологиялық энергия жинақтау қызметін атқаруға фосфор қалдықтарының арасындағы химиялық байланысқа мүмкіндік жасайды. Ол молекуладан «үзілген» кезде энергия бөлінеді.Сонымен бірге бөлінген энергия тірілік үдерістеріне - бұлшықет жиырылуына , зат синтездеу немесе жүйке серпінділігіне пайдаланылады. Егер жасушада энергия (құнарлы заттардың ыдырау үдерісінде) пайда болса, онда АТФ-ты оңай қалпына келтірудің қайтымды үдерісі жүреді. АТФ – ағзалардың бүкіл пайдалы энергиясы іс жүзінде сол арқылы «өтетін» зат. Бүкіл тіршілік үдерістері негізіне жататын химиялық реакциялардың жасушада жүзеге асуына жылу, механикалық, өзге де ешқандай энергия түрі пайдаланылмайды. АТФ-ны «жасушалардың энергетикалық нарқы» деп жиі айтатыны сондықтан болса керек. Заттар ыдырау арқылы энергиясын АТФ синтезіне береді. Оқулық бойынша мәтінмен жұмыс,түртіп алу. Кластер құрастыру: І топ №1 тапсырма. АТФ жасушалардың энергетикалық нарқы. ІІ топ №2 тапсырма. АТФ молекуласының биологиялық рөлі. ІІІ топ №3 тапсырма. АТФ молекуласының құрылысы.	1. Бір бірімен амандасады, жақсы тілектер арнайды және жақсы көңіл күймен ынтымақтастық орта құрады. 2.Алған таратпа материалдары арқылы бөлінеді. 3. Нуклеин қышқылдарын зерттеудегі деректер. Нуклеин қышқылдары, ДНҚ және РНҚ- ның құрылысы. ДНҚ молекуласының екі еселенуі. Көмірсулар – жасушалардағы негізгі энергия көзі. Ол екі топқа бөлінеді: Моносахаридтер. Полисахаридтер Қарапайым көмірсулар. Маңыздылар: глюкоза, фруктоза, галактоза. Қанның құрамында 0,1 – 0,12% глюкоза болады. Екі моносахарид қалдықтарынан тұратын дисахаридтерге мальтоза, лактоза, сахароза жатады. Өсімдіктерде болатын сахароза глюкоза мен фруктоза қалдығынан тұрады. Көптеген моносахарид қалдықтарынан түзілген күрделі көмірсулар. Крахмал, гликоген, целлюлоза сияқты полисахаридтердің мономері – глюкоза. Липидтер – суда ерімейтін органикалық заттар. Нәруыз – жоғары молекулалы полимерлік қосылыс. Гетерополимерлер – нәруыздардың аминқышқылдары бірдей емес нәруыздар. Пептидтер – құрамындағы аминқышқылдарының саны аз 10-ға дейін болатын ніруыздар. Полипептидтер – құрамындағы аминқышқылдар саны көп жүздеген, мыңдаған нәруыздар. Денатурация – қандай да бір қолайсыз жағдайларға байланысты нәруыз молекуласының табиғи құрылымының бұзылуы. Ренатурация – қолайлы жағдай туған кезде нәруыз молекуласы бастапқы қалпына келуге қабілетті құбылыс. Ферменттер – барлық тірі ағзаларда болатын және биологиялық катализатор ролін атқаратын ерекше нәруыздар. Нуклеин қышқылдары – жоғарғы молекулалы табиғи құбылыс. Комплементарлық – бір тізбектегі аденин мен екінші тізбектегі тимин екі сутектік байланыс арқылы, ал бір тізбектегі гуанин мен екінші тізбектегі цитозин үш сутектік байланыс арқылы жалғанып, бір – біріне сәкес келуі. Транскрипция – комплиментарлық принцип бойынша ДНҚ тізбектерінің біреуіне сәйкес ситезделу процесі. АТФ – әмбебап энергия көзі. 4.Тарауды қорытындылауға арналған тест сұрақтары. АТФ молекуласы азотты негіз – адениннен, көмірсу-рибозадан және фосфор қышқылының үш молекуласынан (қалдығынан) түзіледі. АТФ-тағы фосфор қышқылының молекулалары тұрақсыз химиялық байланыспен байланысқан. Тұрақсыз макроэргиялық байланыс энергияға өте бай. Осы байланыстар үзілген кезде энергия бөлініп шығып, клетканың тіршілік етуіне және органикалық заттар синтезіне жұмсалады. Негізгі синтез митохондрияда жүреді, бұл реакция қайтымды: АТФ + Н₂О = АДФ +Н₃ РО₄ + Q (1) АДФ + Н₂О = АМФ +Н₃ РО₄ + Q (2) Кластер құрастыру	1мин 1мин 5 мин 10 мин 10 мин 10 мин
Жинақтау. Бағалау	АТФ тiрi ағзалардың өмiр сүруiндегi энергияның орталығы. 1.Энергияның жиналуы. 2. Жиналған энергияны АТФ синтезiне пайдалану. Стикерлеріне рефлексия жазуды ескерту. Критерий бойынша бағалау.	Тақырып бойынша сұрақтар тарату. 1.Аденозинтрифосфат қышқылы — 2. АТФ қандай тіршілік процестерін жүзеге асырады? Стикерлеріне сабақтың рефлексиясын жазып, жапсыру. Топ басшыларының бағалауы.	5 мин 2мин
Үй жұмысы	Қосымша мәліметтерден АТФ молекуласына слаид және реферат дайындау.	Ғаламтордан АТФ молекуласы туралы мәліметтер іздеп келу. Тақырып бойынша слаид, реферат жазу.	1мин