Негізгі халы? шаруашылы? да?ылдары-бидай мен картопты? пайда болу тарихы

Саба?ты? та?ырыбы: Негізгі халы? шаруашылы? да?ылдары-бидай мен картопты? пайда болу тарихы
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: Негізгі халы? шаруашылы? да?ылдары-бидай мен картопты? пайда болу тарихы, ??рамында?ы заттар ж?не ма?ызы туралы т?сінік беру
Дамытушылы?: Бидайды?, картопты? ?аза?станда ж?не ?зімізді? айма?та егілетін іріктемелерін білу
Т?рбиелілік: Нанды ?адірлеу керектігін ??ындыру
Саба?ты? ?дісі: баяндау, с?ра?-жауап
Пайдаланылатын к?рнекіліктер: Бидайды? ж?не картопты? суреттері, тірек-сызбалар, интерактивті та?та
Пайдаланылатын ?дебиеттер: Биология, ?ызы?ты ботаника, Биологияны о?ыту ?дістемесі
І. ?йымдастыру
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру

1. ?йге берілген кестені тексеру
Асты? т??ымдас ?сімдіктер
Азы?ты? ?сімдіктер Малазы?ты? ?сімдіктер ??рылыс материалдары, ?а?аз ?ндіру шикізаты болатын ?сімдіктер Сыпыр?ыш дайындау?а ?ажетті ?сімдік Зиянды ?сімдік


2. Де?гейлік тапсырмалар
І 10 10 10
ІІ 20 20 20
ІІІ 30 30 30
І-1: Асты? т??ымдастар ?андай клас?а жатады?
І-2: Асты? т??ымдастарды? тамыр ж?йесі ?андай?
І-3: ?аза?станда асты? т??ымдастарды? ?анша т?рі ?седі?

ІІ-1: Та?ам ретінде пайдаланылатын асты? т??ымдастарды ата?
ІІ-2: С?ректі асты? т??ымдастарды ата ж?не олар ?айда ?олданылады?
ІІ-3: ?арабас, бидайы?, ат?она?, бетеге, тар?а?, арпабас т.б. асты? т??ымдастарды? ма?ызы неде?
ІІІ-1: Асты? т??ымдастарды? саба?ыны? ??рылысын т?сіндір?
ІІІ-2: Асты? т??ымдастарды? жапыра?ы ?алай орналас?ан?
ІІІ-3: Асты? т??ымдастарды? г?ліні? ??рылысын т?сіндір?

ІІІ. Жа?а саба? т?сіндіру
Бидай ертеден келе жат?ан м?дени ?сімдіктерді? бірі. Археологиялы? ??жаттар?а ?ара?анда бізді? заманымыздан Y-YI мы? жылдарда Ашхабад, Ереван, Еуропаны? о?т?стік б?лігінен ?азбадан бидай д?ні табыл?ан. Бидай 10 мы? жылдам астам уа?ыттан бері ?сіріліп келеді.
Бидай д?ні-аса ??нарлы да ?уатты азы?, оны? ??рамында адам а?засы ?шін ?ажетті а?уыздар мен к?мірсулар, В, РР ж?не Е д?румендері, минералды т?здар ж?не бас?а да ?ажетті заттар болады. 100 г бидай нанында 9 г а?уыз, 0,5 г май, 1 г ?ант, 40 г крахмал бар. Бидай д?нінен ?р т?рлі ?н, жарма, кеспе, крахмал, спирт, т.б. дайындайды. Саба?ы мал т?сенішіне пайдаланылады.
Бидайды? пайдалануы:
1. Та?амды? ?нім
2. Мал азы?ы мен ??с жемі
3. Д?румендер
4. Крахмал, спирт, май алынатын шикізаттар
5. Бидай сабаны ?а?аз, ?атырма ?а?аз, ора?ыш материал, мал ?орасына т?сеніш заттар алынатын шикізат
?аза?станны? к?птеген жерінде ж?мса? ж?не ?атты бидайды? к?здік пен жазды? іріктемелері ?сіріледі. Жазды? бидайды? т??ымы 12-140 жылыда ?аулап ?седі. Оны ерте к?ктемде себеді. Асты? бір жазда пісіп, т?сім береді. Жазды? бидай т?птену ж?не саба?тану кезе?інде суды к?п тілейді, ?рі топыра? тал?айды. ?ара, ?ызыл ?о?ыр, ??нарлы сазда? топыра?та жа?сы ?седі. К?здік бидайды к?зде себеді. Ол сепкеннен кейін біраз уа?ыт ?ткен со? кешікпей к?ктеп шы?ады. К?бінде 2-3 жапыра? пайда бол?ан кезде бидай т?птене бастайды, содан со? ?ар астында ?алдырылады. К?ктемде ?айтадан ?се бастайды да, жанама ?ркендер шы?ып, тамырларыны? саны артады, с?йтіп ?сімдікті? саба?тары тез ?сіп, жазды? со?ында мол т?сім береді. Ж?мса? бидай климат жа?дайы ?ата? аума?тарда, ?аза?станны? Орталы?, Шы?ыс аудандарында ?седі. ?атты бидай топыра? тал?айды ж?не жылу с?йеді. Сонды?тан ?аза?станны? О?т?стік облыстарында егіледі. Бидайдан мол т?сім алу ?шін ?сімдік тіршілігіні? барлы? жа?тарына бір мезгілде ы?пал ететін агротехникалы? шараларды? т?тас жиынты?ын ?олдану ?ажет. Жерді тере? айдау, ауыспалы егісті мезгілінде д?рыс жасау. Сондай-а? топыра?ты жа?сы ??деп, сапалы іріктеме т??ымды себу, т??ымды дер кезінде себу ж?не т??ым себу м?лшерін д?рыстап алу, ?ар то?тату, егісті к?ктемде тырмалау, ?атар аралы?тарын ?опсыту, органикалы?, минералды ты?айт?ыштарды ?ажетті м?лшерде енгізу, арамш?птерді жою, т.б. шараларды ?олдану мол т?сім алуды? кепілі болып саналады.
?аза?станда бидайды? 6 т?рі ?сіріледі: еділдік, польшалы?, к?желік, ж?мса?, ?атты, к?бе? бидайлар.
Картоп-аса ма?ызды азы?-т?ліктік ж?не техникалы? ?сімдіктерді? бірі. Картопты? шы??ан жері-О?т?стік Американы? таулы ?лкелері. Еуропа?а 1553 жылы испанды?тар ?келген. Ресейге картоп Еуропадан I Петр уа?ытында ?келінді. ?лы Отан со?ысы кезінде картоп миллионда?ан адамдарды? негізгі та?амды? азы?ы ретінде пайдаланылды. Картопты? ??рамында негізінен су мен ??р?а? заттар болады. ??р?а? заттарда к?мірсу, а?уыз, май, д?румендер, органикалы? ?ыш?ылдар, минералдар са?талады. Фотосинтез ?рекетіні? н?тижесіндепайда болатын ?анттан крахмал т?зіледі. Картоптан спирт, крахмал, сірне алынады.Картоп т?йнектері мал?а азы?. Картопты к?ктемде отыр?ызады. Картоп 8-100 жылылы?та ?неді. Жа?адан шы?арыл?ан картоп іріктемелеріні? саны 100-ден асады. Биологиялы? ерекшеліктерін, экологиялы? жа?дайларын ескеріп іріктемелерін та?дап ала білсе аса ?німді болады.
IY. Саба?ты бекіту с?ра?тары:
1. Бидай ?ай уа?ыттан бері ?сіріліп келеді?
2. Бидайдан ?андай азы?-т?лік алынады?
3. Бидайды? ??рамында ?андай заттар бар?
4. Бидайдан мол т?сім алу ?шін не істеу ?ажет?
5. Картопты ?сіру тарихынан не білесі?дер?
6. Картопты? халы? шаруашылы?ында?ы ма?ызы ?андай?
Y. ?йге тапсырма:
1. Негізгі халы? шаруашылы? да?ылдары-бидай мен картопты? пайда болу тарихы
2. Нанды ?адірлеу туралы халы? арасында к?п тарал?ан ма?ал-м?телдер жинастыру