Конспект урока "Тер?к-х?р?к?т системасы".

Д?рес темасы: Тер?к-х?р?к?т системасы.

Максат.   1.Органик д?нья эволюциясенд? тер?к-х?р?к?т  системасы ?зг?решл?рене? с?б?пл?рен ачыклау.

2. Хайваннарны? кайсыларында тышкы ??м эчке скелет очравын билгел??.

3.Укучыларда м?ст?кыйль эшли бел? с?л?тен барлыкка китер?не д?вам ит?.

4.Конкрет мисалларда скелетны? функциял?рен ??м хайваннар д?ньясыны? т?рлелеген саклауда ролен  к?рс?т?.

Д?ресне? тибы: катнаш

Методлар: С?йл??, ??г?м?, эзл?н?,м?ст?кыйль эш

Д?ресне ?и?азлау: т?ркемн?рд? эшл?? ?чен биремн?р, хайваннарны? скелеты модельл?ре, р?семн?р, юеш препаратлар “Прудовик”, “Аскарида”,презентация ?чен слайдлар.

Д?рест? т?б?нд?ге н?ти??л?рг? иреш? планлаштырыла:

Укучылар белерг? тиеш

• к?з?н?к тышчасы-хайваннарда барлыкка килг?н беренче тер?к структура
• эволюция барышында тер?к-х?р?к?т системасыны? катлаулануы
• тышкы скелетны? г??д?г? тер?к булуын, шул ук вакытта тышкы скелетны? ?итешсезлекл?рен
• эчке скелетны? ?стенлекл?рен
• эволюциябарышында скелетны? катлаулана баруын

Д?рес барышы

I Оештыру ?леше(1 мин.) Укучыларга д?ресне? темасын ?йт?, д?рест?ге эш т?ртибе бел?н таныштыру.

II   Алган белемн?рне актуальл?штер?.

II. Я?а белемн?р формалаштыру.

1/Кереш с?з.  Без тер?к, тере организмнарны? тер?к системасы диг?нд? к?з алдына ниндидер умырткалы хайваннарны?- балыкны?, баканы?, еланны?, кошны?, кешене? скелеты килеп баса. Л?кин бу бик ?к д?рес т?гел : скелет ясалгылары умырткалыларда гына т?гел, б?лки бик к?п умырткасызларда да бар. М?с?л?н, микроскопик и? гади т?зелешлел?р—радиоляриял?рд? кремнезем эн?л?рд?н торган шактый гына катлаулы т?зелешле скелет бар. Ул аларга тир?н суларда й?з?рг?, дошманнарыннан сакланырга м?мкинлек бир?. Башка и? гади т?зелешлел?рд? д? скелет бар: бу- кабырчыклы амебалар ??м фораминифералар. Аларны? скелеты ?к?м-т?к?мне х?терл?т? ??м ерткычлар ????менн?н саклый. Хайваннарда барлыкка килг?н беренче тер?к структурасы- к?з?н?к тышчасы. Ул организмны тир?лект?н аерып торган,а?а камчы ??м керфекчекл?р ярд?менд? х?р?к?т ит?рг? м?мкинлек бирг?н (слайд2)

Эволюция процессында хайваннар я?адан-я?а территориял?р, азык т?ре ?зл?штерг?нн?р, ?зг?реп торучы тереклек шартларына ?айлашканнар. Эволюция хайваннарны? кыяф?тен  д? эзлекле р?вешт? ?зг?ртк?н. Ис?н калу ?чен азыкны активрак эзлзрг?, яхшырак яшеренерг? яки дошманнардан сакланырга, тиз к?ченерг? кир?к булган.

Организм бел?н ?зг?реп, тер?к-х?р?к?т системасы барлык бу эволюцион ?зг?решл?рне т?эмин ит?рг? тиеш булган.

К?пк?з?н?кле хайваннарда тер?к структуралары ??м х?р?к?т ?айланмалары к?п т?рле.

Слайд 3. Яссы, йомры ??м бо?ралы суалчаннарда тышкы сузылучан япма тер?к скелет функциясен ?ти.

Слайд4. Скелетны? функциял?ре.( Т?н формасын саклый, мускулларны? берег? урыны, эчке органнарны саклалый,мускуллар кыскарганда х?р?к?тне т?эмин ит?)

Слайд5. Скелетны? типлары:(р?семд? фораминифера,кысла,моллюск кабырчыгы, балык скелеты,суалчанны?  т?н куышлыгы) гидростатик- йомшак т?нлел?р( моллюск,суалчаннар), экзоскелет(тышкы)-буынтыкаяклылар,эндоскелет(эчке)-хордалылар

(Укучылар д?фт?рд? таблица ясыйлар)

Слайд6. Т?рле т?р хайваннарны? скелетларын чагыштыру:Тышкы  скелет х?р?к?т тизлеген арттыра, х?р?к?тне? я?а ысулларын, м?с?л?н сикер?, очу, ?зл?штерерг? ярд?м итк?н. Тышкы скелетны? ?итешсезлекл?ре: ул хайван бел?н берг? ?сми,кабык салу вакытында скелетсыз калган хайван б?тенл?й к?чсез кала, тышкы скелет шулай ук т?н зурлыгын чикли.

Эчке скелетны? мондый ?итешсезлекл?ре юк, ул хайван бел?н берг? ?с?,аерым мускулларга специальл?шерг? м?мкинлек бир?,х?р?к?т ит?не? рекордлы тизлеген? ирешерг? м?мкинлек бир?.

Слайд7.Эчке скелетны? ?лешл?ре: (р?семд? имез?че хайван скелеты, баш скелеты, очлыклар скелеты) к?ч?р скелет,баш скелеты, очлыклар скелеты.

Скелет барлыкка кил?:с?якл?р, кимерч?к, се?ерл?рд?н

С?якл?р тоташа:х?р?к?тсез,ярымх?р?к?тчел, х?р?к?тчел

Физкультминутка.

Сыйныфны 6 т?ркемг? б?леп ??р т?ркемг? биремн?р тарату.(укучылар бирем бел?н6-8 минут эшлил?р)

Т?ркемн?рд? эшл?? ?чен биремн?р

1 нче т?ркемг? бирем: Медуза, нереида, кысла,буа ?к?м-т?к?мн?рене? юеш препаратларын карагыз.

1)Т?н япмасы н?рс?д?н тора ик?нлеген билгел?гез. Бу хайваннарны? тер?к-х?р?к?т системасы ролен н?рс? ?ти?

2)Буынтыкаяклыларны? тышкы скелетлары барлыкка кил? аларга нинди ?стенлекл?р бир??

3)Тышкы скелетны? файдалы якларын гына т?гел, ?итешсезлекл?рен д? ?йтегез.

2 нче т?ркемг? бирем: Балык скелетын карагыз.

1)Эчке скелетны? ?стенлекл?рен ?йтегез.

2)Балык скелеты нинди ?лешл?рд?н тора?

3)Балыкларны? х?р?к?тен нинди органнар т?эмин ит??

3 нче т?ркемг? бирем: Бака скелетын карагыз.

1)?ир-су хайваннары скелетыны? катлаулануын к?рс?тегез, бу н?рс? бел?н б?йле?

2)Баканы? очлыклар скелетын керагыз ??м аларны? т?зелеше башкара торган функциял?рг? б?йлелекне к?рс?тегез.

3)Умырткалыкта муен ?леше барлыкка кил?не? роле н?рс?д??

4 нче т?ркемг? бирем: К?лт? скелетын карагыз.

1)С?йр?л?чел?р скелеты нинди б?лекл?рд?н тора?

2)К?кр?к читлеге нинди роль уйный? Кабыргаларны? роле?

3)Еланны? кабыргалар очы ирекле булу нинди  роль уйный?

5 нче т?ркемг? бирем: Кош скелетын карагыз.

1)Кош умырткалыгы нинди б?лекл?рд?н тора?

2)Кошны? к?кр?к читлеге т?зелеше башка умырткалыларны? к?кр?к читлеге  т?зелешенн?н н?рс? бел?н аерыла?

3)Кошларны? с?якл?ре очуга ничек ?айлашкан?

6 нче т?ркемг? бирем: Имез?че хайван скелетын карагыз.

1)Имез?чел?рне? очлыклары нинди ?лешл?рд?н тора?

2)Югарыгы ??м т?б?нге очлыклар поясыны? роле н?рс?д??

3)Имез?чел?рне? баш скелеты нинди ?лешл?рд?н тора?

4)К?кр?к читлегене? роле?

(??р т?ркем биремн?рне д?фт?рг? язмача ?ти, биремн?рне ?т?г?ч ??р т?ркемн?н бер укучы ?ыелган информация буенча чыгыш ясый, 10-12 мин.)

 Рефлексия

Биологик м?сь?л?л?р чиш?:

1нче бирем. Балыклар башын бора алмый. Бака ??м тритоннар башын борамы? ?авабыгызны а?латыгыз.

2 нче бирем. Т?рле имез?чел?рд? муен озынлыгы т?рле, этт? ул кыска, жирафта озын.Андый аерымлыклар н?рс? бел?н б?йле?

Сорауларга ?авап бирегез:

• Тер?к –х?р?к?т системасыны? ???мияте н?рс?д??
• Тер?к-х?р?к?т системасын нинди органнар барлыкка китер??
• Хайваннарны? тер?к-х?р?к?т системасы эволюциясе нинди юн?лешт? барган?

?й эше П.37, с?злек бел?н эш (198 бит)