Пәні: биология. 7 сынып. 30.11.2012ж
Сабақтың тақырыбы: Қосжарнақтылар класы
Көкнәр, алабота тұқымдастары.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Табиғаттың сырларын аша отырып, қосжарнақтылар класы көкнәр
және алабота тұқымдастары туралы түсінік беру.
Дамытушылық: Даражарнақты және қосжарнақты класының ерекшеліктері
туралы білімдерін толықтыра отырып, шығармашылық
қабілетін тіл байлығын дамыту.
Тәрбиелілік: Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызын айтып,
байлығын молайтуға ынта - жігерін қалыптастыру, табиғи сезімтал-
дыққа - әсемдікті сезіне білуге тәрбиелеу
Сабақтың түрі: Сайыс, ізденіс сабақ
Сабақтың әдісі: Баяндау, миға шабуыл, сұрақ-жауап, топпен жұмыс, сайыс сабақ,
өзіндік жұмыс, тест жұмысы.
Сабақтың жоспары
1.Ұйымдастыру
2.Үй тапсырмасын сұрау:
1.Топпен таныстыру. Топ басшылар сайысы.
1- топ – «Бидай». 2- топ – «Раушан». 3- топ – «Қызғалдақ».
Топ басшылары топтың атауын таныстырады, гүлдің атын атап, формуласын жазып,
талдау жасап қорғайды.
2. «Миға шабуыл» сұрақтары
1. Жоғары сатыдағы өсімдіктер неше топқа бөлінеді ?
Жауабы: 2-топқа бөлінеді. Ашық тұқымды және жабық тұқымды өсімдіктер.
2. Жабық тұқымды өсімдіктер деген не ?
Жауабы: Гүлді өсімдіктердің тұқымы жемістің ішінде жетіледі. Бұл бөлімнің жабық
тұқымды өсімдіктер деп аталуы сондықтан.
3. Жабық тұқымды өсімдіктерді неге гүлді өсімдіктер деп атайды ?
Жауабы: Көбею мүшесі гүл.
4. Жабық тұқымдасына өсімдіктердің қасиетін атаңдар.
Жауабы: Жабық тұқымдасына өсімдіктер кең таралған, өміршең келеді, көбею мүшесі гүл.
5. Жабық тұқымдасына өсімдіктер қандай түрде кездеседі ?
Жауабы: Өте биік, өте аласа және ағаш, бұта, шөптекті
6. Гүлді өсімдіктер қанша класқа жіктеледі ?
Жауабы: 2 класқа: қосжарнақтылар және дара жарнақтылар.
7. Диаграмма дегеніміз не ?
Жауабы: Гүл бөлімдерінің жазықтықтағы көлденең қимасын шартты түрде бейнелеп,
сызбанұсқасын сызу.
8. Гүл диаграммасынның белгілері қандай ?
Жауабы: 1. Жасыл нүкте - өсімдіктің сабағы
2. Жасыл қырлы жақша – гүл тостағаншалары.
3. Қызғылт жай жақшалар – гүл күлтесі
4. Төрт – төрттен бейнеленген нүктелі топтамалар – аталықтар.
5. Бесжұлдыз тәрізді, ортасында көп нүктесі бар белгі – гүл аналығы.
9. Гүл формуласы дегеніміз не ?
Жауабы: Гүл формуласы дегеніміз гүл құрылысындағы, гүл бөлімдерінің атын бас
әріпімен белгілеу.
10. Гүл формуласының белгілері қандай, халықаралық атауы қандай тілде белгіленеді ?
Жауабы: Қазақша және халықаралық атауы латынша бас әріпімен белгіленеді.
Т – тостағаншасы К «галух»
К – күлтесі С «горолла»
А – аталық А «андроцей»
Ж – аналық Ģ «гинецей»
Р – жай гүлсерік
♂ - аталық гүл (марс белгісі)
♀ - аналық гүл (шолпан белгісі)
♂ - Қосжынысты гүл
* - Дұрыс гүл
↑ - Бұрыс гүл
( ) - Біріккен гүл
∞ - шексіз белгі
3. «Кім көп біледі ? ». Гүл формуласын жазып, талдау жасаудан жарысады.
4. Жаңа сабақты түсіндіру
Біз бүгін қосжарнақтылар класына және көкнәр, алабота тұқымдастарының тіршілігі,
құрылысы, гүл формуласымен танысамыз.
Қосжарнақтылар класына жататын өсімдіктер – жабық тұқымдылар бөлімінің кең таралған
түрі.
Гүлді өсімдік түрінің 75%-ы қосжарнақтылар болып есептеледі. Жабық тұқымды өсімдік-
тердің қосжарнақтылар класына шамамен 325 тұқымдас, 10 мыңға жуық туыс топтастырыл-
ған. Қосжарнақтылар класында өсімдіктердің 177 мың түрі бар.
Көкнәр тұқымдастар. Бұлар шөптекті, бұта немесе кішкене ағаш түрінде өсетін,
біржылдық немесе көпжылдық өсімдіктер.
Ғаламшарда 700-ге жуық түрлері бар. Қазақстанда көкнәр тұқымдастардың 44 түрі өседі.
Тозаңдануы: бунақденелілер, жел арқылы, өздігінен.
Көкнәрлар тұқымдасындағы апиын көкнәрдің гүл формуласы:
Латынша: *♂К2 С 2+2 А ∞ Ģ∞
Қазақша: *♂Т2 К 2+2 А∞ Ж∞
Алабота тұқымдастар. Бұлар- басым көпшілігі арамшөп ретінде белгілі біржылдық және көпжылдық шөптекті өсімдіктер. 1 500-ге жуық түрлері бар.
Ақ алабота - өте кең таралған алабота тұқымдас біржылдық арамшөп.
Ақ алабота жаз бойы гүлдейді.
Ақ алабота: Т4 А4 Ж1
Қызылша – алабота тұқымдастарға жататын бір, екі, көпжылдық шөптекті өсімдіктер туысы. Қызылша туысының 6-түрі бар.
Бақша шпинаты – алабота тұқымдастарға жататын екі үйлі өсімдік.
Аталық гүлінің формуласы: К4 А4 Ж0
Аналық гүлінің формуласы: К0 А0 Ж(1)
5. Венн диаграммасы бойынша салыстыру.
Даражарнақты және қосжарнақты класының ұқсастығы мен ерекшеліктерін жазу.
Даражарнақтылар Ұқсастығы Қосжарнақтылар
класы класы
6. « Кім тапқыр?» Топ бір –біріне өсімдік атауына жұмбақ жасырып жарысады.
1.Жезге ұқсас сабағы,
Дәні халық тамағы. (Бидай)
2.Көктемде ақ гүлге оранады,
Күзде гүлге доп болып оралады. (Алма).
3. Түскенде салқын күз,
Жинадық алтын тіс. ( Жүгері)
4.Шелпек, тоқаш
Таба нан
Анасы бір- бәрінің
Туа шашы ағарған
Оның аты ... (бидай)
5. Қар астында қыстайды,
Ақпен бүркіп тыстайды. (Бәйшешек)
6. Таң қаласың өзіне
Теңіз де емес, көл де емес,
Тамып жатқан кезінде,
Теңізінен кем емес. (Бидай)
7.Тіршіліктің қуатын,
Өз бойына жинайтын.
Жинай –жинай азықты
Адамзатқа сыйлайтын. Ол не ? (Өсімдік)
7. Сатылай кешенді талдау. Оқушылар өздігінен жұмыс істеуімен, өз білімін өзі бағалап,
тексере білуге үйрету мақсатында түсінік береді.
3-топқа әртүрлі тапсырма беріледі. Топ берілген тапсырманы қорғайды.
1- топ – «Бидай». Көкнәр тұқымдасы
Көкнәр тұқымдасы. 1.Дүние тармағы:
![]()
![]()
2 .Бөлімі:
3.Класы:
4.Тұқымдасы:
5.Түрлері:
6.Кездесуі:
7.Саны:
8.Құрылысы:
9.Гүл формуласы:
10.Көбеюі:
11.қоректенуі:
12.Тыныс алуы:
13.Пайдасы:
14. зияны
15.Қорытындылау.
2- топ – «Раушан». Алабота тұқымдасы.
3- топ – «Қызғалдақ». Алабота тұқымдасының туысы Қызылша, Шпинат, Бұйырғын,
Итсигек
Интерактивті тақтамен жұмыс. 3-топқа 3-түрлі тапсырма беріледі.
Сызбанұсқамен жұмыс, суретке сипаттама беріледі.
9. «Ізден, ойлан, тап ». Оқушылардың алған білімдерін жан-жақты тексеру мақсатында
3-топқа әртүрлі тапсырма беріледі. Берілген тапсырмаға сипаттама береді.
1. «Биологиялық диктант».
2. Кесте толтыру.
3. Қай тұжырым дұрыс екенін белгілеп, сипаттама береді.
1. Сызбанұсқа толтыру
2. Суретке тән белгіні табу
3. Сәйкес сандарды торкоздерге жазу.
10. Жаңа сабақты қорытындылау. Тест тапсырмасын белгілеп, қорытындылаймыз.
11. Үйге тапсырма: Қосжарнақтылар класы. Көкнәр, алабота тұқымдастары.
12. Бағалау. Үй тапсырмасын, жаңа сабақтың тапсырмаларын орындауда белсенділік
көрсеткен оқушыларды бағалау
Ой сергіту. Кім тапқыр?» 1- топ – «Бидай». Жезге ұқсас сабағы,
Дәні халық тамағы. (Бидай)
2- топ – Гүл патшасы «Раушан». Көктемде ақ гүлге оранады,
Күзде гүлге доп болып оралады. (Алма).
3- топ – «Қызғалдақ». Түскенде салқын күз,
Жинадық алтын тіс. ( Жүгері)
Шелпек, тоқаш
Таба нан
Анасы бір- бәрінің
Туа шашы ағарған
Оның аты ... (бидай)
Қар астында қыстайды,
Ақпен бүркіп тыстайды. (Бәйшешек)
Таң қаласың өзіне
Теңіз де емес, көл де емес,
Тамып жатқан кезінде,
Теңізінен кем емес. (Бидай)
Тіршіліктің қуатын,
Өз бойына жинайтын.
Жинай –жинай азықты
Адамзатқа сыйлайтын. Ол не ? (Өсімдік)
Сергіту бөлімі. Үш топ бір-біріне сұрақтар қояды.
« сен білесің бе ?»
1. Ұйықтататын көкнәр (апиын көкнәрі) дәрі ретінде пайдаланылады.
«Сөзжұмбақ» шешу
Топ басшылары кезекпен 3-сұрақ алады, әрбір сұраққа ойлану 2минут уақыт беріледі.
1- топ – «Бидай». Көкнәр тұқымдасы
2- топ – «Раушан». Алабота тұқымдасы.
3- топ – «Қызғалдақ». Алабота тұқымдасының туысы Қызылша, Шпинат, Бұйырғын,
Итсигек
«Миға шабуыл» сұрақтары
1. Жоғары сатыдағы өсімдіктер неше топқа бөлінеді ?
Жауабы: 2-топқа бөлінеді. Ашық тұқымды және жабық тұқымды өсімдіктер.
2. Жабық тұқымды өсімдіктер деген не ?
Жауабы: Гүлді өсімдіктердің тұқымы жемістің ішінде жетіледі. Бұл бөлімнің
жабық тұқымды өсімдіктер деп аталуы сондықтан.
3. Жабық тұқымды өсімдіктерді неге гүлді өсімдіктер деп атайды ?
Жауабы: Көбею мүшесі гүл.
4. Жабық тұқымдасына өсімдіктердің қасиетін атаңдар.
Жауабы: Жабық тұқымдасына өсімдіктер кең таралған, өміршең келеді, көбею
мүшесі гүл.
5. Жабық тұқымдасына өсімдіктер қандай түрде кездеседі ?
Жауабы: Өте биік, өте аласа және ағаш, бұта, шөптекті
6. Гүлді өсімдіктер қанша класқа жіктеледі ?
Жауабы: 2 класқа: қосжарнақтылар және дара жарнақтылар.
7. Диаграмма дегеніміз не ?
Жауабы: Гүл бөлімдерінің жазықтықтағы көлденең қимасын шартты түрде
бейнелеп, сызбанұсқасын сызу.
8. Гүл диаграммасынның белгілері қандай ?
Жауабы: 1. Жасыл нүкте - өсімдіктің сабағы
2. Жасыл қырлы жақша – гүл тостағаншалары.
3. Қызғылт жай жақшалар – гүл күлтесі
4. Төрт – төрттен бейнеленген нүктелі топтамалар – аталықтар.
5. Бесжұлдыз тәрізді, ортасында көп нүктесі бар белгі – гүл аналығы.
9. Гүл формуласы дегеніміз не ?
Жауабы: Гүл формуласы дегеніміз гүл құрылысындағы, гүл бөлімдерінің атын
бас әріпімен белгілеу.
10. Гүл формуласының белгілері қандай, халықаралық атауы қандай тілде
белгіленеді ?
Жауабы: Қазақша, латынша атауының бас әріпі.
Т – тостағаншасы К «галух»
К – күлтесі С «горолла»
А – аталық А «андроцей»
Ж – аналық Ģ «гинецей»
Р – жай гүлсерік
♂ - аталық гүл (марс белгісі)
♀ - аналық гүл (шолпан белгісі)
♂ - Қосжынысты гүл
* - Дұрыс гүл
↑ - Бұрыс гүл
( ) - Біріккен гүл
∞ - шексіз белгі
Топ берілген тапсырманы қорғайды
Тұқымдас:
1.Дүние тармағы:
![]()
![]()
2 .Бөлімі:
3.Класы:
4.Тұқымдасы:
5.Түрлері:
6.Кездесуі:
7.Саны:
8.Құрылысы:
9.Гүл формуласы:
10.Көбеюі:
11.қоректенуі:
12.Тыныс алуы:
13.Пайдасы:
14. зияны
15.Қорытындылау.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Топ берілген тапсырманы қорғайды
Тұқымдас:
1.Дүние тармағы:
![]()
![]()
2 .Бөлімі:
3.Класы:
4.Тұқымдасы:
5.Түрлері:
6.Кездесуі:
7.Саны:
8.Құрылысы:
9.Гүл формуласы:
10.Көбеюі:
11.қоректенуі:
12.Тыныс алуы:
13.Пайдасы:
14. зияны
15.Қорытындылау.
Тест тапсырмасы
Тұқымы бір жарнақты өсімдік –
А) Асқабақ
В) Бидай
С) Күнбағыс
Д) Үрмебұршақ
2. Тұқымы қос жарнақты өсімдік –
А) Банан
В) Пальма
С) Күріш
Д) Үрмебұршақ
3. Қызғалдақ гүлінің формуласы
А) *♂К2 С 2+2 А ∞ Ģ∞
В) *♂Т2 К 2+2 А∞ Ж∞
С) Т4 А4 Ж1
Д) К 3+3 А3+3 Ж(3)
4. Гүл сағағының кеңейген жері:
А) Гүлтабан
В) Гүлсағақ
С) Тостағанша
Д) Күлте
5. Бидай дәнегінің едәуір бөлігін алып жатады.
А) Ұрық
В) Бүршікше
С) Сабақша
Д) Эндосперм
6. Жай гүлсерікті өсімдікті атаңыз
А) Алма
В) Өрік
С) Қызғалдақ
Д) Итмұрын
7. Дара жарнақтылар класының тұқымдасы:
А) Астық
В) Бұршақ
С) Алабота
Д) Раушангүлділер
8. Аталық гүл (марс белгісі)
А) ♂
В) ♀
С) Гс
Д) Ж
9. Аналық гүл (шолпан белгісі)
А) ♂
В) ♀
С) Т
Д) А
10. Төрт – төрттен бейнеленген нүктелі топтамалар
А) Жасыл нүкте - өсімдіктің сабағы
В)Жасыл қырлы жақша – гүл тостағаншалары.
С) Қызғылт жай жақшалар – гүл күлтесі
Д) аталықтар.
Көкнәрлар тұқымдасындағы
апиын көкнәрдің гүл формуласы:
Латынша: *♂К2 С 2+2 А ∞ Ģ∞
Қазақша: *♂Т2 К 2+2 А∞ Ж∞
Ақ алабота:
Т4 А4 Ж1
Бақша шпинаты –
алабота тұқымдастарға жататын екі үйлі өсімдік.
Аталық гүлінің формуласы:
К4 А4 Ж0
Аналық гүлінің формуласы:
К0 А0 Ж(1)
