1. 1978—1996 жылдар арасында шыккан ?азакстанны? ?ызыл кітабына енгізілген а?дар мен ??старды? сандык ?згерісін ?алай т?сіндіруге болады?
2. ?ызыл кітапка енгізу кандай талаппен ж?ргізіледі?
3. ?ызыл кітапты? т?рбиелік м?ні неде?
ІІІ ?й тапсырмасын бекіту
Білемін
?йрендім
?йренгім келеді
?І Жа?а саба?ты ?туге дайындау
?аза?станда?ы экологиялы? апат айма?тарын ата.
? Жа?а саба?
?аза?станда ?алыптас?ан экологиялык жа?дайлар
?аза?стан аума?ыны? таби?и ресурстары т?гел дерліктей ?р-т?рлі де?гейде барынша пайдаланыл?ан. ?сіресе ?азба байлыктарды ?ндіру мен ??деу ж?не тасымалдау барысында ысырапшылы??а жол берілген. Ашы? кен ?ндірісі, к?мірді игеру барысында таби?ат орасан зор зардап шекті. Оны? ?стіне сынак полигондары, ты? игеру, ірі ??рылыстар салу, т.б. экологиялы? т?р?ыда ерекше зардаптарын тигізді. Мысалы, Семей ??іріні? радиоактивті заттармен ластануы ?те жо?ары. Осы жерлерде шо?ырлан?ан 154 ?нерк?сіп орындарынан жылына 294 мы? т улы химиялы? заттар ?орша?ан орта?а таралады. Мысалы, мыс 100, ?ор?асын 100, мырыш 300, хром 100, кобальт 50, никель 50 есеге к?бейіп, шекті м?лшерден асып кеткені Семей ?аласы бойынша жариялан?ан ?ылыми е?бектерде келтіріледі.
?стірт жазы?ында 1968—1970 жылдары жерасты ядролы? сына?ы жасал?ан. Ол осы жерлерді? б?рінде де су?а, топыра??а, ?сімдіктер ?лемі мен жануарлар д?ниесіне б?рын-со?ды болма?ан залалдар ?келді.
?азіргі кезде ?аза?стан аума?ыны? шамамен 33,6 млн га жері сына? полигондарыны? салдарынан б?зыл?аны аны?талды. Сол сия?ты республика аума?ында барлы?ы 16 млрд т-дай радиоактивті калды? жинактал?ан. Ол ?алды?тар Акмола облысыны? 800 га, Жамбыл облысыны? — 190 га, Орталы? ?аза?станны? — 25 га, ?ызылорда облысыны? — 3,0 га, О?т?стік ?аза?стан облысыны? — 2 га жерін алып жатыр. Осыны? салдарынан б?гінгі та?да ?аза?станда радиациялы? апат айма?тары ж?не онда?ы ?азіргі ?алыптас?ан жа?дайлар сын к?теретін жа?дайда емес.
?аза?станны? ??р?а? климатты жа?дайында радионуклидтер топыра?та баяу ?оз?алып, ?за? са?талып, экож?йелерді б?зады. Осылайша топыра? негізгі ластану к?зі ретінде радионуклидтерді ?сімдіктерге, одан жан-жануарлар?а, адам?а жеткізіп отырады. Ал адам баласы ?з кезегінде генетикалы?, соматикалы?, онкологиялы? аурулар?а ?шырап, зардап шегеді. ?азірді? ?зінде ?азакстанда шамамен 2,6 млн адам мутагенез ауруымен есепте т?рады.
Келтірілген тарихи ж?не шынайы фактілер ар?ылы ?аза?станны? топыра?ы, ауасы мен су ресурстарыны? ?аншалыкты зардап шегіп келгенін д?ниеж?зінін адамзат ?о?амы со??ы жылдары ?ана біліп отыр. Ендігі жерде ?аза?ты? ?лан-?айыр аума?ы ?зіні? жаралы денесін сауы?тыра отырып, болаша? ?рпа?тарыны? салауатты ?мір с?руін ?амтамасыз етіп, ?ркениетті елдер ?атарына ?осылатынына к?міл сенеміз.
?аза?стан аума?ында?ы радиациялы? апат айма?тары
№
Аймакты? кауіптілігі
Облыс, аудан, елді мекендер
1.
Т?тенше кауіп-?атерлі аймак
Шы?ыс ?аза?стан облысы, Абай, Бескара?ай аудандары
2.
?ауіп-катерлі айма?
Шы?ыс ?азакстан облысы, Бескара?ай, Абай аудандары
3.
Орташа ?ауіп-катерлі айма?
Шы?ыс ?аза?стан облысы, Семей, Курчатов, ?скемен, Риддер калалары, Аяг?з, Бородулиха, Глубоков, Шемонаиха аудандары; ?ара?анды облысы, ?ар?аралы ауданы; Павлодар облысы, Май ауданы
Экологиялы? апатты айма?та?ы т?р?ындарды ?леуметтік ж?не материалды? жа?ынан ?ор?ау жа?ынан біршама ж?мыстар ат?арылып жатыр. Соны? бастылары — т?р?ындар?а тікелей д?рігерлік к?мек к?рсету ж?не к?птеген ?леуметтік же?ілдіктер беру. Экологиялы? апат аймактарына ?кімет тарапынан ?аржы б?лініп, оны? зардаптарын жою ?арастырылып жатыр. ?ндіріс ?алды?тарын жою, ?ндеу, техникалы? жа?ынан ?ауіпсіздендіру ж?мыстарын жо?ары ?ылыми-техникалы? прогресс де?гейінде іске асыру кезделуде. Е? бастысы ?ндіріске аз ?алдыкты немесе ?алдыксыз технологияны енгізу б?гінгі к?нні? талабы болып калады.
Просмотр содержимого документа
«?аза?станда ?алыптас?ан экологиялык жа?дайлар »
Сабақтың тақырыбы Қазақстанда қалыптасқан экологиялык жағдайлар
Сабақтың мақсаты: а) білімділік Оқушыларға Қазақстандағы экологиялық апат
аймақтары туралы білім беру.
ә)дамытушылық Оқушылардың «Қызыл кітап» және оның рөлі
туралы білімдерін ғылыми тұрғыда негіздей алу қабілетін
дамыту, өз беттерінше жұмыс істей алуға дағдыландыру.
б) тәрбиелік Оқушыларды салауатты өмір салтын
қалыптастыруға, адамгершілікке, қоршаған ортаны қорғауға
тәрбиелеу.
Сабақтың типі аралас сабақ
Сабақтың түрі теориялық білім беру
Сабақтың әдісі: түсіндіру , сұрау, жауап алу
Сабақтың көрнекілігі: суреттер
Сабақтың жоспары
Ұйымдастыру кезеңі
Үй тапсырмасын сұрау
Үй тапсырмасын бекіту
Жаңа сабақты өтуге дайындау
Жаңа сабақ
Жаңа сабақты бекіту
Білімдерін бағалау
Үйге тапсырма беру
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу.
Оқушылардың назарын сабаққа аудару
ІІ Үй тапсырмасын сұрау.
А
1. Халыкаралык табиғатты жөне табиғи корларды корғау одагынын (ХТҚО) рөлі кандай?
2. Қара кітап туралы не білесіндер?
3. Қазакстанның Қызыл кітаптары кай жылдары шыкты?
В
1. Табиғатты қорғаудын шетелдік тәжірибелері қандай болды?
2. Халыкаралық Қызыл кітап ұйымдастырудың мәні неде?
3. Қызыл кітапка қандай сүтқоректілер енген? (Қазақстан мысалында.)
С
1. 1978—1996 жылдар арасында шыккан Қазакстанның Қызыл кітабына енгізілген аңдар мен құстардың сандык өзгерісін қалай түсіндіруге болады?
2. Қызыл кітапка енгізу кандай талаппен жүргізіледі?
3. Қызыл кітаптың төрбиелік мөні неде?
ІІІ Үй тапсырмасын бекіту
Рефлексия
Білемін
Үйрендім
Үйренгім келеді
ҮІ Жаңа сабақты өтуге дайындау
Қазақстандағы экологиялық апат аймақтарын ата.
Ү Жаңа сабақ
Қазақстанда қалыптасқан экологиялык жағдайлар
Қазақстан аумағының табиғи ресурстары түгел дерліктей әр-түрлі деңгейде барынша пайдаланылған. Әсіресе қазба байлыктарды өндіру мен өңдеу және тасымалдау барысында ысырапшылыққа жол берілген. Ашық кен өндірісі, көмірді игеру барысында табиғат орасан зор зардап шекті. Оның үстіне сынак полигондары, тың игеру, ірі құрылыстар салу, т.б. экологиялық тұрғыда ерекше зардаптарын тигізді. Мысалы, Семей өңірінің радиоактивті заттармен ластануы өте жоғары. Осы жерлерде шоғырланған 154 өнеркәсіп орындарынан жылына 294 мың т улы химиялық заттар қоршаған ортаға таралады. Мысалы, мыс 100, қорғасын 100, мырыш 300, хром 100, кобальт 50, никель 50 есеге көбейіп, шекті мөлшерден асып кеткені Семей қаласы бойынша жарияланған ғылыми еңбектерде келтіріледі.
Үстірт жазығында 1968—1970 жылдары жерасты ядролық сынағы жасалған. Ол осы жерлердің бәрінде де суға, топыраққа, өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесіне бұрын-соңды болмаған залалдар өкелді.
Қазіргі кезде Қазақстан аумағының шамамен 33,6 млн га жері сынақ полигондарының салдарынан бұзылғаны анықталды. Сол сияқты республика аумағында барлығы 16 млрд т-дай радиоактивті калдық жинакталған. Ол қалдықтар Акмола облысының 800 га, Жамбыл облысының — 190 га, Орталық Қазақстанның — 25 га, Қызылорда облысының — 3,0 га, Оңтүстік Қазақстан облысының — 2 га жерін алып жатыр. Осының салдарынан бүгінгі таңда Қазақстанда радиациялық апат аймақтары және ондағы қазіргі қалыптасқан жағдайлар сын көтеретін жағдайда емес.
Қазақстанның құрғақ климатты жағдайында радионуклидтер топырақта баяу қозғалып, ұзақ сақталып, экожүйелерді бұзады. Осылайша топырақ негізгі ластану көзі ретінде радионуклидтерді өсімдіктерге, одан жан-жануарларға, адамға жеткізіп отырады. Ал адам баласы өз кезегінде генетикалық, соматикалық, онкологиялық ауруларға ұшырап, зардап шегеді. Қазірдің өзінде Қазакстанда шамамен 2,6 млн адам мутагенез ауруымен есепте тұрады.
Келтірілген тарихи жөне шынайы фактілер арқылы Қазақстанның топырағы, ауасы мен су ресурстарының қаншалыкты зардап шегіп келгенін дүниежүзінін адамзат қоғамы соңғы жылдары ғана біліп отыр. Ендігі жерде Қазақтың ұлан-ғайыр аумағы өзінің жаралы денесін сауықтыра отырып, болашақ ұрпақтарының салауатты өмір сүруін қамтамасыз етіп, өркениетті елдер қатарына қосылатынына кәміл сенеміз.
Қазақстан аумағындағы радиациялық апат аймақтары
№
Аймактың кауіптілігі
Облыс, аудан, елді мекендер
1.
Төтенше кауіп-қатерлі аймак
Шығыс Қазақстан облысы, Абай, Бескарағай аудандары
2.
Қауіп-катерлі аймақ
Шығыс Ңазакстан облысы, Бескарағай, Абай аудандары
3.
Орташа қауіп-катерлі аймақ
Шығыс Қазақстан облысы, Семей, Курчатов, Өскемен, Риддер калалары, Аягөз, Бородулиха, Глубоков, Шемонаиха аудандары; Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы; Павлодар облысы, Май ауданы
Экологиялық апатты аймақтағы тұрғындарды әлеуметтік және материалдық жағынан қорғау жағынан біршама жұмыстар атқарылып жатыр. Соның бастылары — тұрғындарға тікелей дәрігерлік көмек көрсету және көптеген әлеуметтік жеңілдіктер беру. Экологиялық апат аймактарына өкімет тарапынан қаржы бөлініп, оның зардаптарын жою қарастырылып жатыр. Өндіріс қалдықтарын жою, өндеу, техникалық жағынан қауіпсіздендіру жұмыстарын жоғары ғылыми-техникалық прогресс деңгейінде іске асыру кезделуде. Ең бастысы өндіріске аз қалдыкты немесе қалдыксыз технологияны енгізу бүгінгі күннің талабы болып калады.
Экологиялық апаттар және оның тигізетін зардаптары
Экологиялық апат
түрлері
Апаттың зардаптары
Апаттан корғану
жолдары
1. Ортанын ластануы
1. Адамдардың ayруға ұшырауы
1. Ластану себептерін табу
2. Техногенді апат
2. Қоршаған ортаның ластануы
2. Адамдарға үгіт-насихат жүргізу керек, ондай нысандарды каладан алыс жерге орналастыру керек
3. Ресурстардың
таусылуы
4. Топырақ эрозиясы
5. Озон кабатының
жүқаруы
6. Табиғат апаттары (жер сілкіну, сел, цунами, жанартаулар атқылау, теңіздер мен мухиттар деңгейінің көтерілуі немесе түсуі)
3. Ел экономикасының
төмендеуі
4. Өнімнің жетіспеуі
5. Ультракүлгін сәулелер
дің зияны
6. Адам өлім-жітімінің көптігі, экономикалық шығындар
3. Тиімді пайдалану керек
4. Тыңайтқыштар беру керек
5. Ауаға зиянды газдарды
жібермеу керек
6. Алдын ала дайындық
жүру керек
ҮІ Сабақты бекіту
А.
1. Экологиялық апатты аймақ дегенді қалай түсінесіңдер?
2. Қазақстанның қай жерлері экологиялық апатты аймақтарға жатады?
B.
1. Қазақстанның қандай аймактарында ядролық сынақтар жасалған?
2. Қандай экологиялық апат түрлерін білесіңдер?
C.
1. Қазақстандағы радиациялық апат аймақтары.
2. Экологиялық апат түрлеріне сипаттама беріңдер.
ҮІІ. Білімдерін бағалау
ҮІІІ. Тапсырма беру.Қазақстанда қалыптасқан экологиялык жағдайлар үйге
