А?за?а енген б?где н?руыздар?а ?арсы т?зілген ерекше н?руызды зат – «?арсыденеге» де байланысты. Антитела – ?анда немесе ?лпада пайда бол?ан б?где заттар?а ?арсы а?зада т?зілетін ерекше н?руыз. ?арсыдене – лимфоциттерді? ?атысуымен т?зіледі.
Таби?и иммунитет – туа біткен иммунитет. Ата- анасынан беріледі, т??ым ?уалайды, ?рпа?тан – ?рпа??а беріледі. Таби?и иммунитетті? екінші т?рі ж?ре пайда бол?ан иммунитет.
Жасанды иммунитетті егу ар?ылы ?алыптастыру?а болады. Ж??палы ауру?а ?арсы ауру ту?ызатын бактерияларды? немесе вирустарды? ?лсіретілген немесе ультрак?лгін с?улемен ?лтірілген ?кпе т?рін егеді.
Шешекке ?арсы егуді ал?аш рет ?олдан?ан а?ылшын д?рігері Эдуард Дженнер. ?азіргі кезде ИТИС немесе СПИД – етек алып жайылып бара жат?ан індет. ИТИС – иммунитетті? б?зылуына байланысты иммунитет тапшылы?ын иемденген синдромдар жиынты?ынан пайда бол?ан ауру.
?ан ??ю, ?ан топтары. А?задан ?анны? к?п кетуі ?те ?ауіпті. А?заны? ішкі ортасыны? т?ра?тылы?ы б?зылады, ?ан ?ысымы т?мендеп, ?анда гемоглабинні? м?лшері азаяды. ?ан кеткен адамны? ?мірін са?тап ?алу ?шін о?ан бас?а сау адамны? ?анын ??яды. ?ан ??ю ертеден ?ол?а алынса да, с?тсіз ая?тал?ан кездері болады. Бір адамны? ?аны екінші адамны? ?анымен с?йкес келмейтіндігі тек 1900 жылы ?ана аны?тал?ан. ?ан ??юды? с?тсіз болуы ?р адамны? ?анында болатын ?зіне т?н химиялы? ерекшеліктеріне байланысты. ?ан беретін адам – донор мен ?анды ?абылдайтын адам реципиентті? ?ан топтары с?йкес болуы керек.
?ан топтары.
Резус – фактор – адам мен макака-резус маймылыны? ?анында болатын екекше н?руыз. Резус – фактор деп аталу себебі б?л н?руыз ал?аш рет макака-резус маймылыны? ?анынан табыл?ан. Адамны? эритроциттеріні? 85%-ында резус-фактор болады, 15%-ында резус фактор болмайды.
Адамны? ?аныны? т?рлі топтарында?ы антигендер мен антиденелерді? болуы
?ан топтары
Эритроциттерде болатын антигендер
?ан плазмасында болатын антиденелер
О (I)
А(II)
В (III)
АВ (IV)
Болмайды
А
В
АВ
α ж?не β
β
α
болмайды
?ан топтары
?ан тобы
Мынадай топ?а ?ан беруге болады
Мынадай топта?ы ?анды ??ю?а болады
I
I, ІІ, ІІІ,IV
І
ІІ
II, IV
І , ІІ
ІІІ
III, IV
I, III
IV
IV
I,II, III, IV
Адам ?аныны? ?ай топ?а жататыны ар?ылы да оны? мінезін аны?тау?а болады: І топ: Б?л топ?а жататын адамдар жігерлі, табанды, ?мірдегі ??былыстар?а к?зін ашып ?арайтын, шынды?ты ?нататын болып келеді. ІІтоп:
Сезімтал с?л н?рсеге к??ілі ?ал?ыш, сырттай ?ара?анда байсалды к?рінгенімен, ж?йкесі ж??алау, ?зіне-?зі талап ?ой?ыш.
ІІІ топ:
Секемшіл, сенімсіздікпен ?арайды, сары уайым?а жиі салынады. Бол?ан жайды к??іліне алмай, тез есінен шы?арады. ІVтоп:
К?здеген ма?сатына жетуге ерік-жігерін аямайды.
IV.Бекіту, ба?алау.
1. Иммунитетті? негізін сал?ан ?алым:
А) И. И. Мечников+
Б) И. Гейдиг
В) И.М.Сеченов
2. I ?ан тобына ?андай топты? ?андарын ??ю?а болады?
А) I +
Б)II, IV
В)I, II, III, IV
3. ?ан беретін адам?
А) донор+
Б) Реципиент
В) резус фактор
4. ?анды ?абылдайтын адам?
А) донор
Б) Реципиент+
В) резус фактор
5. Туа біткен иммунитет т?рі
А) таби?и иммунитет+
Б) жасанды иммунитет
В) белсенді иммунитет
6. Ж??палы аурулар мен б?где денеге ?арсы т?ру - .....
А) антидене
Б) иммунитет+
В) резус – фактор
7. ?ызылша ауруымен ауыр?ан адам неліктен екінші рет ауыра алмайды...
А) себебі, ?ызылша?а ?арсы вакцина егіледі.
Б) себебі, ?анда ?ызылша?а т?н ?арсы дене т?зілген.+
1.Ағзаның ішкі ортасына не жатады?(қан,ұлпа сұйықтығы,лимфа)
2.Қан жасушалары.(плазмадан 55%, қан жасушаларынантұрады 45%)
3.Лейкоциттердің құрылысы .(ақ жасуша,қанның түссіз ядролы)
4.Тромбоциттер дегеніміз не?(қан пластинкасы)
5.Адамның дене салмағына байланысты ағзада қанша қан болады?(4,5-5л)
6.Эритроциттердің құрылысы қандай?(қызыл түсті ядросы)
7.Иммундық жүйе дегеніміз не?
8.Иммундық жүйенің шеткі мүшелерін ата.
ІП. Жаңа сабақты түсіндіру. Иммунитет – қабылдамау, қарсы тұру, ағзаға қорғаныш болу. Иммунитет – жұқплы аурулар мен бөгде денеге қарсы тұру. Иммунитеттің негізін салған ғалым – И.И. Мечников.
Ағзаға енген бөгде нәруыздарға қарсы түзілген ерекше нәруызды зат – «қарсыденеге» де байланысты. Антитела – қанда немесе ұлпада пайда болған бөгде заттарға қарсы ағзада түзілетін ерекше нәруыз. Қарсыдене – лимфоциттердің қатысуымен түзіледі.
Иммунитеттің түрлері
Пайда болады тұрақты
Жүре пайда болған
Туа пайда болған
Жасанды иммунитет
Табиғи иммунитет
Әлсіз иммунитет (емдік сарысудан)
Белсенді иммунитет (екпе арқылы)
Тұқым қуалайды аурудан соң
қалыптасады
Қалыптасады уақытша
Табиғи иммунитет – туа біткен иммунитет. Ата- анасынан беріледі, тұқым қуалайды, қрпақтан – қрпаққа беріледі. Табиғи иммунитеттің екінші түрі жүре пайда болған иммунитет.
Жасанды иммунитетті егу арқылы қалыптастыруға болады. Жұқпалы ауруға қарсы ауру туғызатын бактериялардың немесе вирустардың әлсіретілген немесе ультракүлгін сәулемен өлтірілген өкпе түрін егеді.
Шешекке қарсы егуді алғаш рет қолданған ағылшын дәрігері Эдуард Дженнер. Қазіргі кезде ИТИС немесе СПИД – етек алып жайылып бара жатқан індет. ИТИС – иммунитеттің бұзылуына байланысты иммунитет тапшылығын иемденген синдромдар жиынтығынан пайда болған ауру.
Қан құю, қан топтары. Ағзадан қанның көп кетуі өте қауіпті. Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығы бұзылады, қан қысымы төмендеп, қанда гемоглабиннің мөлшері азаяды. Қан кеткен адамның өмірін сақтап қалу үшін оған басқа сау адамның қанын құяды. Қан құю ертеден қолға алынса да, сәтсіз аяқталған кездері болады. Бір адамның қаны екінші адамның қанымен сәйкес келмейтіндігі тек 1900 жылы ғана анықталған. Қан құюдың сәтсіз болуы әр адамның қанында болатын өзіне тән химиялық ерекшеліктеріне байланысты. Қан беретін адам – донор мен қанды қабылдайтын адам реципиенттің қан топтары сәйкес болуы керек.
Қан топтары.
Резус – фактор – адам мен макака-резус маймылының қанында болатын екекше нәруыз. Резус – фактор деп аталу себебі бұл нәруыз алғаш рет макака-резус маймылының қанынан табылған. Адамның эритроциттерінің 85%-ында резус-фактор болады, 15%-ында резус фактор болмайды.
Адамның қанының түрлі топтарындағы антигендер мен антиденелердің болуы
Қан топтары
Эритроциттерде болатын антигендер
Қан плазмасында болатын антиденелер
О (I)
А(II)
В (III)
АВ (IV)
Болмайды
А
В
АВ
α және β
β
α
болмайды
Қан топтары
Қан тобы
Мынадай топқа қан беруге болады
Мынадай топтағы қанды құюға болады
I
I, ІІ, ІІІ,IV
І
ІІ
II, IV
І , ІІ
ІІІ
III, IV
I, III
IV
IV
I,II, III, IV
Адам қанының қай топқа жататыны арқылы да оның мінезін анықтауға болады: І топ: Бұл топқа жататын адамдар жігерлі, табанды, өмірдегі құбылыстарға көзін ашып қарайтын, шындықты ұнататын болып келеді. ІІтоп: Сезімтал сәл нәрсеге көңілі қалғыш, сырттай қарағанда байсалды көрінгенімен, жүйкесі жұқалау, өзіне-өзі талап қойғыш.
ІІІ топ:
Секемшіл, сенімсіздікпен қарайды, сары уайымға жиі салынады. Болған жайды көңіліне алмай, тез есінен шығарады. ІVтоп: Көздеген мақсатына жетуге ерік-жігерін аямайды.
IV.Бекіту, бағалау.
1. Иммунитеттің негізін салған ғалым:
А) И. И. Мечников+
Б) И. Гейдиг
В) И.М.Сеченов
2. I қан тобына қандай топтың қандарын құюға болады?
А) I +
Б)II, IV
В)I, II, III, IV
3. Қан беретін адам?
А) донор+
Б) Реципиент
В) резус фактор
4. Қанды қабылдайтын адам?
А) донор
Б) Реципиент+
В) резус фактор
5. Туа біткен иммунитет түрі
А) табиғи иммунитет+
Б) жасанды иммунитет
В) белсенді иммунитет
6. Жұқпалы аурулар мен бөгде денеге қарсы тұру - .....
А) антидене
Б) иммунитет+
В) резус – фактор
7. Қызылша ауруымен ауырған адам неліктен екінші рет ауыра алмайды...
А) себебі, қызылшаға қарсы вакцина егіледі.
Б) себебі, қанда қызылшаға тән қарсы дене түзілген.+
В) қызылша екінші рет қайталананды
8. Шешекке қарсы егуді алғаш рет қолданған
А) И. И. Мечников
Б) Э. Дженнер+
В) И. Сеченов
IV.Үйге тапсырма беру.§33 Иммунитет, қан құю, қан топтары. §34. ИТИС – ғасыр індеті.
