К?рнектілігі: суреттер, кестелер, т. б. Саба?ты? барысы:
І ?йымдастыру кезе?і
ІІ ?й ж?мысын тексеру
ІІІ Жа?а саба?
Иммунитет. Бізге ауру тудыратын микроорганизмдерді фагоцитоздайтын лейкоциттерді? ?ор?анышты? ?ызметі белгілі. Біра? фагоцитоздан бас?а лейкоциттер организмге ауру ?оздыр?ыштарыны? енуіне жауап ретінде ерекше н?руыздар – антиденелер т?зуге ?абілетті. Лейкоциттерді? бір т?рі – лимфоциттер осындай ?абілетке ие. Антиденелер ауру тудыратын бактериялар мен вирустарды? тіршілік ?рекеттеріні? ?німдерін зиянсыздандырады ж?не бейтараптайды. Кейбір антиденелер ?ата? белгілі бір ?оздыр?ыштар?а, ал бас?алары бірнеше ауру ?оздыр?ыштарына ?рекет етеді. Антидене организні? ж??палы ауруларды ?абылдамауын, жалпы ?арсы т?ру д?режесін арттырады.
Организмні? енген ж??палы ж?не б?где денелер ?рекетін ?абылдамауы иммунитет деп аталады. Иммунитет таби?и ж?не жасанды болып б?лінеді.
Таби?и иммунитет туа бітеді ж?не ж?ре пайда болады. Туа біткен иммунитет адам туыл?аннан бастап болады. Ол бала?а т??ым ?уалау ар?ылы беріледі. Ал адам ?андай да бір ж??палы аурумен ауыр?аннан кейін пайда бол?ан иммунитет ж?ре пайда бол?ан иммунитет деп аталады.
Жасанды енжар иммунитет те болады, б?л кезде ауыр?ан адам?а емдік сарысу т?рінде дайын антиденелерді енгізеді. Себебі ауру организм тез дамып жат?ан инфекция?а ?арсы ?ажетті м?лшерде антиденелер жасап ?лгермейді де, адам ?ліп кетуі м?мкін.
Енжар иммунитет, шамамен, 4 – 6 апта са?талады да, содан кейін антиденелер б?зылып, иммунитет жойылады. Кейбір ж??палы аурулардан кейін иммунитет пайда болмайды. Мысалы, адам баспамен бірнеше рет ауруы м?мкін.
Иммунды? ж?йе адам а?засында негізінен ?ор?анышты? ?ызмет ат?арады. Иммунды? ж?йеде орталы? ж?не шеткі м?шелер болады. Орталы? м?шелеріне – с?йек кемігінде болатын кемік майы ж?не айырша без (тимус) жатады. Кемік майы ?абыр?аларда, омырт?аларда, жіліктерді? шеміршекті ?штарында ж?не т. б. с?йектерде кездеседі. Ол а?зада ?мір бойы са?талады да, одан ?немі ?ан жасушалары т?зіліп отырады. Ересек адамны? с?йектерінде кемік майыны? м?лшері шамамен 2,5–3 кг. Кемік майы екі т?рлі. Оны? біріншісі – ?ыс?а ж?не жалпа? с?йектерді? кемікті ?уыстарында?ы ?ызыл т?сті кемік майы. Екіншісі – т?тік пішінді с?йектерді? (жіліктерді?) ішкі ?уысында?ы сары т?сті жілік майы. Иммунды? м?шелер а?заны? ішкі ортасыны? т?ра?тылы?ын ж?не генетикалы? т?тасты?ын ?амтамасыз етеді. Иммунды? м?шелерде т?зілген лимфоцит жасушаларыны? а?за ?шін ма?ызы ?те зор. Лимфоцит жасушаларын ат?аратын ?ызметіне байланысты 2 топ?а б?леді. Оларды? біріншісі Т-лимфоциттер, екіншісі – В-лимфоциттер деп аталады. Лимфоциттерді? б?л екі тобы да негізінен кемік майында т?зіледі. Т-лимфоциттер айырша безде, В-лимфоциттер лимфа ?лпаларында толы? жетіліп, лимфа ар?ылы таралады. Олар а?зада иммунитетті? ?алыптасуын ?амтамасыз етеді.
І?. Бекіту: Биологиялы? диктант (С?йкестендіру тесті)
1. Туа пайда бол?ан иммунитет. А. Организмге емдік сарысуды енгізгеннен кейін пайда болады.
2. Ж?ре пайда бол?ан иммунитет. ?. Организмде антиденелер ж??палы аурумен ауыр?аннан кейін т?зіледі.
3. Белсенді жасанды иммунитет. Б. Организмге вакцина енгізгеннен кейін т?зіледі.
4. Енжар жасанды иммунитет. В. Организмге ата - анадан т??ым ?уалап беріледі.
Кілті: 1 – В, 2 – ?, 3 – Б, 4 – А ?. Ба?алау
?І. ?й тапсырмасы: кесте
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Иммунитет. Иммунды? ж?йені? м?шелері. »
Тақырып: Иммунитет. Иммундық жүйенің мүшелері.
Мақсаты:
Білімділік: Иммунитет туралы ұғыммен, иммунитет түрлерімен таныстыру.
Дамытушылық: пәнге қызығуын арттыру
Тәрбиелік: салауатты өмір сүру әдеттеріне тәрбиелеу.
Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру.
2. Үй тапсырмасын тексеру
3. Жаңа сабақты түсіндіру.
Көрнектілігі: суреттер, кестелер, т. б. Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Үй жұмысын тексеру
ІІІ Жаңа сабақ
Иммунитет. Бізге ауру тудыратын микроорганизмдерді фагоцитоздайтын лейкоциттердің қорғаныштық қызметі белгілі. Бірақ фагоцитоздан басқа лейкоциттер организмге ауру қоздырғыштарының енуіне жауап ретінде ерекше нәруыздар – антиденелер түзуге қабілетті. Лейкоциттердің бір түрі – лимфоциттер осындай қабілетке ие. Антиденелер ауру тудыратын бактериялар мен вирустардың тіршілік әрекеттерінің өнімдерін зиянсыздандырады және бейтараптайды. Кейбір антиденелер қатаң белгілі бір қоздырғыштарға, ал басқалары бірнеше ауру қоздырғыштарына әрекет етеді. Антидене организнің жұқпалы ауруларды қабылдамауын, жалпы қарсы тұру дәрежесін арттырады.
Организмнің енген жұқпалы және бөгде денелер әрекетін қабылдамауы иммунитет деп аталады. Иммунитет табиғи және жасанды болып бөлінеді.
Табиғи иммунитет туа бітеді және жүре пайда болады. Туа біткен иммунитет адам туылғаннан бастап болады. Ол балаға тұқым қуалау арқылы беріледі. Ал адам қандай да бір жұқпалы аурумен ауырғаннан кейін пайда болған иммунитет жүре пайда болған иммунитет деп аталады.
Жасанды енжар иммунитет те болады, бұл кезде ауырған адамға емдік сарысу түрінде дайын антиденелерді енгізеді. Себебі ауру организм тез дамып жатқан инфекцияға қарсы қажетті мөлшерде антиденелер жасап үлгермейді де, адам өліп кетуі мүмкін.
Енжар иммунитет, шамамен, 4 – 6 апта сақталады да, содан кейін антиденелер бұзылып, иммунитет жойылады. Кейбір жұқпалы аурулардан кейін иммунитет пайда болмайды. Мысалы, адам баспамен бірнеше рет ауруы мүмкін.
Иммундық жүйе мүшелері — организмнің бөгде заттарға (бактериялар, вирустар, түрлі протеиндер) қарсы түру қабілеттілігін жоғарылататын жүйе мүшелері. Иммундық жүйе мүшелеріне сүйектің қызы,л кемігі, тимус (айырша без),көкбауыр, лимфа түйіндері, әртүрлі ішкі мүшелердегі лимфоидты ұлпа жиынтықтары жатады. Иммундық қорғанысқа иммундық жүйе мүшелерінде түзілетін иммуноциттер (Т-және В-лимфоциттер, плазмоциттер) қатысады. Т-лимфоциттер жануарлар организміндегі жасушалық иммунитетті, В- лимфоциттер және олардың туындыларды плазмоциттер денеге енген бөгде заттарға қарсы - денелер түзу арқылы гуморальдық иммунитетті қалыптастырады.
Иммундық жүйе адам ағзасында негізінен қорғаныштық қызмет атқарады. Иммундық жүйеде орталық және шеткі мүшелер болады. Орталық мүшелеріне – сүйек кемігінде болатын кемік майы және айырша без (тимус) жатады. Кемік майы қабырғаларда, омыртқаларда, жіліктердің шеміршекті ұштарында және т. б. сүйектерде кездеседі. Ол ағзада өмір бойы сақталады да, одан үнемі қан жасушалары түзіліп отырады. Ересек адамның сүйектерінде кемік майының мөлшері шамамен 2,5–3 кг. Кемік майы екі түрлі. Оның біріншісі – қысқа және жалпақ сүйектердің кемікті қуыстарындағы қызыл түсті кемік майы. Екіншісі – түтік пішінді сүйектердің (жіліктердің) ішкі қуысындағы сары түсті жілік майы. Иммундық мүшелер ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын және генетикалық тұтастығын қамтамасыз етеді. Иммундық мүшелерде түзілген лимфоцит жасушаларының ағза үшін маңызы өте зор. Лимфоцит жасушаларын атқаратын қызметіне байланысты 2 топқа бөледі. Олардың біріншісі Т-лимфоциттер, екіншісі – В-лимфоциттер деп аталады. Лимфоциттердің бұл екі тобы да негізінен кемік майында түзіледі. Т-лимфоциттер айырша безде, В-лимфоциттер лимфа ұлпаларында толық жетіліп, лимфа арқылы таралады. Олар ағзада иммунитеттің қалыптасуын қамтамасыз етеді.
ІҮ. Бекіту: Биологиялық диктант (Сәйкестендіру тесті) 1. Туа пайда болған иммунитет. А. Организмге емдік сарысуды енгізгеннен кейін пайда болады. 2. Жүре пайда болған иммунитет. Ә. Организмде антиденелер жұқпалы аурумен ауырғаннан кейін түзіледі. 3. Белсенді жасанды иммунитет. Б. Организмге вакцина енгізгеннен кейін түзіледі. 4. Енжар жасанды иммунитет. В. Организмге ата - анадан тұқым қуалап беріледі. Кілті: 1 – В, 2 – Ә, 3 – Б, 4 – А Ү. Бағалау ҮІ. Үй тапсырмасы: кесте
