Ядро, оны? ??рлысы ж?не ?ызыметі.

Қызылорда облысы, Қазалы ауданы, Бекарыстан би ауылы,

№ 24 орта мектебінің химия- биология пәнінің мұғалімі Өтебалы Кәмшат Садық қызы

Сынып: 9

Күні:

Пәні: Биология

Тақырыбы: Ядро, оның құрлысы және қызыметі. Ядроның жетекші рөлі.

Сабақтың мақсаты:

а) Білімділік: Ядро, оның құрлысы және қызыметі,ядроның жетекші рөлі туралы түсінік беру.

ә) Дамытушылық: Оқушылардың іскерлігін, ойлау қабілетін , ой-өрісін дамыту.

б) Тәрбиелік: Санитарлық-гигиеналық дағдысын қалыптастыру, салауатты өмір сүруге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Дәстүрлі

Сабақтың типі: Аралас

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауат, іздену, талдау, шығармашылық жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: интернет тақта, кесте, суреттер

Сабақтың құрылысы:

1. Психологиялық дайындық:

2. Үй тапсырмасын сұрау:

А) Сұрақ-жауап:

3. Сабақты пысықтау:

А) Салыстырмалы кестені толтыр

Ә) Сөздікпен жұмыс:

4. Жаңа сабақ (лекция, суреттермен түсіндіру ):

5. Сабақты пысықтау:

А) «Иә»немесе «Жоқ» ойыны:

Ә) Сандарды сөйлетейік:

Б) Биологиялық диктант:

6. Оқушылардың білімін бағалау:

7. Үйге тапсырма:

1.Психологиялық дайындық:

Ұйымдастыру кезеңі:

Сабақтың мақсатын хабарланып, оқушылардың назарын сабаққа аудару, биологиялық білімге деген қызығушылығын ашу:

1) Биология ғылымы нені зерттейді ?

2) Биологияның мақсаты мен міндеттері қандай?

3) Тірі организидердің негізгі қасиеттері?

2.Үй тапсырмасын сұрау:

«Жасуша құрлымдары...» тақырыбы бойынша:

1.Заттардың жасушаға енуі қалай жүреді?

2.Эндоплазмалық тордың тегіс және түйіршікті мембранасының айырмашылығы неде?

3. Өсімдік жасушасында пластидтер қай типтерге бөлінеді?

4. Митохондриялар неге энергетикалық станса деп аталады?

3. Сабақты пысықтау:

А) Салыстырмалы кестені толтырыңдар:

Жасуша қабықшасы	Құрлысы	Атқаратын қызметі
Жануар Өсімдік

Ә) Сөздікпен жұмыс:

Вакуль, пластидтер, цитоплазма, эндоплазмалық тор, лизосомалар, рибосомалар, жасуша қаңқасы, жасушалық орталық, ......

4.Жаңа сабақ:

Ядроның құрылысы мен қызметі

1833 ж. Роберт Броун өсімдік материалынан жасушалық ядроны ашқан. Ол микроскоп арқылы тозаң жіпшелерінің жасушаларын қарап, дөңгеленген формалы денешіктерді тапқан. Оны "nuclei" — ядро деп атаған. Ядро жасушаның ортасында орналасқан дөңгелек немесе сопақша формалы жасушаның ең ірі органоиді. Ядро үш бөліктен тұрады: ортасында орналасқан — ядрошықтан, ядроның сұйық бөлігі — нуклеоплазмадан және ядролық мембранадан.

Мембрана

Ядро екі мембранадан тұратын қабықшамен қоршалған. Сыртқы ядролық мембрана рибосомалармен қапталған, ішкі мембрана тегіс болады. Электронды микроскоп арқылы зерттеу ядролық мембрананың жасушалың мембрана жүйесінің бір бөлігі екендігін көрсетті. Сыртқы ядролық мембрананың өсінділері эндоплазмалық тордың өзектерімен (каналдарымен) байланысады да, біртұтас өзектер жүйесін құрайды. Ядроның тіршілік әрекетінде ядро мен цитоплазма арасындағы зат алмасу басты рөл аткарады. Ол негізгі екі жолмен жүзеге асады. Біріншіден, ядролық мембрананың көптеген саңылаулары болады. Осы саңылаулар арқылы ядро мен цитоплазма арасында молекула алмасуы жүреді. Ядро мен цитоплазма арасында зат алмасу белсенді түрде жүргенімен, ядро қабықшасы ядроның құрамын цитоплазмадан бөліп тұрады. Бұл өзін қоршап тұрған цитоплазмадан өзгеше, өзіндік ядроішілік ортаның болуын камтамасыз етеді.

Ядрошық

Ядродағы ядрошықтар саны 1—2, кейде 3—4 болатын дөңгелек, кейде сопақша денешіктер. Ядроға қарағанда ядрошық тығыз келеді. Ядрошық ядродан толық бөлінбеген және ядролық плазманың ішінде еркін козғалып жүреді. Ядрошық РНҚ синтезінің орталығы.

Хромосомалар

Соңғы профазадағы — митозметафазасындағы хромосома құрылымының сызбасы. 1 —хроматида; 2 — центромера; 3 — қысқа иық; 4 — ұзын иық.

Хромосома дегеніміз – ДНҚ-ның жіпшелерінен тұратын созылыңқы тығыз денешік. Олар бірнеше бөліктерден тұрады: алғашқы бөлік және екінші реттік бөлік. Хромосоманың құрамында 40 ДНҚ, 40 гистон, 20 қышқыл нәруыз және аз мөлщерде РНҚ болады. ДНҚ организмге қажетті әр түрлі нәруызды синтездеуге ақпараттар береді. Гистон дегеніміз – хромосомадағы құрылыс қызметін атқаратын нәруыз. Қышқыл нәруыз хромосоманың қозғалысына, ДНҚ мен РНҚ-ның синтезіне, организмдегі белгілерге жауап беретін нәруыздың қызметін атқарады. РНҚ ядро мен цитолазманың арасындағы байланысты қамтамасыз етеді. Көп уақытқа дейін ғалымдар хромосомаларды жасушаның бөлінуінен кейін жойылып кетеді деген пікірде болды. Бірақ таңбалы атомдар әдісі арқылы олардың жасушадағы тұрақты құрылым екендігі дәлелденді. Әрбір хромосоманың мөлшері мен пішін тұрақты болады дедік. Ендеше, хромосоманы сыртынан қарағанда, екі буынның бар екенін аңғаруға болады. Бірінші буынды центромералы буын деп атайды. Бұл буынмен ахроматин жіпшелерінің бір ұшы байланысады. Центромераларының орналасуына байланысты хромосомалардың пішіндері өзгеріп отырады. Осыған қарамастан әрбір хромосомадағы центромералардың орны тұрақты болады.

Жануарлар мен өсімдіктер хромосомаларының диплоидты саны

Адам	46	Кептер	80
Шампанзе	48	Сазан (жерсей)	104
Асыранды ит	78	Тарақан	48
Қой	54	Қарағай	24
Бөлме шыбыны	12	Бұрыш	48

Ядроның атқаратын қызметі:

1. Тұқым қуалау ақпаратын өзінде сақтап, оны бөлу процесінде келесі ұрпақ жасушаларына беру.

2. Жасушаның барлық тіршілік әрекетін бақылау, басқару.

5. Сабақты пысықтау:

А) «Ия» немесе «Жоқ» ойыны

1. Ядро дегеніміз- бұл жарғақшасыз органоид па?

2. Ядро шырыны гель тәрізді сұйықтық па?

3. Жасуша бөлінуі кезінде щентромерасы арқылы бөліну ұршығының жіпшесіне байланысты ма?

4. Ядро қабықшасы бір қабатты мембранадан тұрады ма?

5. Ядрошықта нәруыз биосинтезін қамтамасыз ететін рибосома бөліктері қалыптасады ма?

Ә) Сандарды сөйлетейік

1. 3-10 мкм

2. 1-2 мкм

3. 2n

4. 1n

5. 1-ден .... 3-5-ке

6. 46-ға, 23-ке

Б) Биологиялық диктант

1. Ядросыз жасушалар .... деп аталады.

2. ядролы жасушалар ..... деп аталады.

3. Бактериялар, көкжасыл балдырлар ..... жатады.

4. Саңырауқұлақтар, жануарлар және өсімдіктер .... жатады.

5. Барлық жасушаларда .... бар.

6. .... жасуша қабырғасы болмайды.

7. .... жасуша қабырғасы жасунықтан тұрады.

8. .... жасуша қабырғасы хитиннен тұрады.

6. Оқушылардың білімін бағалау:

Аты-жөні	Сабаққа қатысуы	Мағынаны аша білуі	Пікір айтуы	Ізденіс жұмысы	Шығармашылық іс-әрекеті	Қоры-тынды

7. Үйге тапсырма: «Ядро, оның құрлысы және қызыметі. Ядроның жетекші рөлі» тақырыбын оқу, А,В,С сұрақтарын қарау.